Czym są aminokwasy endogenne? – Badania Krwi
8 grudnia 2022

Aminokwasy endogenne – funkcje i źródła

Artykuł napisany przez: Redakcja Diagnostyka

Aminokwasy endogenne syntetyzowane są przez organizm, który sam pokrywa dzienne zapotrzebowanie na te związki. Powstają w procesie rozpadu tłuszczów i węglowodanów. Wyjątkiem są aminokwasy endogenne nie niezbędne. Jaką funkcję pełnią w organizmie? Czym grozi niedobór aminokwasów?

Aminokwasy endogenne – funkcje w organizmie

Aminokwasy endogenne, nazywane też nie niezbędnymi, są naturalnie wytwarzane przez organizm w takiej ilości, by zapewnić jego prawidłowe funkcjonowanie. Niektóre źródła wyróżniają również grupę aminokwasów względnie niezbędnych (względnie endogennych), które biorą udział w produkcji aminokwasów egzogennych (fenyloalaniny i metioniny) i regulują ich zapotrzebowanie. Aminokwasy endogenne pełnią w organizmie przede wszystkim funkcję budulcową – tworzą białka i peptydy. Są niezbędne do prawidłowej pracy układu nerwowego, procesów metabolizmu i wytwarzania hormonów. 

Charakterystyka i źródła aminokwasów endogennych

Do aminokwasów endogennych należą:

  • alanina – aminokwas wpływający na wydolność i siłę mięśni; reguluje poziom cukru we krwi i wspiera produkcję przeciwciał układu odpornościowego; 
  • prolina – aminokwas niezbędny w procesie produkcji hormonów, kolagenu i keratyny;
  • glicyna – wyrównuje poziom cukru we krwi, poprawia skupienie i koncentrację, reguluje rytm snu i niweluje zmęczenie;
  • glutamina – aminokwas zapewniający równowagę kwasowo-zasadową organizmu;  niezbędny w procesie kształtowania komórek DNA;
  • kwas glutaminowy – aminokwas kluczowy dla zachowania funkcji i przekaźnictwa układu nerwowego; wspiera pracę mózgu – wpływa na pamięć, koncentrację i zdolności poznawcze; bierze udział w detoksykacji amoniaku; 
  • asparagina – aminokwas niezbędny do funkcjonowania układu nerwowego i pracy mózgu; pobudza neurony i poprawia koncentrację; reguluje poziom insuliny;
  • kwas asparaginowy – wzmacnia układ odpornościowy i bierze udział w syntezie przeciwciał; niezbędny do prawidłowego metabolizmu. 
  • seryna – aminokwas niezbędny do tworzenia komórek układu nerwowego i zachowania prawidłowej funkcji mózgu, w tym zdolności poznawczych. 

Aminokwasy względnie endogenne to:

  • tyrozyna – aminokwas produkowany z fenyloalaniny; bierze udział w produkcji neuroprzekaźników, zapewnia odpowiedni poziom energii,  a także reguluje syntezę melaniny; 
  • cysteina – aminokwas niezbędny w produkcji kolagenu i glutationu; działa antyoksydacyjnie, wzmacnia stawy, kości i skórę. 

Aminokwasy endogenne powstają w procesie przemiany tłuszczów i węglowodanów. Warto więc zadbać o dietę, która jest źródłem pełnowartościowych składników odżywczych. Zdrowe tłuszcze i węglowodany znajdziemy m.in. w: tłustych rybach morskich, nabiale, orzechach, pestkach i czerwony mięsie. Wyjątkiem są aminokwasy względnie endogenne, które muszą być dostarczane wraz z pożywieniem. Źródłem cysteiny są: czerwone mięso, drób, ryby, jajka, jogurty i mleko, fasola, sezam, pestki słonecznika, orzechy brazylijskie i piniowe, płatki i otręby owsiane, siemię lniane oraz soja. Natomiast tyrozynę znajdziemy w: tłustych serach, tłustych rybach morskich, śmietanie, jogurtach, mleku, fasoli, pestkach dyni i orzechach ziemnych. 

Niedobór aminokwasów endogennych 

Najbogatszym źródłem aminokwasów są produkty zwierzęce. Dlatego na niedobory tych składników najbardziej narażeni są weganie i wegetarianie. W pokryciu zapotrzebowania organizmu na aminokwasy pomoże włączenie do diety dużych ilości roślin strączkowych, szczególnie fasoli, ciecierzycy i soi. Kolejną grupą potrzebującą zwiększonej podaży aminokwasów są sportowcy i osoby intensywnie trenujące. W ich przypadku pełnowartościowa dieta powinna być uzupełniona o suplementy. Niedobory aminokwasów wpływają na zaburzenie pracy układu nerwowego, co objawia się wahaniami nastroju, bólami głowy, chronicznym zmęczeniem i bezsennością. W przypadku niemowląt i dzieci uboga dieta niedostarczająca aminokwasów wpływa na zahamowanie wzrostu, a nawet powstanie wad rozwojowych. 

Aminokwasy endogenne wytwarzane są przez organizm w drodze przemiany m.in. tłuszczów, dlatego niedobór tego składnika jest skutkiem błędów żywieniowych, głodzenia lub niedożywienia. W dłuższej perspektywie niewystarczająca podaż aminokwasów prowadzi do chorób wątroby, rozpadu tkanek mięśniowych i problemów skórnych. 

Badanie poziomu aminokwasów 

Badanie poziomu aminokwasów wskazane jest w przypadku:

  • zespołu metabolicznego,
  • stosowania niepełnowartościowej diety,
  • zaburzeń hormonalnych (w tym schorzenia tarczycy), 
  • osteoporozy,
  • podejrzenia zaburzeń wzrostu i rozwoju u dzieci, 
  • nawracających chorób oddechowych, 
  • nadmiernego wypadania włosów, 
  • przewlekłych infekcji dróg moczowych, 
  • stanów zapalnych nerek i wątroby,
  • miażdżycy,
  • nadciśnienia, 
  • problemów z pamięcią i koncentracją,
  • przewlekłej bezsenności, 
  • chronicznego zmęczenia, 
  • problemów z regeneracją organizmu.

Kontrolne badania aminokwasów powinni wykonywać również sportowcy i osoby intensywnie trenujące. Polegają one na analizie próbki krwi. Pacjent powinien się stawić w punkcie pobrań na czczo. Ostatni posiłek może zjeść na minimum 12 godzin przed badaniem. Na 4 dni przed oddaniem próbki krwi pacjent musi odstawić przyjmowane leki, pod warunkiem że nie są niezbędne do funkcjonowania. W przypadku wątpliwości zalecana jest konsultacja z lekarzem. 

 

Autor: Emilia Kruszewska 

Bibliografia

  1. K. Dłużniewska, Żywienie człowieka w praktyce promocji i ochrony zdrowia. Część I, „Wybrane problemy higieny i ekologii człowieka”,  2008, s. 213–236.
  2. M. Szpetnar, Aminokwasy, peptydy, białka, „Chemia organizmów żywych”,  2016, s. 96–115.

O Autorze