Afazja – objawy i rodzaje zaburzenia

Afazja to zaburzenie polegające na częściowej lub całkowitej utracie zdolności mówienia lub rozumienia mowy. Dysfunkcja obejmuje również zdolność pisania i czytania. Do zaburzenia dochodzi na skutek uszkodzenia struktur mózgowych odpowiedzialnych za mowę. Afazja najczęściej dotyka osoby starsze, jednak wśród pacjentów znajdują się też dzieci. Diagnostyka afazji opiera się m.in. na badaniach obrazowych. 

Co to jest afazja?

Afazja to zaburzenie czynności neurofizjologicznych na poziomie układu nerwowego. Schorzenie polega na zaburzeniu płynności mowy, a nawet na jej utracie. W grupie pacjentów znajdują się przede wszystkim osoby starsze. Pierwsze objawy choroby najczęściej pojawiają się około 65. roku życia [1]. Afazja może dotknąć również dzieci. Progresja choroby jest powolna. 

Rodzaje afazji

Wyróżnia się wiele rodzajów afazji. Najprostsza klasyfikacja wymienia afazję: ruchową (zaburzenia mówienia), czuciową (zaburzenia rozumienia), mieszaną (ruchowo-czuciową), globalną (całkowitą utratę zdolności mówienia i rozumienia). Literatura medyczna wymienia także kilka wariantów afazji:

• Afazja rozwojowa – zaburzenie powstaje na skutek opóźnienia rozwoju mowy w okresie dziecięcym. Do deficytów językowych dochodzi w konsekwencji istnienia innych zaburzeń rozwojowych, których afazja jest objawem. 
• Afazja z zaburzoną płynnością mowy – to najłagodniejszy wariant zaburzenia. Prowadzi do trudności w komunikacji w życiu prywatnym, towarzyskim i zawodowym. Chory traci płynność swobodnego mówienia. Zaczyna popełniać błędy gramatyczne i ma trudności ze stosowaniem zdań złożonych. Charakterystyczna jest również zmiana akcentu. 
• Afazja semantyczna – nazywana też otępieniem semantycznym. To znacznie poważniejszy i cięższy w przebiegu wariant afazji. Polega na stopniowej utracie zasobu słów. Z czasem zaburzenie obejmuje też trudności w rozpoznawaniu obiektów wzrokiem, słuchem, węchem, dotykiem i smakiem. Pacjent traci więc nie tylko umiejętność nazywania obiektów, ale też rozpoznawania ich swoimi zmysłami. 
• Afazja logopeniczna – określana jest również jako językowy wariant choroby Alzheimera. Chory cierpi nie tylko na zaburzenia mowy, ale też z powodu zaburzeń pamięci krótkotrwałej.

Jakie są przyczyny afazji?

Przyczyną afazji jest organiczne uszkodzenie struktur mózgowych, a właściwie środkowej części półkuli dominującej, odpowiadającej za mowę człowieka. Uszkodzenie może powstać w następstwie udaru, guza mózgu, chorób zwyrodnieniowych ośrodkowego układu nerwowego. 

Jak objawia się afazja u dorosłych?

Afazja objawia się zaburzeniami mowy, które sprawiają coraz więcej problemów w codziennej komunikacji. Dysfunkcja językowa staje się słyszalna na poziomie gramatycznym i artykulacyjnym. W zależności od stopnia afazji pacjent ma problemy z tworzeniem krótkich, pojedynczych zdań lub dłuższych, złożonych wypowiedzi. Charakterystyczne dla afazji jest posługiwanie się pojedynczymi wyrazami (częściej rzeczownikami niż czasownikami), które zastępują zdania wielokrotnie złożone. Wypowiedzi chorego mają więc charakter krótkich haseł, które mają zastąpić opis danej sytuacji. W przypadku próby dłuższej wypowiedzi chory ma problemy z zachowaniem prawidłowego szyku zdania. Pojawiają się kłopoty ze swobodnym stosowaniem czasów i trybów. W mowie osoby z afazją słyszalne jest również błędne stosowanie końcówek fleksyjnych. 

Zaburzenia mogą, ale nie muszą, dotyczyć czytania i pisania. W przypadku wystąpienia dysfunkcji w tym obszarze poprzedzają one zaburzenia mowy. Chory ma postępującą trudność ze zrozumieniem czytanych zdań, a nawet pojedynczych słów. Charakterystyczne jest rozumienie odwróconej relacji czasowej w czytanym zdaniu. W zaawansowanej postaci zaburzenia chorzy nie tylko sami posługują się pojedynczymi słowami, ale rozumieją tylko taką formę komunikatu. 

