Anemia w ciąży - objawy, dieta i leczenie - Badania Krwi
29 czerwca 2022

Anemia w ciąży – przyczyny powstawania, objawy i sposoby leczenia

Artykuł napisany przez: Redakcja Diagnostyka

Anemia to najczęściej występujący problem hematologiczny w ciąży. Sprawdź, jakie mogą być przyczyny powstawania niedokrwistości. Dowiedz się, w jaki sposób objawia się anemia oraz z jakimi konsekwencjami dla przyszłej matki i dziecka może się ona wiązać. Upewnij się również, czy suplementacja żelazem jest konieczna u każdej ciężarnej.

Anemia to dość powszechnie występująca przypadłość. Na jej określenie używa się nazwy „niedokrwistość”. Choroba może przybrać różny charakter, a najczęściej wśród przyszłych mam obserwuje się niedokrwistość związaną z niedoborem żelaza. Szacuje się, że dotyczy ona 75–87% wszystkich przypadków anemii.

Anemia – co to znaczy?

Anemia to stan chorobowy, charakteryzujący się obniżeniem poza przyjętą normę poziomu hemoglobiny (białka znajdującego się w czerwonych krwinkach) i całkowitej masy erytrocytów, co uniemożliwia prawidłowe dotlenienie tkanek. Różne są rodzaje niedokrwistości, lecz najczęściej występującą jest ta z powodu niedoboru żelaza. Stan ten najogólniej można przedstawić jako wyczerpanie zapasów żelaza w sytuacji niewystarczającej podaży tego składnika mineralnego. W konsekwencji niemożliwe staje się pokrycie na niego zapotrzebowania organizmu. 

Przyczyny anemii w ciąży

Do niedoboru żelaza w ciąży może dojść w wyniku rosnącego zapotrzebowania, jakie podyktowane jest zwiększeniem masy mięśniowej ciężarnej, tworzeniem hemoglobiny, powstaniem łożyska i wzrostem płodu. Nie bez znaczenia są tutaj niewystarczające rezerwy żelaza w organizmie kobiety. Szacuje się, że średnio 1/3 kobiet w wieku rozrodczym nie ma w organizmie rezerw żelaza, a 7% zmaga się z niedokrwistością z niedoboru tego składnika.

Wśród przyczyn anemii z niedoboru żelaza u ciężarnych wymienia się dodatkowo:

  • obfite miesiączki przed zajściem w ciążę,
  • silne wymioty, brak apetytu, jadłospis ubogi w żelazo pochodzenia zwierzęcego,
  • zespół złego wchłaniania, krwawienia z przewodu pokarmowego, przewlekłe zapalenie trzustki, przepuklinę rozworu przełykowego,
  • zakażenia (np. próchnicę zębów, zapalenia górnych dróg oddechowych),
  • ostre i przewlekłe krwawienia.

Kiedy mówi się o anemii w ciąży?

W ciąży anemia stwierdzana jest wówczas, gdy wyniki hemoglobiny i hematokrytu na poszczególnych etapach wynoszą [2]:

Hemoglobina Hematokryt 
I trymestrponiżej 11 g/dlponiżej 33%
II trymestrponiżej 10,5 g/dlponiżej 32%
III trymestrponiżej 11 g/dlponiżej 33%

 

Aby wykryć anemię w ciąży, przeprowadza się badania krwi. Morfologia wykonywana jest kilka razy:

  • do 10. tygodnia ciąży, 
  • między 15. a 20. tygodniem ciąży, 
  • między 27. a 32. tygodniem ciąży, 
  • między 33. a 37. tygodniem ciąży, 
  • między 38. a 39. tygodniem ciąży. 

Dodatkowo przyszłej mamie mogą zostać zlecone badania żelaza we krwi. Norma dla tego składnika wynosi 50–150 μg/ml [2]. Kobieta powinna pamiętać, aby omówić z lekarzem wyniki badań.

Anemia w ciąży – objawy i konsekwencje

Objawy anemii nierzadko mylone są z charakterystycznymi dla przebiegu ciąży dolegliwościami. Na obraz kliniczny tej przypadłości składają się przede wszystkim:

  • ból i zawroty głowy, 
  • obniżona tolerancja wysiłku fizycznego, 
  • krwawienia z nosa i błon śluzowych (np. krwawienie z dziąseł podczas szczotkowania zębów),
  • wzmożona senność, 
  • ogólne osłabienie, 
  • łamliwość paznokci, 
  • bladość powłok skórnych, 
  • wypadanie włosów.

