Czym są adaptogeny? Jakie mają właściwości? - Badania Krwi
19 stycznia 2023

Adaptogeny – co powinieneś o nich wiedzieć?

Artykuł napisany przez: Redakcja Diagnostyka
adaptogeny-zielony-napoj-w-szklance

Mechanizm działania adaptogenów nie jest jeszcze do końca znany. Wiadomo jednak, że mają ogromny wpływ na organizm i zachodzące w nim procesy fizjologiczne. Mogą być stosowane zarówno profilaktycznie, jak i jako część terapii. Jakie są właściwości adaptogenów? Które adaptogeny są najsilniejsze? 

Czym są adaptogeny?

Prozdrowotne działanie surowców roślinnych było znane i wykorzystywane w medycynach tradycyjnych na całym świecie. Skłoniło to wielu naukowców do podjęcia badań nad właściwościami roślin i ich wpływem na ludzki organizm. Termin adaptogen został zaproponowany przez radzieckiego lekarza Nikołaja Lazareva, który w 1947 roku podjął się klasyfikacji roślin wykorzystywanych w tradycyjnej medycynie. Ustalił on, że adaptogeny nie są lekami, a więc nie mogą być samodzielnie stosowane w terapiach dysfunkcji organizmu. Jednak wybrane rośliny ziołowe i substancje pochodzenia naturalnego mają zdolność wpływania na układ immunologiczny i centralny system nerwowy organizmu. W konsekwencji organizm zaczyna adaptować się do czynników stresogennych, co prowadzi do zmniejszenia, a nawet do wyeliminowania skutków ubocznych dolegliwości i chorób. 

Działanie adaptogenów nadal pozostaje przedmiotem badań. Rośliny klasyfikowane do tej grupy znalazły zastosowanie w medycynie jako środki profilaktyczne lub wspomagające rekonwalescencję, w sporcie jako suplementy, a także w kosmetologii jako aktywne składniki produktów pielęgnacyjnych, wykorzystywanych m.in. w profilaktyce starzenia skóry.

Jak działają adaptogeny na organizm?

Mechanizm działania adaptogenów nadal pozostaje przedmiotem badań. Wynika to m.in. z ogromnej różnorodności występujących w nich substancji czynnych i z ich wpływu na organizm w dłuższej perspektywie stosowania. Dotąd poznane i przebadane właściwości adaptogenów to m.in.: antystresowe, przeciwzapalne, przeciwutleniające, anaboliczne, przeciwbakteryjne, przeciwnowotworowe, immunostymulujące. Jaki poza tym wpływ na organizm mają adaptogeny? Przede wszystkim mobilizują układ odpornościowy do walki ze stresem. Wspomagają organizm w przystosowaniu się do nowych, potencjalnie niesprzyjających, warunków, przez co minimalizują odczuwalność ewentualnych skutków ubocznych. Warto również wspomnieć o stymulacji procesów naprawczych i regeneracyjnych osłabionego układu immunologicznego u ludzi starszych. Natomiast adaptogeny stosowane przez osoby młode wykazują działanie profilaktyczne, m.in. w zakresie chorób układu sercowo-naczyniowego, zwiększenia siły fizycznej i wydolności organizmu w trakcie uprawiania sportu. Adaptogeny redukują poziom lęku, przyczyniają się do zwiększenia energii i poprawy koncentracji, poprawiają jakość snu i regulują rytm dobowy. Wspierają zachodzące w organizmie procesy fizjologiczne, a przy tym nie wykazują działania toksycznego. 

Najpopularniejsze adaptogeny i ich właściwości 

Najsilniejsze działanie immunostymulujące wykazuje kilka roślin:

