Alergia u niemowlaka – przyczyny, objawy, postępowanie

Wraz z rozwojem cywilizacyjnym i zanieczyszczeniem środowiska obserwuje się wzrost liczby alergików wśród najmłodszych. Wczesne objawy alergii u niemowląt mogą przypominać symptomy infekcji, co utrudnia ich właściwą identyfikację. Dlatego ważne jest, by rodzice byli wyczuleni na wszelkie niepokojące sygnały ze strony organizmu i wiedzieli, jak postępować w przypadku podejrzenia uczulenia.

Czym jest alergia u niemowląt?

Alergia to nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego na substancje, które dla większości ludzi są nieszkodliwe. U niemowląt i małych dzieci najczęstszymi alergenami są białka pokarmowe, pyłki roślin, sierść zwierząt oraz substancje chemiczne zawarte w produktach codziennego użytku (np. w proszkach i płynach do prania). Gdy układ immunologiczny dziecka zacznie nadmiernie reagować na daną substancję, w organizmie dochodzi do uwolnienia histaminy i innych substancji, a to wywołuje nieprzyjemne objawy alergii. Szacuje się, że uczulenie podejrzewa u siebie około 1/3 populacji, ale rzeczywistą alergię potwierdza się u kilku procent, np. 4–8% niemowląt cierpi na alergię pokarmową.

Przyczyny alergii u niemowląt

Alergie u niemowląt mogą mieć podłoże genetyczne, gdy w rodzinie występują skłonności do uczuleń. Istotną rolę odgrywa także niedojrzałość układu pokarmowego i immunologicznego małego dziecka. Czynniki środowiskowe – takie jak zanieczyszczenie powietrza czy zbyt sterylne otoczenie – również sprzyjają rozwojowi alergii. 

Najczęstsze alergeny u niemowląt

Alergeny to substancje, które u uczulonych niemowląt wywołują reakcję alergiczną. Są to zazwyczaj białka pochodzenia roślinnego, zwierzęcego lub drobnoustroje. Układ odpornościowy błędnie rozpoznaje je jako szkodliwe i uruchamia mechanizmy obronne. Substancje, które najczęściej uczulają niemowlęta, to: białka mleka krowiego (około 5% wszystkich przypadków), jaja kurze, orzechy, soja, ryby, cytrusy, gluten, pyłki roślin (drzew, traw, chwastów), kurz domowy, roztocza, sierść zwierząt.

Jakie są objawy alergii u niemowlaka?

Alergia u niemowlaka może objawiać się na różne sposoby, w zależności od rodzaju alergenu. W wielu przypadkach przypomina infekcję, dlatego rodzice nie od razu potrafią ją rozpoznać. Również inne objawy ogólne, takie jak niepokój, płaczliwość, problemy ze snem lub zaburzenia apetytu, można zbyt łatwo utożsamić ze skokiem rozwojowym lub usposobieniem dziecka. 

Objawy alergii pokarmowej

Najczęstsze symptomy alergii pokarmowej u niemowlęcia to:

• biegunki, niekiedy z domieszką krwi lub śluzu;
• kolki, wzdęcia, bóle brzucha;
• wymioty, częste ulewania;
• zmiany skórne (wypryski, rumień, suchość);
• nieprawidłowe przybieranie na wadze.

Objawy alergii wziewnej

Jeśli dziecko jest uczulone na pyłki lub sierść zwierzęcia, można zaobserwować u niego:

• katar, częste kichanie;
• kaszel;
• zaczerwienione oczy;
• świszczący oddech, duszności.

Diagnostyka alergii u niemowląt

Jeśli lekarz podejrzewa alergię u niemowlęcia, najczęściej zleca wykonanie próby prowokacyjnej. Jest to badanie diagnostyczne, które pozwala precyzyjnie określić, czy dana substancja rzeczywiście wywołuje określone objawy. Podczas takiego testu najpierw odstawia się daną substancję, a potem rozpoczyna ponowne jej podawanie, aby zaobserwować, jak organizm reaguje w obu sytuacjach. W przypadku podejrzenia alergii na białko mleka krowiego próba prowokacyjna będzie polegała na odstawieniu mleka na określony czas, a następnie na stopniowym podawaniu go w coraz większej ilości – jeśli nasilą się objawy takie jak wysypka, obrzęki czy problemy żołądkowo-jelitowe, można potwierdzić alergię. 

