Spis treści:
Aspergiloza to infekcja grzybami z rodzaju Aspergillus. Do zakażenia nimi dochodzi przez drogi oddechowe i może ono przybrać różne postaci. Sprawdź, jakie są formy aspergilozy i na podstawie jakich badań stawia się rozpoznanie tej choroby.
Aspergiloza – co to za choroba?
Aspergiloza to infekcja wywołana przez grzyby z rodzaju Aspergillus, które są powszechnie występującymi saprofitycznymi grzybami. Grzyby te mogą infekować różne narządy, ale najczęściej atakują płuca, zwłaszcza u osób z osłabionym układem odpornościowym, chorobami płuc (np. astmą, przewlekłą obturacyjną chorobą płuc) lub w wyniku długotrwałego stosowania leków immunosupresyjnych.
Jakie są przyczyny aspergilozy?
Zakażenie grzybami z rodzaju Aspergillus następuje zwykle drogą inhalacyjną, kiedy zarodniki grzybów dostają się do organizmu przez drogi oddechowe. Grzyby z rodzaju Aspergillus występują powszechnie w środowisku – w glebie, na roślinach, w materiale organicznym (np. w liściach, ścinkach roślinnych, słomie). Zarodniki tych grzybów są niewielkie, łatwo unoszą się w powietrzu. Zakażenie następuje, gdy osoba wdycha zarodniki grzybów. W normalnych warunkach zdrowy układ odpornościowy jest w stanie poradzić sobie z tymi zarodnikami. Jednak w przypadku osób z osłabioną odpornością może dojść do infekcji.
Osoby z obniżoną odpornością są szczególnie narażone na rozwój aspergilozy. Należą do nich: pacjenci po przeszczepach narządów (w tym po przeszczepieniu szpiku kostnego); osoby z chorobami nowotworowymi, zwłaszcza poddawane chemioterapii; osoby z HIV/AIDS, które mają upośledzoną odpowiedź immunologiczną. Dodatkowo narażeni są pacjenci przyjmujący leki immunosupresyjne (np. po przeszczepach organów, w leczeniu chorób autoimmunologicznych), osoby z przewlekłymi chorobami płuc, jak mukowiscydoza czy astma, czy osoby z chorobami metabolicznymi (np. z cukrzycą).
Przewlekłe choroby płuc, takie jak astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), a także mukowiscydoza, mogą prowadzić do uszkodzenia błon śluzowych i zaburzenia mechanizmów obronnych organizmu, co sprzyja rozwojowi infekcji grzybiczych. Zaburzenia w mechanizmach obronnych, takie jak zmniejszona produkcja śluzu, uszkodzenie rzęsek w drogach oddechowych, mogą ułatwiać wnikanie zarodników grzybów do płuc.
Osoby, które mają kontakt z wilgotnymi, zanieczyszczonymi środowiskami, są narażone na wdychanie zarodników grzybów. W sposób szczególny narażone są osoby pracujące w rolnictwie (kontakt z pleśnią, zwłaszcza przy pracy z materiałami organicznymi, jak siano czy ściółka), w środowiskach przemysłowych z dużą ilością kurzu organicznego. Dodatkowo ryzykiem obciążone są osoby mające kontakt z rozkładającymi się roślinami, drewnem lub materiałami budowlanymi i przebywające w wilgotnych pomieszczeniach, gdzie może rozwijać się pleśń (Aspergillus rośnie w wilgotnych warunkach).
Do rozwoju aspergilozy dochodzi również w wyniku działań medycznych. Pacjenci, którzy przebywają w szpitalach lub są poddawani zabiegom chirurgicznym, narażeni są na zakażenie grzybami przez sprzęt medyczny, taki jak cewniki, wentylatory mechaniczne czy inne urządzenia medyczne.
Rodzaje aspergilozy
Aspergiloza przybiera różne postacie kliniczne, które zależą od stanu zdrowia pacjenta, rodzaju zakażenia oraz funkcjonowania układu odpornościowego.
