Spis treści:
Od sprawności procesów metabolicznych zależy wydolność organizmu. Jeśli przebiegają one nieprawidłowo, konieczne jest poznanie tego podłoża i zaplanowanie leczenia. Dowiedz się, jakie badania metaboliczne warto wykonywać w ramach corocznej profilaktyki. To zaledwie kilka próbek krwi, które oddasz do analizy podczas jednej wizyty w laboratorium.
Co kryje się pod pojęciem metabolizmu?
Metabolizm to szereg procesów zachodzących w organizmie, które doprowadzają do rozkładu związków chemicznych z przyjmowanych pokarmów oraz zmagazynowanych w tkankach (to katabolizm, czyli rozkład złożonych związków na prostsze), a także syntezy związków chemicznych niezbędnych do wzrostu tkanek i masy organizmu (to anabolizm, czyli powstanie złożonych związków z prostszych). Innymi słowy – jest to integracja katabolizmu i anabolizmu, czyli reakcji biochemicznych, które pozwalają pozyskać energię i utrzymać organizm przy życiu [1].
Przemiany na poszczególnych szlakach metabolicznych (układów reakcji, które po sobie następują) nie mogą zachodzić niezależnie od siebie. Wzajemnie się warunkują. Wyróżniane są trzy podstawowe mechanizmy, które pozwalają komórkom regulować te procesy [2]:
- dostępność substratu – komórki regulują zaopatrzenie w substraty, czyli w związki i w cząsteczki, które dają początek przemianom,
- regulacja enzymatyczna – w każdym szlaku metabolicznym występują takie reakcje, które warunkują tempo innych przemian,
- regulacja hormonalna – hormony zmieniają aktywność enzymów, a przez to i całego szlaku metabolicznego.
Czym są zaburzenia metabolizmu?
Zaburzenia metaboliczne to nieprawidłowości w przebiegu omawianych procesów przemian na różnych szlakach. Niektóre z nich są wrodzone (tzw. wrodzone zaburzenia metaboliczne), inne mają natomiast postać nabytą i rozwijają się dopiero w dorosłym życiu.
Do wrodzonych zaburzeń metabolicznych zaliczane są m.in.:
- fenyloketonuria (zaburzenie przekształcania fenyloalaniny w tyrozynę),
- galaktozemia (zaburzenie rozkładu i nadmierne odkładanie się galaktozy),
- fruktozemia (niedobór aldolazy B, niezbędnej do przetwarzania fruktozy).
Jednak zaburzenia metaboliczne to nie tylko wady wrodzone. O patologiach tych mowa także w przypadku m.in. nieprawidłowych przemian węglowodanów czy tłuszczów. Zbagatelizowanie ich może doprowadzić do poważnych konsekwencji dla organizmu. Na szczęście dzięki nowoczesnym metodom diagnostycznym można kontrolować metabolizm i w razie potrzeby wdrożyć odpowiednie leczenie.
Na czym polegają badania metaboliczne?
Metabolizm warunkowany jest przez szereg czynników, które obecnie można mierzyć. Dzięki próbce krwi poznasz podstawowe parametry, które przeanalizuje lekarz i oceni Twoje zdrowie.
Glukoza
Glukoza to tzw. paliwo organizmu, czyli podstawowy związek zapewniający energię. Dostarczana jest wraz z pokarmem (część jest magazynowana w formie glikogenu, a część wykorzystywana na bieżące potrzeby dzięki glikolizie) oraz pozyskiwana z nerek i wątroby (dzięki glikogenolizie i glukoneogenezie).
Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego prawidłowe stężenie glukozy w organizmie dorosłego człowieka wynosi w badaniu na czczo 60–99 mg/dl (3,4–5,5 mmol/l).
Za homeostazę glukozy w organizmie odpowiada przede wszystkim insulina uwalniana przez trzustkę, która zmniejsza stężenie tego związku we krwi. Natomiast hormonami o przeciwnym działaniu (tzw. kontrregulacyjnym) są: glukagon, adrenalina, kortyzol i hormon wzrostu [3].
Dzięki pomiarom glukozy i insuliny na czczo można wykryć nie tylko cukrzycę, ale i stan przedcukrzycowy. Lekarz może też wyliczyć wskaźnik insulinooporności HOMA-IR. Na podstawie wyników badań specjalista może postawić odpowiednią diagnozę i zalecić dalsze postępowanie.
Lipidogram
O zaburzeniu metabolizmu tłuszczów mówi się, gdy poziom lipidów i lipoprotein w osoczu przekracza ustalone normy. Są to m.in.:
- hipercholesterolemia (podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego i frakcji LDL),
- dyslipidemia aterogenna (stężenie trójglicerydów przekracza 150 mg/dl, a stężenie cholesterolu frakcji HDL jest w przypadku kobiet niższe niż 40 mg/dl, z kolei u mężczyzn niższe niż 45 mg/dl),
- zespół chylomikronemii (w osoczu krwi stale obecne są chylomikrony, czyli największe lipoproteiny),
- hipercholesterolemia rodzinna (podwyższone przez całe życie stężenie cholesterolu całkowitego i frakcji LDL) [4].