 

Oprócz tego lekarze często zlecają wykonanie testów alergicznych z krwi, które mogą być przeprowadzone już od 6. miesiąca życia dziecka. Polegają one na oznaczaniu swoistych przeciwciał IgE, tj. na określeniu, czy organizm dziecka wytwarza przeciwciała skierowane przeciwko konkretnym alergenom. Panel alergiczny obejmuje oznaczenie przeciwciał IgE dla wielu substancji potencjalnie uczulających jednocześnie. Badania te pozwolą zidentyfikować konkretne alergeny, na które reaguje organizm niemowlęcia. 

Najdokładniejszą i najbardziej kompleksową metodą diagnostyczną jest protokół ADIT (ang. Allergy Diagnosis in Infants). Nie jest to jedno konkretne badanie, lecz zestaw różnych narzędzi diagnostycznych. Dokładny zakres badań zależy od indywidualnych potrzeb dziecka oraz podejrzewanych alergenów. Proces obejmuje następujące etapy:

• oznaczanie swoistych przeciwciał IgE;
• oznaczanie całkowitego IgE;
• testy prowokacyjne;
• badania kału – wykonywane są w celu wykluczenia innych przyczyn problemów żołądkowo-jelitowych, np. zakażeń, stanów zapalnych;
• badania obrazowe – w niektórych przypadkach zalecane jest USG jamy brzusznej, aby ocenić stan narządów wewnętrznych.

Testy skórne, które polegają na nakłuciu skóry niewielką ilością alergenu, nie są zalecane u niemowląt ze względu na ryzyko wystąpienia ciężkich reakcji alergicznych.

Leczenie alergii u niemowląt

Wiele alergii u niemowląt ma charakter przejściowy i zanika do 5. roku życia. Dotyczy to szczególnie alergii pokarmowych, w tym na białka mleka krowiego. Jeśli jednak objawy utrzymują się lub nasilają, konieczna jest dalsza diagnostyka i leczenie pod nadzorem lekarza alergologa.

 

Leczenie alergii u niemowląt zależy od rodzaju alergenu, który wywołuje reakcję. W przypadku alergii pokarmowej konieczne jest wyeliminowanie z diety dziecka lub matki karmiącej produktów będących źródłem alergenów. Dla alergii wziewnych stosuje się leki przeciwhistaminowe, a w ciężkich przypadkach kortykosteroidy.

Rola diety w leczeniu alergii u niemowląt

Prawidłowe żywienie odgrywa kluczową rolę w profilaktyce i leczeniu alergii u niemowląt. Karmienie piersią przez pierwsze 6 miesięcy życia stymuluje dojrzewanie układu odpornościowego i zmniejsza ryzyko rozwoju uczuleń. Jeśli dziecko cierpi na alergie pokarmowe, mama karmiąca powinna wdrożyć dietę eliminacyjną – białka mleka krowiego przenikają do mleka kobiecego, więc wykluczenie ich z jadłospisu pomoże osiągnąć oczekiwany skład mleka (bez alergenu). Niemowlęta karmione mlekiem modyfikowanym powinny spożywać specjalne mieszanki.

Zapobieganie alergii u niemowląt

Chociaż nie zawsze da się uniknąć rozwoju alergii można zmniejszyć ryzyko jej wystąpienia u niemowlaka. Pomogą w tym:

• karmienie piersią przez pierwsze 6 miesięcy życia;
• stopniowe wprowadzanie nowych pokarmów do diety niemowlęcia;
• unikanie kontaktu z silnymi alergenami, takimi jak orzechy, ryby, cytrusy;
• tworzenie mniej sterylnego, ale bezpiecznego otoczenia, aby stymulować układ odpornościowy do rozwoju;
• kontrolowanie czynników środowiskowych, takich jak zanieczyszczenie powietrza w najbliższym otoczeniu.

Kiedy skonsultować się z lekarzem?

Każde niepokojące objawy ze strony niemowlaka, takie jak uporczywy katar, kaszel, wysypka czy problemy z trawieniem, wymagają konsultacji z pediatrą. Rodzice powinni być wyczuleni na ryzyko alergii, zwłaszcza jeśli sami zmagają się z uczuleniami. Wczesne rozpoznanie i właściwe postępowanie są kluczowe, by zapobiec poważniejszym konsekwencjom zdrowotnym w przyszłości.

 

Opracowanie: Marta Drzazga

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia

1. M. Bojanowska i in., Nietolerancje i alergie pokarmowe: przyczyny, diagnostyka i postępowanie żywieniowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego, Lublin 2021.
2. Ł. Durajski, Alergie. Fakty i mity, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2020.
3. D. Myłek, Oswoić alergie: skąd się biorą uciążliwe dolegliwości i jak sobie z nimi radzić, Stowarzyszenie Larix, Warszawa 2020.
4. K. Obtułowicz, Alergologia, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2016.
5. W. Kawalec i in., Pediatria, t. 1–2, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2024.

---