Androstendion – badanie, normy, wyniki

Androstendion to hormon androgenowy, prekursor testosteronu i estronu. W warunkach prawidłowych jest wytwarzany w korze nadnerczy i w gonadach. Zaburzenie poziomu androstendionu może powodować wystąpienie hirsutyzmu (owłosienia typu męskiego u kobiet) i wirylizacji (zespołu objawów u kobiet, wywołanego nadmiarem androgenów). Jaki powinien być poziom androstendionu? Kiedy należy zbadać jego poziom?

Androstendion – co to jest?

Prawidłowy przebieg syntezy hormonów steroidowych odgrywa kluczową rolę w regulacji odpowiedzi na stres i w reprodukcji. Androstendion, inaczej 4-androstendion, jest hormonem androgenowym, produkowanym w nadnerczach i gonadach zarówno kobiet (w jajnikach), jak i mężczyzn (w jądrach). Jest prekursorem w procesie syntezy testosteronu i estronu. Wydzielanie androstendionu podlega określonemu dobowemu rytmowi – największe stężenie tego hormonu stwierdza się w godzinach rannych. U kobiet poziom androstendionu zależy również od fazy cyklu miesiączkowego. W wyniku dojrzewania pęcherzyka Graafa jego stężenie w połowie cyklu gwałtownie wzrasta. Wydzielanie androstendionu w nadnerczach jest regulowane przez hormon adrenokortykotropowy, a w gonadach – przez gonadotropiny.

Funkcje androstendionu w organizmie

Prawidłowe wydzielanie androstendionu pełni kluczową funkcję w rozwoju i dojrzewaniu płciowym, zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Właściwy poziom hormonu (w warunkach fizjologicznych nadnercza wytwarzają 2–3 mg androstendionu na dobę, jądra około 0,5 mg dziennie) odpowiada za rozwój i utrzymanie homeostazy kości. Niedobór androstendionu prowadzi do zaniku tkanki kostnej i zwiększonego ryzyka złamań osteoporotycznych (złamań nieadekwatnych do siły urazu).

Norma androstendionu we krwi

Wartości referencyjne stężenia androstendionu we krwi są zależne od wieku i płci osoby badanej, dlatego wynik należy zawsze odnosić do właściwych dla danego pacjenta norm.

Poziom androstendionu u kobiet powinien wynosić, w zależności od wieku:

< 2. miesiąca życia: 0,15–1,5 ng/ml;
2.–12. miesiąc życia: > 0,75 ng/ml;
2.–5. rok życia: 0,04–0,47 ng/ml;
6.–9. rok życia: 0,07–0,68 ng/ml;
10.–11. rok życia: 0,4–0,6 ng/ml;
12.–16. rok życia: 0,1–1,6 ng/ml;
> 16. roku życia: 0,18–2,68 ng/ml;
kobiety dojrzałe płciowo: 0,2–3,1 ng/ml;
kobiety po menopauzie: 0,2–0,8 ng/ml [1].

Wartości referencyjne stężenia androstendionu u mężczyzn:

< 2. miesiąca życia: 0,15–1,5 ng/ml;
2.–12. miesiąc życia: > 0,75 ng/ml;
2.–7. rok życia: 0,03–0,44 ng/ml;
8.–9. rok życia: 0,05–1 ng/ml;
10.–11. rok życia: 0,19–1,78 ng/ml;
12.–13. rok życia: 0,16–1,22 ng/ml;
14.–15. rok życia: 0,21–1,43 ng/ml;
15.–17. rok życia: 0,31–1,71 ng/ml;
> 17. roku życia: 0,44–2,64 ng/ml;
19.–40. rok życia: 0,3–3,1 ng/ml [1].

Wysoki poziom androstendionu – przyczyny, objawy

Nadmiar androstendionu może prowadzić do wystąpienia zespołu nadmiaru androgenów, którego objawy są szczególnie wyraźne u kobiet. Wysoki poziom hormonów androgenowych może powodować u nich wystąpienie hirsutyzmu lub wirylizacji.

Hirsutyzm polega na pojawieniu się u kobiety owłosienia typu męskiego, m.in. w okolicy wargi górnej, na klatce piersiowej, plecach, brzuchu i po wewnętrznej stronie ud. W przypadku gdy hirsutyzmowi towarzyszy obniżenie głosu, zmniejszenie gruczołów sutkowych, trądzik czy łysienie typu męskiego, mówimy o objawach wirylizacji.

Wysoki poziom androstendionu może wystąpić w przebiegu:

zespołu policystycznych jajników – jest to najczęstsza przyczyna zespołu androgenizacji u kobiet; choroba charakteryzuje się występowaniem w jajnikach wielu pęcherzyków, cyklami bezowulacyjnymi i nadmierną produkcją przez gonady hormonów androgenowych,
nowotworów jajnika,
chorób nadnerczy, m.in. nowotworów czynnych hormonalnie, wrodzonego przerostu nadnerczy czy zespołu Cushinga (chorób przebiegających z nadmiernym poziomem glikokortykosteroidów w organizmie),
stosowania niektórych leków androgenowych, kwasu walproinowego,
używania sterydów anabolicznych przez sportowców (dopingu),
insulinooporności,
hiperprolaktynemii.

Wysokie stężenie androstendionu może także wystąpić u kobiet w ciąży, u osób z otyłością, poddanych silnemu stresowi lub po intensywnym wysiłku fizycznym.

Niskie stężenie androstendionu – kiedy występuje?

Obniżenie poziomu androstendionu należy podejrzewać w przypadku zaburzenia przebiegu procesu dojrzewania płciowego oraz u osób, u których doszło do złamań osteoporotycznych kości. Niskie stężenie hormonu może wystąpić w przebiegu:

niewydolności kory nadnerczy (m.in. u osób z chorobą Addisona), chorób autoimmunologicznych, zakażeń wirusowych, bakteryjnych i grzybiczych, nowotworów nadnerczy,
niewydolności jajników,
leczenia glikokortykosteroidami oraz w trakcie leczenia niepłodności klomifenem,
niedokrwistości sierpowatokrwinkowej.

Androstendion a doping

Androstendion jest stosowany przez niektórych sportowców jako doustny suplement diety, mający na celu podwyższenie poziomu testosteronu we krwi. Wysokie stężenie androgenów ma służyć zwiększeniu masy mięśniowej, zmniejszeniu ilości tkanki tłuszczowej, zwiększeniu ilości energii, a nawet poprawie funkcji płciowych. Trzeba jednak zaznaczyć, iż takie postępowanie jest ryzykowne dla zdrowia i uznawane za wysoce nieetyczne. Organizacje sportowe uznają stosowanie androstendionu za doping, dlatego znajduje się on na liście substancji zakazanych u osób biorących udział w zawodach sportowych.

Autor: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

Neumeister B. i in., Diagnostyka laboratoryjna, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2013, s. 346–348.
Gajewski P. i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2018.
Badawy M. i in., Androstenedione (a Natural Steroid and a Drug Supplement): A Comprehensive Review of Its Consumption, Metabolism, Health Effects, and Toxicity with Sex Differences, “Molecules” 2021, dostęp online: czerwiec 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8539210/.

hormony