Jedną z głównych postaci jest aspergiloza płucna alergiczna (ABPA). Jest to reakcja nadwrażliwości na obecność grzybów Aspergillus w drogach oddechowych, szczególnie u osób z astmą lub z mukowiscydozą. Towarzyszą jej następujące objawy: kaszel, świszczący oddech, duszność, zwiększenie wydzieliny z dróg oddechowych, czasami krwioplucie. Organizm reaguje na grzyby Aspergillus, wytwarzając przeciwciała i prowadząc do zapalenia, co powoduje przewlekłe objawy astmatyczne i alergiczne. Zazwyczaj stosuje się leki przeciwzapalne, sterydy oraz leczenie przeciwgrzybicze w celu zmniejszenia objawów.
Inwazyjna aspergiloza jest to najcięższa forma choroby, występująca głównie u osób z obniżoną odpornością, takich jak pacjenci po przeszczepach, z nowotworami lub AIDS. Grzyb może szerzyć się poza płuca, atakując inne narządy, takie jak mózg, nerki, serce czy oczy. Towarzyszą mu takie objawy, jak: gorączka, kaszel, ból w klatce piersiowej, krwioplucie, objawy neurologiczne (w przypadku zajęcia mózgu), objawy ze strony nerek (w przypadku zajęcia nerek). Grzyb wnika głęboko do tkanek, tworząc ogniska martwicze i prowadząc do uszkodzenia narządów. Leczenie inwazyjnej aspergilozy wymaga intensywnej terapii przeciwgrzybiczej (np. azolami, amfoterycyną B) oraz wsparcia układu odpornościowego (np. immunoterapii).
Aspergiloza oskrzelowo-płucna (ABPA) jest to postać, która dotyczy głównie osób z przewlekłymi chorobami płuc, takimi jak astma czy mukowiscydoza. Grzyb atakuje oskrzela i płuca, powodując przewlekłe zapalenie. Objawy towarzyszące to: przewlekły kaszel, duszność, krwioplucie, zwiększone wydzielanie z dróg oddechowych. Przewlekła infekcja prowadzi do uszkodzenia tkanek płucnych i powstawania zmian zapalnych w drogach oddechowych. Leczenie obejmuje leczenie przeciwgrzybicze oraz sterydy w celu kontroli objawów zapalnych.
Aspergiloza zatokowa dotyczy głównie zatok przynosowych i może występować zarówno u osób zdrowych, jak i u pacjentów z przewlekłymi chorobami zatok lub z osłabionym układem odpornościowym. Towarzyszą jej następujące objawy: ból w obrębie twarzy, zatkany nos, wydzielina z nosa (może zawierać krew), ból głowy, utrata węchu. Grzyb Aspergillus infekuje zatoki, prowadząc do przewlekłego zapalenia i uszkodzenia błony śluzowej. Leczenie jest głównie przeciwgrzybicze, a czasem może być konieczne usunięcie zmienionych zapalnie tkanek zatok.
Zakażenie skóry przez Aspergillus może wystąpić u osób z obniżoną odpornością lub u pacjentów, którzy przeszli zabiegi chirurgiczne. Typowe dla aspergilozy skórnej są ropnie skórne, zaczerwienienie i obrzęk w obrębie zakażonego miejsca. Prowadzone jest leczenie przeciwgrzybicze, a w przypadku ropni może być konieczne opróżnianie zmian.
Aspergiloza ucha środkowego (otomykoza) to infekcja grzybicza ucha, szczególnie u osób z osłabioną odpornością, która może prowadzić do przewlekłego zapalenia ucha. Objawy towarzyszące to: ból ucha, wydzielina z ucha, świąd, zawroty głowy. W przypadku aspergilozy ucha prowadzone jest leczenie przeciwgrzybicze i stosowane są krople do uszu.
Jak diagnozowana jest aspergiloza?