Afazja u dzieci

Afazja u dzieci najczęściej powstaje jako skutek uszkodzenia mózgu podczas procesu rozwojowego. Jako przyczynę zaburzenia wskazuje się również uwarunkowania genetyczne, a także opóźnienie w dojrzewaniu ośrodkowego układu nerwowego. Naukowcy zwracają uwagę na urazy okołoporodowe i choroby matki w pierwszej połowie ciąży jako możliwe przyczyny afazji. Wśród czynników zwiększających ryzyko wystąpienia zaburzenia u dziecka wymienia się również urazy psychiczne matki w ciąży. Afazja u dzieci może rozwinąć się też jako powikłanie po infekcjach wirusowych i bakteryjnych. Przyczyną wspólną afazji dziecięcej i dorosłych są urazy czaszkowo-mózgowe. Afazja u dzieci objawia się brakiem rozwoju mowy lub całkowitą utratą zdolności mówienia. Zaburzenie powoduje również brak rozumienia słyszalnej mowy. Dodatkowo stwierdzany jest brak rozwoju ekspresji językowej. 

Na czym polega diagnostyka afazji? 

Rozpoznanie afazji możliwe jest na poziomie objawów klinicznych. Muszą zostać spełnione następujące kryteria:

• Główną cechą obrazu klinicznego są zaburzenia i trudności językowe. 
• Wśród objawów niestwierdzane są zaburzenia poznawcze, zaburzenia pamięci epizodycznej lub wzrokowej. W przypadku rozpoznania choroby na jej początkowym etapie afazja stanowi główną grupę objawów. 
• Trudności językowe są dla pacjenta główną przyczyną jego niesprawności w życiu codziennym i uniemożliwiają samodzielne funkcjonowanie. 
• Objawy nie mogą odpowiadać innym schorzeniom somatycznym lub neurozwyrodnieniowym.

Diagnostyka afazji jest złożona i obejmuje przede wszystkim wykluczenie innych schorzeń wynikających z zaburzeń lub uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego. U pacjenta z podejrzeniem afazji konieczne jest przeprowadzenie badań neuroobrazowych – rezonansu magnetycznego i tomografii komputerowej głowy. Mają one na celu ocenę wyglądu struktur mózgowych i ewentualne wykrycie zmian lub uszkodzeń. Diagnostyka uwzględnia ocenę objawów pod względem anatomicznym, fizjologicznym, psychologicznym, lingwistycznym i logopedycznym.

Bardzo ważna jest ocena zaburzeń językowych. Dokonują jej neuropsycholog lub logopeda. Specjalista poddaje analizie mowę spontaniczną pacjenta pod względem poprawności gramatycznej i artykulacyjnej. Ponadto pacjent proszony jest o nazywanie wybranych obiektów, znajdujących się w zasięgu jego wzroku. Analizie zostaje również poddana zdolność do powtarzania przez pacjenta artykułowanych przez lekarza słów. Chory proszony jest o wyjaśnienie rozumienia słyszanych lub czytanych słów. Badanie mowy uwzględnia też powtarzanie zdań długich i wielokrotnie złożonych. Ponadto ocenie podlega umiejętność czytania. 

W przypadku podejrzenia afazji lekarz może zasugerować wykonanie badania genetycznego. Test poddaje analizie sekwencję 11 genów odpowiedzialnych za choroby neurodegeneracyjne, powstające m.in. na skutek zmian w płatach czołowych i płatach skroniowych przednich mózgu. 

Wskazaniem do wykonania badania oprócz zaburzeń mowy są niepokojące zachowania pacjenta, np.: brak empatii, brak kontroli zachowania wobec siebie i otoczenia, pobudzenie, zaniedbywanie higieny osobistej, kompulsywne zachowania, zwiększone i niezdrowe zainteresowanie seksem, otępienie emocji. 

Autor: Emilia Kruszewska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. E. Sitek i in., Afazja pierwotna postępująca – zastosowanie nowych kryteriów diagnostycznych w praktyce klinicznej, „Polski Przegląd Neurologiczny”, 2014, 10(1), s. 23–33.
2. E. Mazur, K. Małocha, Afazja a demencja – diagnoza różnicowa, „Biuletyn Logopedyczny”, 2016/2017, 1(2), s. 86–96.

Oceń artykuł