Azotyny w moczu – co oznaczają? Badanie moczu na azotyny

Azotyny w moczu nie powinny występować. Związki te powstają w wyniku redukcji naturalnie występujących w moczu azotanów przez bakterie, np. Escherichia coli. Sprawdź, co mogą oznaczać azotyny w moczu. Dowiedz się, jak ocenia się ich poziom oraz jak powinno wyglądać prawidłowe przygotowanie i pobranie próbki do badania moczu na azotyny.

Azotyny w moczu – co to jest?

Produkowany przez człowieka mocz składa się w 96% z wody. Około 2,5% jego składu stanowią azotowe produkty przemiany materii, takie jak amoniak, kwas moczowy, mocznik. Jest w nim średnio 1,5% soli mineralnych (chlorki, fosforany, węglany) i minimalna ilość innych substancji [1]. W moczu zdrowego człowieka nie powinny być obecne białka, węglowodany, bakterie czy azotyny. Obecność któregoś z nich może wskazywać na toczącą się chorobę. Erytrocyty (krwinki czerwone) i leukocyty (krwinki białe) mogą znajdować się w moczu w śladowej ilości. Przyjrzyjmy się bliżej azotynom w moczu, które powstają w wyniku przekształcenia się pod wpływem bakterii występujących fizjologicznie w moczu azotanów. Dochodzi do tego za pośrednictwem reduktazy. To enzym charakterystyczny dla bakterii Gram-ujemnych. 

Azotyny w moczu – co to znaczy? 

W moczu zdrowego człowieka nie stwierdza się obecności flory bakteryjnej, a zatem nie występuje reduktaza i nie dochodzi do powstania azotynów. Można wysunąć z tego prosty wniosek – obecność azotynów w moczu to sytuacja niepożądana, gdyż daje podejrzenie infekcji bakteriami Gram-ujemnymi. Wśród jednych z częściej wymienianych przez ekspertów bakterii odpowiedzialnych za zakażenia układu moczowego są: pałeczka okrężnicy (Escherichia coli), Proteus spp., Klebsiella spp, Citrobacter, Enterobacter i Pseudomonas. Nierzadkim czynnikiem sprawczym infekcji dróg moczowych są gatunki Staphylococcus saprophyticus czy Enterococcus spp. Jednak przy zakażeniu tymi bakteriami w badaniu ogólnym moczu nie stwierdza się obecności azotynów. Należą one bowiem do bakterii Gram-dodatnich, które nie zawierają enzymu reduktazy i nie są zdolne do produkcji azotynów.

Zakażenia dróg moczowych należą do dość częstych przypadłości, z którymi pacjenci zgłaszają się do lekarza po pomoc. Zdecydowanie częściej dotyczą kobiet niż mężczyzn, co jest związane z odmiennościami w budowie anatomicznej. W przypadku kobiet cewka moczowa jest krótsza, co sprzyja przedostawaniu się mikroorganizmów chorobotwórczych do pęcherza moczowego. Co więcej, nieprawidłowy sposób podmywania się czy podcierania po oddaniu stolca wiąże się z ryzykiem przenoszenia bakterii z okolic odbytu do pochwy. Grupą w sposób szczególny predysponowaną do obecności azotynów w moczu są kobiety w ciąży. Jest to związane przede wszystkim z obniżeniem odporności, zaleganiem moczu w pęcherzu czy występowaniem glukozy w moczu, która jest dobrą pożywką dla bakterii i sprzyja namnażaniu się ich. Infekcja grozi m.in. niewydolnością nerek i nadciśnieniem tętniczym u przyszłej mamy. Może doprowadzić do przedwczesnego porodu i rozwoju infekcji wewnątrzmacicznej. U płodu może dojść do niedokrwistości i spowodować niską masę urodzeniową.

Objawy azotynów w moczu

Obecności azotynów w moczu mogą towarzyszyć następujące objawy:

• dyzuria, czyli trudności w oddawaniu moczu, oddawanie go kroplami / słabym lub przerywanym strumieniem,
• częstomocz, czyli częstsze niż zazwyczaj oddawanie moczu, zazwyczaj ponad 7–8 razy w ciągu doby,
• krwiomocz, czyli obecność w moczu czerwonych krwinek,
• naglące parcie na mocz,
• uczucie nieopróżnienia pęcherza do końca,
• ból w podbrzuszu,
• bolesne oddawanie moczu,
• świąd, pieczenie w okolicy cewki moczowej,
• wielomocz (wzrost objętości oddawanego moczu),
• mimowolne popuszczanie moczu, 
• nykturia, czyli co najmniej dwukrotne wybudzanie się ze snu w trakcie nocy w celu oddania moczu.

Eksperci informują o możliwych przypadkach bakteriomoczu bezobjawowego. To stan, w którym mimo obecności azotynów i bakterii w moczu nie doświadcza się żadnych nieprzyjemnych dolegliwości. Bezobjawowe zakażenie nie wymaga z reguły leczenia – wyjątkiem są kobiety w ciąży i pacjenci poddawani inwazyjnym zabiegom w obrębie gruczołu krokowego.

