Atopowe zapalenie skóry u dorosłych – objawy, przyczyny i diagnostyka

Swędzenie, zaczerwienienie i przesuszenie skóry to objawy, które nie zawsze są tylko przejściowym problemem dermatologicznym. U niektórych dorosłych mogą świadczyć o atopowym zapaleniu skóry (AZS) – przewlekłej chorobie o podłożu alergicznym i zapalnym. Sprawdź, jak rozpoznać AZS i jakie badania warto wykonać.

Czym jest atopowe zapalenie skóry u dorosłych?

Atopowe zapalenie skóry (AZS) to przewlekła, nawrotowa choroba zapalna skóry, która ma podłoże autoimmunologiczne i alergiczne. Charakteryzuje się uporczywym świądem, suchością skóry oraz pojawiającymi się okresowo zmianami zapalnymi. Uznaje się ją za jedną z chorób tzw. marszu atopowego – często współwystępuje z astmą, alergicznym nieżytem nosa lub alergiami pokarmowymi.

AZS najczęściej kojarzy się z problemem wieku dziecięcego, jednak może utrzymywać się również w dorosłości lub pojawić dopiero po 18. roku życia. Przebieg choroby u dorosłych bywa bardziej uciążliwy niż u dzieci – zmiany skórne mogą być rozleglejsze, a objawy bardziej nasilone. U pełnoletnich pacjentów najczęściej zajęte są okolice twarzy, szyi, dekoltu, rąk i zgięć stawowych. W odróżnieniu od maluchów, u których objawy często ustępują z wiekiem, u dorosłych AZS ma charakter nawrotowy i trudniej poddaje się leczeniu.

Z objawami atopowego zapalenia skóry zmaga się coraz więcej osób dorosłych. Uważa się, że ma to związek z dynamicznymi zmianami środowiskowymi oraz stylem życia współczesnych społeczeństw. Do rozwoju choroby przyczyniają się: przewlekły stres, życie w zanieczyszczonych miastach, częsty kontakt z chemikaliami oraz przetworzona dieta uboga w składniki odżywcze. Wszystkie te czynniki mogą osłabiać naturalną odporność organizmu i zaburzać funkcjonowanie bariery skórnej, co sprzyja rozwojowi AZS lub nasila jego objawy.

Choroba znacząco wpływa na codzienne funkcjonowanie – uporczywy świąd zakłóca sen, zmiany skórne mogą być bolesne i wstydliwe, a konieczność ciągłej pielęgnacji skóry bywa obciążająca psychicznie. Nie bez znaczenia jest również wpływ AZS na jakość życia społecznego – osoby chorujące często unikają kontaktów towarzyskich, czują się niezrozumiane i wycofują się z aktywności.

Sprawdź: Choroby skóry – poznaj wroga, by w porę go pokonać!

Objawy AZS u dorosłych – jak rozpoznać chorobę? 

Atopowe zapalenie skóry u dorosłych objawia się przede wszystkim uporczywym świądem, który nasila się w nocy, utrudniając sen i regenerację. Skóra staje się sucha, szorstka, skłonna do pękania i łuszczenia. Często pojawia się także zaczerwienienie oraz widoczne zmiany zapalne – plamy, grudki lub nadżerki. Zmiany mają charakter nawrotowy i mogą różnić się intensywnością w zależności od fazy choroby.

U dorosłych zmiany skórne zazwyczaj lokalizują się w określonych obszarach ciała. Najczęściej obejmują twarz (zwłaszcza okolice oczu i ust), szyję, kark, górną część klatki piersiowej, dłonie oraz zgięcia stawów – łokciowe i kolanowe. W wielu przypadkach pojawiają się też na stopach i powiekach. 

Charakterystycznym objawem AZS jest tzw. lichenifikacja, czyli pogrubienie i stwardnienie skóry spowodowane przewlekłym drapaniem. Zmiany tego typu są szorstkie, mogą być pokryte drobną siateczką i mają ciemniejszy lub jaśniejszy odcień niż zdrowa skóra – to wynik przewlekłego stanu zapalnego. U części osób dochodzi też do pęknięć skóry i nadkażenia bakteryjnego.

AZS nie występuje w oderwaniu od innych problemów zdrowotnych. Często towarzyszy mu alergiczny nieżyt nosa, astma oskrzelowa, sezonowe alergie lub nietolerancje pokarmowe. Współwystępowanie tych chorób dodatkowo nasila objawy skórne i utrudnia leczenie, dlatego tak ważna jest kompleksowa diagnostyka.

Co może powodować AZS u dorosłych? 

Przyczyny atopowego zapalenia skóry nie są do końca poznane, jednak wiadomo, że choroba rozwija się na skutek współdziałania wielu czynników – genetycznych, immunologicznych i środowiskowych. Osoby, u których w rodzinie występowały choroby atopowe, są bardziej narażone na rozwój AZS. Genetyczne predyspozycje wpływają m.in. na funkcjonowanie układu odpornościowego, który w przypadku atopowego zapalenia skóry reaguje nadmiernie nawet na niegroźne bodźce.