Diagnostyka aspergilozy rozpoczyna się od wywiadu medycznego i oceny klinicznej. Lekarz zbiera szczegółowy wywiad medyczny, który obejmuje informacje na temat objawów, historii chorób płuc, stanu układu odpornościowego, stosowanych leków (np. immunosupresyjnych), oraz ekspozycji na czynniki ryzyka (np. praca w rolnictwie, kontakt z materiałami organicznymi). Następnie przeprowadza badanie przedmiotowe. Na podstawie uzyskanych informacji lekarz decyduje, czy dalsze testy są wskazane.
Główny element diagnostyki aspergilozy stanowią badania mikrobiologiczne. Przeprowadzona może być hodowla plwociny, która jest badana w celu wykrycia obecności grzybów Aspergillus. W przypadku aspergilozy inwazyjnej hodowla może dać pozytywny wynik, ale w niektórych przypadkach również ujemny. W ciężkiej aspergilozie, zwłaszcza inwazyjnej, może być konieczne pobranie próbek z tkanek płuc (biopsja), zatok lub innych zakażonych narządów. Próbki te są następnie badane pod kątem obecności grzybów Aspergillus.
Dowiedz się więcej o badaniu – Aspergillus – antygen krążący.
Diagnostyka aspergilozy może zostać uzupełniona o testy serologiczne. Testy serologiczne wykrywają obecność przeciwciał lub antygenów Aspergillus we krwi pacjenta. Testy te mogą pomóc w wykrywaniu aspergilozy alergicznej. Możliwe jest wykrycie materiału genetycznego Aspergillus w próbkach plwociny lub w tkankach za pomocą testów molekularnych (PCR). Metody PCR (reakcja łańcuchowa polimerazy) pozwalają na szybkie i czułe wykrycie obecności patogenów.
Tomografia komputerowa (TK) klatki piersiowej to jedno z najskuteczniejszych narzędzi do oceny uszkodzeń płuc spowodowanych przez aspergilozę. W przypadku aspergilozy inwazyjnej TK może ujawnić charakterystyczne zmiany w płucach, takie jak obszary zapalenia, ropnie, guzy czy krwawienia. Rentgen klatki piersiowej może wykazać zmiany w obrębie płuc, jednak tomografia komputerowa jest znacznie bardziej szczegółowa i precyzyjna. W przypadku aspergilozy zatokowej badanie obrazowe pozwala na ocenę stanu zapalnego zatok i obecności grzybów w obrębie tych struktur.
Jeśli lekarz uzna to za konieczne, wykonywane są badania czynnościowe płuc. Spirometria może być użyteczna w ocenie funkcji płuc, zwłaszcza w przypadku aspergilozy płucnej alergicznej. Pozwala na zmierzenie objętości powietrza w płucach i szybkości jego przepływu, co jest pomocne w diagnostyce astmy lub innych chorób płuc, które mogą towarzyszyć aspergilozie.
Opracowanie: dr n. o zdr. Olga Dąbska
Konsultacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela
Bibliografia
- Biliński P., Seferyńska I., Warzocha K., Diagnostyka i leczenie układowych zakażeń grzybiczych w onkohematologii, „Onkologia w Praktyce Klinicznej” 2008, t. 4, nr 1, s. 15–24.
- Park S.W., Kim M.J., Invasive Aspergillosis in Immunocompromised Patients: A Diagnostic and Therapeutic Review, „Journal of Infection and Chemotherapy” 2012, t. 18, nr 1, s. 1–11.
- Styczyński J., Gil L., Inwazyjna aspergiloza u dzieci po transplantacji komórek hematopoetycznych, „Współczesna Onkologia” 2010, t. 14, nr 1, s. 44–53.
- Verweij P.E., van de Sande W.W., Aspergillus: Current Treatment and Diagnostic Strategies, „Journal of Antimicrobial Chemotherapy” 2014, t. 69, nr 9, s. 2375–2386.