W anemii z niedoboru żelaza stwierdza się:

  • obniżenie poziomu żelaza we krwi,
  • obniżone stężenie ferrytyny w surowicy,
  • niską objętość krwinki czerwonej (mikrocytozę),
  • różnokształtność krwinek czerwonych (poikilocytozę),
  • obniżone średnie stężenie hemoglobiny w krwince (hipochromię),
  • różną wielkość krwinek czerwonych (anizocytozę),
  • zwiększoną zdolność wiązania żelaza,
  • brak żelaza zapasowego w szpiku kostnym.

Objawem anemii jest zaburzenie przenoszenia tlenu do tkanek i narządów nie tylko w ciele przyszłej mamy, ale i płodu:

  • w I trymestrze niedotlenienie tkankowe może doprowadzić do zaburzenia organogenezy, a to prowadzi do wzrostu ryzyka poronień, obumarcia płodu, wad rozwojowych. Niedotlenienie u matki wiąże się z ryzykiem wystąpienia zaburzeń ogólnoustrojowych, niedoczynności tarczycy, obniżenia zdolności adaptacyjnej organizmu, opóźnieniem rozwoju macicy, co może doprowadzić do porodu przedwczesnego;
  • w II trymestrze ciąży niedotlenienie może doprowadzić u ciężarnej do obniżenia parametrów krzepliwości krwi, przedwczesnego oddzielenia się łożyska, koagulopatii, zwiększonej podatności na infekcje (np. zapaleń błony śluzowej macicy, ran pooperacyjnych);
  • w III trymestrze niedotlenienie może doprowadzić do opóźnienia rozwoju wewnątrzmacicznego płodu, jego obumarcia, przedwczesnego porodu, zaburzeń czynności skurczowej macicy, zmniejszenia wrażliwości komórek mięśniowych na oksytocynę, złego gojenia się obrażeń porodowych, upośledzenia wymiany gazowej między matką a dzieckiem, a to może skutkować rozwojem kwasicy metabolicznej płodu.

Co pomoże na anemię w ciąży? Leczenie niedokrwistości 

Leczenie anemii w ciąży wiąże się z koniecznością zażywania leków. Przyszłym mamom podaje się preparaty żelaza. Mają one głównie formę soli o przedłużonym okresie uwalniania. Wykazują one bowiem dobrą biodostępność i wchłanianie oraz są dobrze tolerowane przez organizm ciężarnej. W przypadku braku efektu należy rozważyć inny sposób leczenia (zmianę żelaza doustnego na dożylne, ale nie w I trymestrze), zmianę leku (np. żelaza na erytropoetynę) lub zdiagnozować inne przyczyny niedokrwistości.

Dobowe zapotrzebowanie na żelazo szacowane jest na 4 mg w okresie przed ciążą oraz w I trymestrze. Wzrasta ono do 7–8 mg w II trymestrze, by w III trymestrze wynieść około 12–15 mg [1]. Część tego zapotrzebowania pokrywana jest z diety, a część z suplementów. Eksperci Polskiego Towarzystwa Ginekologii i Położnictwa podają, że dzienna suplementacja żelaza u ciężarnych kobiet z anemią wynosi:

Co warto jeść w anemii?

Ważnym aspektem leczenia anemii jest dieta. Jadłospis przyszłej mamy powinien być bogaty w źródła:

  • żelaza hemowego, czyli pochodzącego z produktów mięsnych (przyswajalność rzędu 20–25%), np. jaja, mięso (wołowina, jagnięcina, wieprzowina, drób), ryby i owoce morza,
  • żelaza niehemowego, czyli pochodzącego z produktów roślinnych (przyswajalność rzędu 5–10%), jak np. pestki dyni, natka pietruszki, szpinak, pestki słonecznika, nasiona roślin strączkowych, suszone morele, jarmuż, brokuły, kapusta włoska, pieczywo pełnoziarniste.

Dieta na anemię powinna zawierać również źródła witaminy C. Składnik ten ułatwia wchłanianie żelaza.

 

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

 

Bibliografia

  1. A. Falkowska, L. Ostrowska, Niedokrwistość u kobiet ciężarnych, „Nowa Medycyna” 2010, nr 3, s. 96–103.
  2. V. Skrzypulec-Plinta i wsp., Niedobory żelaza u ciężarnych. Online: https://www.forumginekologii.pl/artykul/niedobory-zelaza-u-ciezarnych (dostęp: 1.06.2022).
  3. B. Pietrzak i wsp., Niedokrwistość z niedoboru żelaza w położnictwie i ginekologii, „Ginekologia i Perinatologia Praktyczna” 2016, t. 1, nr 3, s. 115–121.
  4. A. Wiesner, P. Paśko, Stosowanie suplementów u kobiet ciężarnych w świetle najnowszych rekomendacji Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, „Farmacja Polska” 2021, t. 77, nr 1, s. 40–47.

O Autorze