U wielu osób występują również uczulenia na konkretne alergeny – zarówno kontaktowe (np. metale, lateks, składniki kosmetyków), jak i pokarmowe (np. mleko, orzechy, soja). Nie bez znaczenia jest także osłabienie naturalnej bariery ochronnej skóry. U osób z AZS naskórek jest cieńszy, bardziej podatny na utratę wody i przenikanie szkodliwych substancji. Uszkodzenie tej bariery ułatwia wnikanie alergenów i drobnoustrojów, co dodatkowo nasila stan zapalny.

Diagnostyka AZS – kiedy warto wykonać badania? 

Rozpoznanie atopowego zapalenia skóry u dorosłych opiera się przede wszystkim na dokładnym wywiadzie lekarskim oraz ocenie zmian skórnych podczas badania fizykalnego. Lekarz pyta o czas trwania objawów, ich lokalizację, czynniki nasilające dolegliwości oraz historię chorób atopowych w rodzinie. Charakterystyczne objawy – przewlekły świąd, suchość skóry, typowe rozmieszczenie zmian lub nawrotowy przebieg – często pozwalają na postawienie wstępnej diagnozy już na pierwszej wizycie.

Jeśli podejrzewasz u siebie AZS, wykonaj e-Pakiet alergiczny – objawy atopowego zapalenia skóry. To zestaw badań laboratoryjnych polegający na ilościowym oznaczeniu we krwi przeciwciał IgE, które są specyficzne dla alergenów mogących wywoływać lub nasilać objawy atopowego zapalenia skóry (białko jaja, mleko krowie, dorsz, pszenica, orzechy ziemne, soja, krewetki, naskórek i łupież kota, naskórek psa, roztocze D. pteronyssinus). 

Na badanie można się zgłosić bez skierowania do wybranego punktu pobrań sieci Diagnostyka. Wyniki są przydatne zarówno dla pacjenta, jak i lekarza – pomagają w potwierdzeniu alergicznego tła choroby oraz ułatwiają dobór odpowiedniego leczenia i pielęgnacji. 

Przeczytaj także: Jakie mogą być objawy skórne zakażenia Helicobacter pylori?

Leczenie i codzienna pielęgnacja skóry z AZS 

Jak złagodzić świąd i zaczerwienienie?

Leczenie atopowego zapalenia skóry u dorosłych obejmuje zarówno działania objawowe, jak i (w miarę możliwości) przyczynowe. Podstawą terapii jest stosowanie preparatów miejscowych, np. kortykosteroidów, które zmniejszają stan zapalny i łagodzą świąd. Leki te powinny być stosowane zgodnie z zaleceniami lekarza, aby ograniczyć ryzyko działań niepożądanych i uzyskać optymalny efekt terapeutyczny.

Emolienty i dermokosmetyki – co wybrać?

Niezwykle istotnym elementem codziennej terapii są emolienty – preparaty nawilżające i natłuszczające, które odbudowują barierę ochronną skóry i zapobiegają jej przesuszeniu. Ich regularne stosowanie (minimum dwa razy dziennie) pomaga zmniejszyć częstotliwość nawrotów i nasilenie objawów. Przy wyborze kosmetyków do pielęgnacji należy zwracać uwagę na produkty bez substancji zapachowych, alkoholu i sztucznych barwników.

Warto również unikać czynników, które mogą zaostrzać objawy choroby – należą do nich: stres, kontakt z alergenami, zmiany temperatury, pocenie się, drażniące tkaniny oraz agresywne środki czystości. Pomocne może być prowadzenie dziennika, w którym zapisywane będą momenty zaostrzenia i potencjalne czynniki wyzwalające.

Nie można też zapominać o wsparciu psychicznym. Przewlekły świąd, widoczne zmiany skórne i konieczność stałej pielęgnacji nierzadko są przyczyną frustracji, obniżonego nastroju, a nawet depresji. Dlatego kompleksowe podejście do AZS powinno obejmować nie tylko leczenie skóry, lecz także dbałość o dobrostan psychiczny i styl życia.

Bibliografia

1. K. Waligóra-Dziwak, D. Jenerowicz, A. Dańczak-Pazdrowska, Atopowe zapalenie skóry u pacjenta dorosłego, „Lekarz POZ” 2024, nr 3, s. 161–165.
2. R. Welz-Kubiak, A. Reich, Znaczenie emolientów w codziennej pielęgnacji skóry, „Forum Dermatologiczne” 2016, nr 2, s. 20–23.
3. A. Oskroba, Raport ze świata pacjenta z AZS, „Farmacja Praktyczna” 2025, nr 1, s. 6–11.
4. R. J. Nowicki, M. Trzeciak, M. Kaczmarski i in., Atopowe zapalenie skóry. Interdyscyplinarne rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego, Polskiego Towarzystwa Alergologicznego, Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego oraz Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej. Część I. Profilaktyka, leczenie miejscowe i fototerapia, „Lekarz POZ” 2019, t. 5, nr 5, s. 332–343.
5. M. Gałązka-Sobotka, D. Samselska, Sytuacja osób dorosłych chorujących na atopowe zapalenie skóry w Polsce Raport AMICUS Fundacji Łuszczycy i ŁZS, Warszawa 2020. 

Oceń artykuł