Badanie moczu na azotyny

Azotyny ocenia się w badaniu ogólnym moczu. Jest ono zlecane w celach diagnostycznych, do monitorowania leczenia i/lub oceny postępu procesu chorobowego. Powinno być też przeprowadzane profilaktycznie. Zakres badania ogólnego moczu obejmuje analizę wielu parametrów fizykochemicznych, takich jak: ciężar właściwy, pH, barwa, przejrzystość, obecność białka, esterazy leukocytarnej (leukocytów), glukozy, ciał ketonowych, krwi, bilirubiny i urobilinogenu, azotynów (bakterii), upostaciowanych elementów moczu (wałeczków, bakterii i innych mikroorganizmów, erytrocytów, leukocytów, pasm śluzu, komórek nabłonka, kryształów, owalnych ciał tłuszczowych, kropli tłuszczu) [2]. 

Aby wyniki badania moczu na azotyny były wiarygodne, konieczne jest odpowiednie przygotowanie się do pobrania próbki. Rozpoczyna się ono w dniu poprzedzającym badanie. Eksperci przestrzegają przed podejmowaniem wzmożonego wysiłku fizycznego, należy też unikać skrajnego ograniczenia lub zwiększonego przyjmowania płynów. Bezpośrednio przed pobraniem moczu do analizy trzeba zadbać o higienę. Ważne jest dokładne umycie rąk i narządów płciowych. Pamiętaj, aby do ich osuszenia użyć jednorazowego ręcznika papierowego.

Specjaliści podkreślają, aby próbka moczu do badania została oddana do specjalnego pojemnika. Są one dostępne w aptece lub placówkach zlecających badanie. Próbka moczu do badania powinna pochodzić ze środkowego strumienia moczu porannego. Oznacza to, że z pierwszej mikcji po przebudzeniu się oddaje się część moczu do sedesu, następnie odpowiednią ilość do pojemnika, a pozostały mocz ponownie do sedesu. Nie powinno się dotykać wewnętrznej części pojemnika na mocz, gdyż grozi to zanieczyszczeniem próbki przez bakterie znajdujące się na dłoniach. Trzeba pamiętać o umieszczeniu na pojemniku na mocz informacji dotyczących imienia i nazwiska oraz daty. Ważne, aby możliwie szybko dostarczyć próbkę moczu do analizy. Powinna być ona przekazana do laboratorium w ciągu 4 godzin. Do tego czasu należy ją przechowywać w temperaturze 2–8°C. 

Interpretacja wyników badania moczu na azotyny

Nie interpretuj wyników badania moczu na azotyny samodzielnie. Zgłoś się z nimi najlepiej do lekarza, który zlecił przeprowadzenie badania ogólnego moczu. Na podstawie informacji uzyskanych od Ciebie podczas wywiadu medycznego i wyników innych zleconych badań może on zaplanować leczenie. Jeśli uzna za konieczne, to wypisze Ci skierowanie na wykonanie dodatkowych badań, aby mieć pewność w kwestii rozpoznania przyczyn obecności azotynów w moczu. Brak stwierdzenia azotynów w badaniu moczu nie wyklucza zakażenia. Do wystąpienia reakcji chemicznej z odczynnikiem wykorzystywanym w laboratorium podczas analizy konieczne jest co najmniej 4-godzinne utrzymywanie moczu w pęcherzu. Bakterie potrzebują czasu na przekształcenie azotanów w azotyny, dlatego przerwa od ostatniego oddania moczu nie może być krótsza niż 4 godziny. W związku z tym u osób z częstomoczem istnieje wysokie ryzyko wyniku fałszywie ujemnego. Podobnie będzie w moczu rozcieńczonym oraz o niskim pH. Wynik fałszywie dodatni może zaistnieć przy za długim oczekiwaniu pobranego moczu na analizę czy przy jego kontakcie z powietrzem. Dlatego uzyskane wyniki powinny zostać potwierdzone obecnością objawów klinicznych i posiewem. Badanie to pozwala na identyfikację gatunków chorobotwórczych bakterii, które są odpowiedzialne za obecność azotynów w moczu, i ocenę ich stopnia wrażliwości na antybiotyki, co pomoże w ustaleniu leczenia.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. W. Mizerski, Vademecum maturzysty. Biologia, Adamantan, Warszawa 2019.
2. I. Bil-Lula, A. Ćwiklińska, D. Kamińska i wsp., Zalecenia Polskiego Towarzystwa Diagnostyki Laboratoryjnej dotyczące badania upostaciowanych elementów moczu w medycznym laboratorium diagnostycznym, „Diagnostyka Laboratoryjna” 2019, t. 55, nr 3, s. 145–198.
3. W. Hryniewicz, K. Pawlik, A. Deptuła i wsp., Rekomendacje laboratoryjnej diagnostyki zakażeń. 1. Zakażenia układu moczowego, Narodowy Instytut Leków, Warszawa 2017.
4. D. Miszewska-Szyszkowska, M. Durlik, Najczęstsze błędy w interpretacji wyników badania ogólnego moczu, „Medycyna po Dyplomie” 2012, nr 11. Online: https://podyplomie.pl/medycyna/10583,najczestsze-bledy-w-interpretacji-wynikow-badania-ogolnego-moczu [dostęp: 28.08.2023].

Oceń artykuł