Spis treści:
Badania genetyczne pomagają ocenić ryzyko nowotworów i dobrać skuteczne metody profilaktyki oraz leczenia. Wykrycie mutacji w określonym genie nie oznacza pewnego zachorowania, ale pozwala na wczesne działania zapobiegawcze. Sprawdź, jak przebiegają badania genetyczne na raka i jakie geny poddawane są najczęściej analizie.
Kiedy wykonuje się badania genetyczne na raka?
Badania genetyczne na raka wykonuje się w określonych sytuacjach, gdy istnieje podejrzenie dziedzicznej predyspozycji do nowotworów. Są wskazane, jeśli w rodzinie występowały przypadki nowotworów, zwłaszcza: u kilku krewnych w linii prostej (rodzice, rodzeństwo, dziadkowie), różne nowotwory u tej samej osoby (np. rak piersi i jajnika), rzadkie nowotwory w rodzinie (np. rak trzustki, rak nerki).
Badania genetyczne na raka są również wskazane, jeżeli u pacjenta nowotwór rozwinął się w młodym wieku (np. rak jelita grubego przed 50. rokiem życia, rak piersi przed 50. rokiem życia), ponieważ może to sugerować predyspozycję genetyczną.
Poznaj e-Pakiet nowotwory u kobiet, podstawowy – badania genetyczne.
Lekarz zleca badania genetyczne na raka, jeśli w rodzinie występowały zespoły genetyczne zwiększające ryzyko raka, np. zespół Lyncha (rak jelita grubego, macicy, jajnika, żołądka), zespół Li-Fraumeni (różne typy nowotworów w młodym wieku), zespół Cowdena (rak piersi, tarczycy, macicy), zespół Von Hippla-Lindaua (nowotwory nerek, trzustki, nadnerczy).
Badania genetyczne mogą pomóc osobom zdrowym ocenić ryzyko zachorowania na raka i podjąć działania profilaktyczne, takie jak np. częstsze badania kontrolne, profilaktyczne usunięcie piersi lub jajników w przypadku mutacji BRCA1/BRCA2, zdrowy styl życia, aby zmniejszyć ryzyko zachorowania.
Badania genetyczne nie diagnozują raka, ale pomagają ocenić ryzyko zachorowania i podjąć odpowiednie kroki profilaktyczne. Jeśli masz wątpliwości, warto skonsultować się z lekarzem genetykiem, który doradzi, czy badanie jest w Twoim przypadku wskazane.
Jak wygląda badanie genetyczne na raka?
Badanie genetyczne na raka polega na analizie DNA w celu wykrycia mutacji zwiększających ryzyko nowotworów. Jest proste i bezbolesne – można je wykonać z krwi lub wymazu z policzka. Zanim jednak zostanie przeprowadzone, warto umówić się na konsultację z lekarzem genetykiem. W jej trakcie omawia się przede wszystkim historię nowotworów w rodzinie, ocenia wskazania do badania i wybiera odpowiednie geny do analizy.
Jeśli zostanie podjęta decyzja o przeprowadzeniu badania genetycznego na raka, pobiera się próbkę DNA. Najczęściej pobiera się krew żylną (z żyły w zgięciu łokciowym), ewentualnie wymaz z wewnętrznej strony policzka (bezinwazyjna metoda). Czasami wykorzystuje się próbki tkankowe z guza. Następnie pobrany materiał poddaje się analizie laboratoryjnej.
W laboratorium sprawdza się, czy w określonych genach (np. BRCA1, BRCA2, TP53, MLH1) występują mutacje mogące zwiększać ryzyko wystąpienia określonych nowotworów. Można badać pojedyncze geny lub wykonać szerokie panele genetyczne. Analiza trwa zwykle od kilku dni do kilku tygodni. Wyniki pokazują, czy występują mutacje, które zwiększają ryzyko rozwoju raka.
Uzyskane wyniki należy omówić z lekarzem – genetyk wyjaśni ich znaczenie. Jeśli wykryto mutację, określi najlepszą dla danego pacjenta ścieżkę działań profilaktycznych (np. częstsze badania, zmiana stylu życia, profilaktyczne usunięcie narządu).