  • Różeniec górski – nazywany jest królem adaptogenów, gdyż ma ponad 140 substancji czynnych o właściwościach leczniczych. Najsilniejszymi związkami są m.in.: fenylopropanoidy, fenyloetanoidy, kwasy organiczne (np. jabłkowy, cytrynowy, mlekowy, winowy, bursztynowy, szczawiowy). Różeniec górski wpływa na poprawę sprawności psychicznej i fizycznej. Działa przeciwstresowo, dlatego może być wykorzystywany w leczeniu depresji. Ponadto adaptogen ten wspomaga funkcje pamięci, poprawia koncentrację, łagodzi stres oksydacyjny, działa antybakteryjnie, a nawet przeciwnowotworowo.
  • Jeżówka purpurowa i wąskolistna – substancjami czynnymi jeżówek są polisacharydy i fenolokwasy. Wykazują one działanie antyoksydacyjne, stymulują procesy regeneracyjne i aktywują fibroblasty. Jeżówki uznawane są za adaptogeny zwiększające odporność organizmu na infekcje bakteryjne, wirusowe i grzybicze. Preparaty zawierające wyciąg z jeżówek stosowane są szczególnie w leczeniu i łagodzeniu objawów zakażeń górnych dróg oddechowych (np. w przebiegu zapalenia gardła, zatok, migdałków). 
  • Cytryniec chiński – adaptogen oddziałujący na układ nerwowy, w tym na mózg. Ponadto wyciąg z cytryńca hamuje rozwój bakterii Gram-dodatnich (np. wąglika, gronkowca) i Gram-ujemnych (np. duru brzusznego). Owoce cytryńca chińskiego stosowane są w terapii chorób wątroby, trzustki i nerek. Adaptogen wykazuje ponadto właściwości uspokajające.
  • Eleuterokok kolczasty – nazywany potocznie żeń-szeniem syberyjskim. Jest bogatym źródłem witamin A, B, C, D, F, saponin, kumaryn i lignanu. Jego działanie adaptogenne polega na normalizowaniu czynności organizmu podczas stresu psychicznego i fizycznego. Dodatkowo wpływa na poprawę koncentracji i pamięci. Badania nad działaniem immunostymulującym rośliny wykazały, że pobudza ona odporność organizmu na działanie infekcji wirusowych, bakteryjnych i toksycznych. Ponadto roślina ma właściwości przeciwnowotworowe, antybakteryjne, przeciwutleniające, antystresowe, przeciwdepresyjne i przeciwzapalne. 
  • Tarczyca bajkalska – adaptogen wpływający na pracę mózgu i układ nerwowy poprzez ochronę neuronów. Tarczyca bajkalska wpływa również na czynności wątroby i nerek, wspierając procesy regeneracji organów i hamując postępujące zwłóknienia. Adaptogen wykazuje również działanie przeciwzapalne i zmniejszające stres oksydacyjny. Właściwości te wykorzystywane są m.in. w terapii chorób zwyrodnieniowych. 

Skuteczność immunostymulacji adaptogenów zależy przede wszystkim od czasu ich stosowania. Preparaty zawierające wyciągi roślinne lub napary ziołowe z adaptogenów nie powinny być przyjmowane dłużej niż 20 dni przy dawkowaniu raz dziennie. Po tym czasie zalecana jest kilkutygodniowa przerwa. W przeciwnym razie zwiększa się ryzyko immunosupresji, czyli zmniejszenia odporności organizmu i spowolnienia procesu wytwarzania przeciwciał przez układ immunologiczny. 

Przeciwwskazania do stosowania adaptogenów 

Adaptogeny nie powinny być stosowane przez dzieci, nastolatków poniżej 18. roku życia, kobiety w ciąży i mamy karmiące piersią. Ponadto do przeciwwskazań stosowania adaptogenów należą: nadciśnienie, alergia na składnik zawarty w adaptogenach, przyjmowanie leków antydepresyjnych, stosowanie terapii hormonalnej. Adaptogeny nie powinny być również łączone z alkoholem, środkami znieczulającymi, lekami przeciwlękowymi i uspokajającymi. Przed decyzją o suplementacji adaptogenów warto wykonać badania i zasięgnąć konsultacji lekarskiej

 

Autor: Emilia Kruszewska

Bibliografia

  1. B. Hryć, G. Zagórka, Tarczyce roślinne adaptogeny z różnych kontynentów, „Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych”, 2018, 67(3), s. 625–633.
  2. E. Chlebda-Sieragowska, M. Skrzypiec-Spring, A. Szeląg, Rola preparatów ziołowych w profilaktyce infekcji u sportowców, „Strzelectwo Sportowe (Nowoczesne Rozwiązania Szkoleniowe)”, 2012, 9, s. 35–40.

O Autorze