Badanie metabolizmu tłuszczu jest możliwe na podstawie próbki krwi pobranej z żyły łokciowej na czczo. W ramach tzw. lipidogramu analizowane są kluczowe parametry:
- cholesterol całkowity,
- cholesterol LDL (tzw. zły),
- cholesterol HDL (tzw. dobry),
- cholesterol nie-HDL,
- trójglicerydy.
Jak wynika z analiz WHO (Światowej Organizacji Zdrowia), najczęstszą przyczyną zgonów Europejczyków są schorzenia kardiologiczne. Do ich rozwoju przyczyniają się zaburzenia przemian tłuszczów. Dzięki regularnym badaniom pod kątem zaburzeń metabolicznych można przeciwdziałać poważnym ich następstwom.
Hormony tarczycy
Szlaki metaboliczne są regulowane przez hormony. Mają one bowiem zdolność modyfikowania aktywności enzymów. U dzieci czy dorosłych szczególnie ważne jest zbadanie funkcji tarczycy. Gruczoł ten ma bowiem istotne znaczenie dla tempa przemiany materii.
Gdy poziom hormonów tarczycowych spada, spowalniają procesy metaboliczne. Stąd też charakterystyczne dla niedoczynności gruczołu uczucie chłodu, senność czy nadmierne przybieranie na wadze.
W celu zbadania kondycji tarczycy warto zmierzyć poziom TSH (uwalnianego przez przysadkę mózgową i warunkującego pracę tarczycy) oraz fT3 i fT4 (wolnej trójjodotyroniny i wolnej tyroksyny, syntezowanych w samym gruczole tarczowym).
Kortyzol
Obok TSH, fT3 i fT4 warto poznać poziom kortyzolu, który produkują nadnercza. To badanie metaboliczne jest szczególnie istotne, jeśli zmagasz się z silnym i długotrwałym stresem.
Kortyzol jest uwalniany przez organizm właśnie w odpowiedzi na zagrożenie. Z tego też powodu nazywany jest „hormonem stresu”. Zwiększa poziom glukozy we krwi, sprzyja magazynowaniu tkanki tłuszczowej, a także niekorzystnie oddziałuje na układ odpornościowy i pokarmowy.
Próby wątrobowe
Wątroba jest ważnym organem na szlaku metabolizmu tłuszczów, węglowodanów (“cukrów”) oraz białek. Do tego produkuje żółć, wspomagając trawienie tych pierwszych, a także detoksykuje organizm. Jeśli więc dojdzie do zaburzeń w funkcjonowaniu wątroby, odbija się to na przebiegu szlaków metabolicznych.
Do pakietu tzw. prób wątrobowych zalicza się:
- wskaźniki uszkodzenia miąższu wątrobowego (ALT, AST),
- wskaźniki cholestazy (ALP, GGTP),
- bilirubinę [5].
Kreatynina
W ocenie metabolizmu ważny jest poziom kreatyniny, która wraz z mocznikiem stanowi dwa podstawowe związki azotowe, filtrowane przez nerki. Jest parametrem informującym o sprawności nerek. Sama natomiast wydolność nerek wpływa na kondycję całego organizmu.
Im wyższe jest stężenie kreatyniny, tym większe okazuje się prawdopodobieństwo choroby nerek (choć parametr może być również podwyższony przy odwodnieniu i stosowaniu diety wysokobiałkowej).
Normy kreatyniny są zmienne w zależności od płci:
- kobiety – 53–97 µmol/l (0,6–1,10 mg/dl),
- mężczyźni – 80–115 µmol/l (0,9–1,30 mg/dl) [6].
Bibliografia
- J. Moraczewska, Metabolizm, cz. II, https://www.ukw.edu.pl/download/26345/Bliskie_spotkania_z_biologi%C4%85_METABOLIZM_czesc2.pdf, dostęp: 18.042024 r.
- A. Appleton, O. Vanbergen, Metabolizm i żywienie, red. T. Brzozowski, Edra Urban & Partner, Wrocław 2017.
- B. Echolc, B. Mazur, Diagnostyka zaburzeń gospodarki węglowodanowej, https://ppm.edu.pl/docstore/download/SUM4d6e6ad5878447029841ee721f647970/Diagnostyka+zaburz+gosp+w%C4%99gl-A.WCAG.pdf?entityType=article, dostęp: 18.03.2024 r.
- M. Gałęcka, Profilaktyka zaburzeń lipidowych w kontekście obniżania ryzyka sercowo-naczyniowego – rola suplementacji, „Lekarz POZ” 2020, nr 2, s. 97–102.
- M. Palka, Choroby wątroby i dróg żółciowych w gabinecie lekarza POZ, „Lekarz POZ” 2017, nr 1, s. 13–16.
- R. Świechowski, Biochemia kliniczna – nerki, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, https://biochemia.umed.pl/data/accounts/16fed1c5-1935-4Dfa-896c-2c00900686f4/Studenci/kierunekAnalitykaMedyczna/IIIrokBiochemiaKliniczna/Nerki.pdf, dostęp: 18.03.2024 r.
- J. Pieczyńska, K. Łagowska, Rzadkie choroby metaboliczne – charakterystyka i dietoterapia, „Kosmos. Postępy Nauk Biologicznych” 2020, t. 69, nr 2, s. 323–331.