Warto przeczytać: https://badaniakrwi.pl/poziom-tsh-a-rak-tarczycy/
Jakie geny bada się w diagnostyce nowotworów?
Badania genetyczne w kierunku nowotworów koncentrują się na analizie genów odpowiedzialnych za rozwój choroby. Niektóre mutacje zwiększają ryzyko zachorowania, a ich wykrycie pozwala na wczesną profilaktykę lub leczenie. Poniżej przedstawiliśmy geny, które są zazwyczaj analizowane.
Geny związane z rakiem piersi i jajnika
BRCA1 i BRCA2 to geny kodujące białka odpowiedzialne za naprawę uszkodzeń DNA. Mutacje w tych genach znacznie zwiększają ryzyko raka piersi i jajnika (BRCA1 – 60–80%, BRCA2 – 40–70%). Mogą także zwiększać ryzyko raka prostaty i trzustki. Kobiety z mutacją w genach BRCA niekiedy poddają się profilaktycznej mastektomii lub usunięciu jajników, aby zapobiec rozwojowi nowotworu.
Geny związane z rakiem jelita grubego i odbytnicy
MLH1, MSH2, MSH6, PMS2, EPCAM odpowiadają za naprawę błędów powstających podczas replikacji DNA. Mutacje w tych genach prowadzą do zespołu Lyncha, który zwiększa ryzyko raka jelita grubego, macicy, żołądka, dróg moczowych i jajników. Dziedziczenie tych mutacji jest autosomalne dominujące. Oznacza to, że wystarczy jedna kopia zmutowanego genu – osoba chora może mieć mutację tylko w jednym z dwóch alleli (odziedziczoną od matki lub ojca) – aby rozwinęła się choroba. Gen APC odpowiada za kontrolę wzrostu komórek jelita. Mutacja w tym genie powoduje rodzinną polipowatość gruczolakowatą (FAP) – setki polipów w jelicie grubym, które mogą przekształcić się w raka. Osoby z mutacją w genie APC wymagają niekiedy profilaktycznego usunięcia jelita grubego.
Geny związane z rakiem skóry (czerniakiem)
CDKN2A reguluje cykl komórkowy i hamuje niekontrolowany wzrost komórek. Mutacja w tym genie zwiększa ryzyko czerniaka oraz raka trzustki. Dziedziczona jest autosomalnie dominująco. U około 50% osób z czerniakiem stwierdza się mutację w genie BRAF. Nie jest ona dziedziczna, ale pomaga w doborze terapii celowanej.
Przeczytaj także: https://badaniakrwi.pl/brodawka-lojotokowa-a-czerniak-czym-sie-roznia/
Geny związane z rakiem płuc
Mutacje w genie EGFR prowadzą do nadmiernego wzrostu komórek nowotworowych. Występują głównie u osób niepalących, z rakiem gruczołowym płuca. Wykrycie mutacji EGFR pozwala na zastosowanie terapii celowanej (np. inhibitory kinazy tyrozynowej). Mutacja w genie ALK występuje w 5% przypadków raka płuca, szczególnie u młodych osób.
Geny związane z rakiem prostaty
Mutacje w genie HOXB13 zwiększają ryzyko wczesnego raka prostaty. Występują częściej u mężczyzn z rodzinnym rakiem prostaty. Mutacje w genach BRCA1, BRCA2 zwiększają ryzyko nie tylko raka piersi i jajnika, lecz także agresywnego raka prostaty.
Geny związane z rakiem trzustki
Mutacje w genach CDKN2A, BRCA2, PALB2 zwiększają ryzyko raka trzustki. Osoby z tymi mutacjami powinny poddawać się regularnym badaniom przesiewowym.
Geny związane z rakiem tarczycy
Mutacje w genie RET powodują rdzeniastego raka tarczycy i są związane z zespołem MEN2 (mnogie nowotwory endokrynne). Z tego powodu często zaleca się profilaktyczne usunięcie tarczycy u osób z mutacją RET.
Czy warto zrobić badanie genetyczne na raka?
Badania genetyczne na raka mają niewątpliwe zalety, a główną jest świadomość ryzyka. Jeśli zostanie stwierdzona mutacja, to można wcześniej wdrożyć profilaktykę (np. częstsze badania, zmianę stylu życia). Świadomość mutacji w konkretnym genie pozwala na dostosowanie leczenia – niektóre terapie są skuteczniejsze przy określonych mutacjach genetycznych.
Takie badanie to skuteczna ochrona bliskich. Jeśli wykryje się mutację u siebie, to członkowie rodziny też mogą się zbadać i wdrożyć odpowiednią profilaktykę.
Techniki wykorzystywane w badaniach genetycznych na raka
Badania genetyczne na raka wykorzystują różne techniki laboratoryjne do analizy DNA w celu wykrycia mutacji związanych z nowotworami. Wybór metody zależy od badanego genu, rodzaju nowotworu i celu diagnostycznego.
Najczęściej stosowana metoda pozwalająca na identyfikację mutacji w genach związanych z nowotworami to sekwencjonowanie DNA. Sekwencjonowanie Sangera stanowi tradycyjną metodę sekwencjonowania DNA. Analizuje pojedyncze geny, np. BRCA1, BRCA2. Cechują ją wysoka dokładność, ale jest ograniczona do krótkich fragmentów DNA. Sekwencjonowanie nowej generacji (NGS – Next Generation Sequencing) analizuje wiele genów jednocześnie. Umożliwia badanie całych paneli genetycznych (np. BRCA1, TP53, MLH1, MSH2). Jest efektywniejsze i dokładniejsze niż metoda Sangera.
Reakcja łańcuchowa polimerazy (PCR – Polymerase Chain Reaction) to z kolei technika powielania fragmentów DNA w celu wykrycia konkretnych mutacji. Jest metodą stosowaną głównie do wykrywania dobrze znanych mutacji (np. BRCA1, KRAS).
Mikromacierze DNA (Array-CGH, SNP Arrays) to analiza dużych fragmentów DNA w celu wykrycia delecji, duplikacji i innych zmian w genomie. Stosowane są w diagnostyce nowotworów dziedzicznych oraz badaniach nad predyspozycjami genetycznymi. Badanie może wykrywać zmiany w wielu genach jednocześnie, ale nie jest w stanie wykryć pojedynczych mutacji punktowych.
Hybrydyzacja fluorescencyjna in situ (FISH – Fluorescence In Situ Hybridization) wykorzystuje fluorescencyjnie znakowane sondy DNA do wykrywania specyficznych mutacji lub rearanżacji chromosomowych. Stosowana jest w diagnostyce nowotworów hematologicznych (np. białaczki) i guzów litych (np. amplifikacja HER2 w raku piersi).
Spektrometria masowa MALDI-TOF to szybka metoda analizy mutacji DNA oparta na pomiarze masy cząsteczek. Używana jest do badań przesiewowych w nowoczesnej diagnostyce genetycznej.
Southern Blot z kolei to metoda rzadziej wykorzystywana, służąca do wykrywania dużych delecji i duplikacji w genach. Stosowana jest w analizie zmian w BRCA1, BRCA2 i innych genach supresorowych.
Podsumowując, należy zaznaczyć, że nie ma jednej najlepszej metody – wybór zależy od celu badania.
Opracowanie: dr n. o zdr. Olga Dąbska
Konsultacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- Domchek S. M., Weber B. L., Genetic variants of uncertain significance: Flies in the ointment, „Journal of Clinical Oncology” 2006, t. 24, nr 16, s. 3308–3310.
- Lubiński J., Serrano-Fernandez P., Nowotwory dziedziczne – diagnostyka i strategie postępowania, „Onkologia w Praktyce Klinicznej” 2009, t. 5, nr 2, s. 68–74.
- Shendure J., Ji H., Next-generation DNA sequencing, „Nature Biotechnology” 2008, t. 26, nr 10, s. 1135–1145.
- Stadler Z. K., Offit K., Hereditary cancer syndromes and genetic testing, „Journal of Clinical Oncology” 2013, t. 31, nr 10, s. 1346–1353.
