Badania na boreliozę – diagnostyka i objawy choroby

Borelioza jest wieloukładową chorobą zapalną przenoszoną przez kleszcze. Powoduje szereg powikłań, a ze względu na nieswoisty obraz kliniczny jest trudna do wykrycia. Skutki boreliozy mogą pojawić się nawet po wielu miesiącach czy nawet latach od ugryzienia kleszcza. Diagnostyka zakażenia jest prosta. Sprawdź, jakie badania na boreliozę warto wykonać.

Borelioza – co to za choroba?

Borelioza to wieloukładowa choroba zakaźna przenoszona przez kleszcze. Jest najczęściej diagnozowaną zoonozą (chorobą odzwierzęcą) w Polsce. Głównym źródłem zakażenia boreliozą są kleszcze, które przenoszą krętki bakterii Borrelia od zwierząt dziko żyjących. Obecnie opisano 18 gatunków krętków Borrelia, z czego około 10 jest patogennych dla człowieka. Miejscem najwyższej liczebności bakterii i zakażonych nimi kleszczy jest las, czyli naturalne siedlisko dzikich zwierząt. W najmniejszej ilości zakażone kleszcze występują na otwartych łąkach, pastwiskach i w miastach [1].

Jak dochodzi do zakażenia boreliozą?

Krętki Borrelia po dostaniu się do organizmu kleszcza przenikają do jego jelit, krwi i gruczołów ślinowych. Człowiek ulega zakażeniu krętkami Borrelia przez ukąszenie kleszcza lub wtarcie w zranioną skórę krwi, śliny lub kału owada. Bardzo duże znaczenie ma to, jak długo kleszcz pozostawał w skórze i w jaki sposób został usunięty. Do zakażenia człowieka dochodzi pod koniec żerowania owada w skórze, czyli po mniej więcej 24 godzinach. Infekcji sprzyja nieprawidłowe wyciągnięcie kleszcza lub stosowanie niektórych sposobów domowych, np. smarowanie owada masłem. Konsekwencją tego jest oddawanie przez kleszcza wymiocin, w których znajdują się krętki bakterii. 

Fazy zakażenia boreliozą

Rozwój zakażenia krętkiem Borrelia dzieli się na trzy fazy:

1. Wczesna faza miejscowa – rozwija się do miesiąca po ugryzieniu przez owada. Charakteryzuje się powstaniem rumienia wędrującego, czyli obrączkowatej zmiany skórnej szerzącej się obwodowo. 
2. Wczesna faza rozsiana – rozwija się od 10 dni do nawet 2 lat po ugryzieniu przez kleszcza. W zależności od odpowiedzi immunologicznej organizmu przechodzi w tzw. postacie boreliozy, zajmując narządy i układy organizmu, np. narząd wzroku, wątrobę, węzły chłonne, skórę, stawy, serce, układ nerwowy. 
3. Faza późna – rozwija się nawet po wielu latach od ugryzienia. Podobnie jak we wczesnej fazie rozsianej, przybiera różne postaci boreliozy, atakując różne układy i narządy organizmu [2]. 

Jak objawia się borelioza?

Objawy boreliozy są nieswoiste i bardzo różnorodne. W wielu przypadkach choroba przebiega skąpoobjawowo, co sprawia, że zakażenie boreliozą jest diagnozowane przypadkowo i po wielu latach od ukąszenia. 

Charakterystycznym objawem ukąszenia jest tzw. rumień wędrujący, który pojawia się u około 60% zakażonych. Zmiana rozwija się w ciągu miesiąca od ukąszenia. Początkowo ma postać plamki lub zaczerwienionej grudki. Z czasem rumień powiększa obwód, który przekracza średnicę 5 cm. Zmianie skórnej często towarzyszą inne objawy, w postaci: podwyższonej temperatury, bólu głowy, bólu stawów i mięśni, ogólnego złego samopoczucia, powiększenia węzłów chłonnych leżących najbliżej miejsca ugryzienia. Nieleczony rumień samoistnie cofa się w ciągu kilku tygodni. W przypadku powikłania dochodzi do rozsiewu krętek i powstania rumienia w innych częściach ciała. Wówczas mówimy o rumieniu wędrującym mnogim [3]. 

Postacie kliniczne boreliozy

Zakażenie boreliozą najczęściej przybiera różne postacie kliniczne. Ich rozwój zależy od fazy infekcji. Są one poważnym powikłaniem nieleczonej wczesnej postaci boreliozy. 

Chłoniak limfocytowy skóry

Chłoniak limfocytowy skóry to dość wczesna i łagodna odpowiedź organizmu na zakażenie bakterią Borrelia. Ma postać niebolesnego i ograniczonego guzka. Skóra w jego miejscu jest czerwona lub sinoczerwona. Chłoniak limfocytowy pojawia się u około 1% zakażonych osób. Najczęściej lokalizuje się na karku, małżowinach, w okolicy moszny i brodawek sutkowych. 

Zapalenie mięśni i stawów 

Zapalenie mięśni i stawów to bardzo częsta postać zakażenia bakterią Borrelia. Według szacunków w Europie ta postać boreliozy dotyka około 25% pacjentów. Do jej rozwoju dochodzi na skutek przedostania się krętka boreliozy do błony maziowej lub płynu stawowego. Zapalenie obejmuje stawy kolanowe, ramienno-barkowe, łokciowe, biodrowe, nadgarstkowe, skokowe. Charakterystycznym objawem zapalenia jest niesymetryczny i bardzo masywny obrzęk stawu z miejscowym uciepleniem. Objaw utrzymuje się przez kilka tygodni, a po wdrożeniu leczenia ustępuje dopiero po mniej więcej 2 miesiącach [2]. 

Postać sercowa 

Postać sercowa boreliozy dotyczy około 5% zakażonych. Prowadzi do zaburzenia pracy serca i przewlekłych chorób, w postaci: 

• zapalenia mięśnia sercowego; 
• zapalenia osierdzia lub wsierdzia; 
• zaburzenia przewodnictwa przedsionkowo-komorowego; 
• migotania przedsionków;
• częstoskurczów;
• kardiomiopatii. 

Postać sercowa boreliozy częściej dotyczy młodych mężczyzn. Jej rozwój poprzedzają nawracające incydenty omdlenia. 

Przewlekłe zanikowe zapalenie skóry

Przewlekłe zanikowe zapalenie skóry to późna postać boreliozy, która rozwija się po kilku latach od ukąszenia przez zakażonego kleszcza. Charakteryzuje się powstawaniem jednostronnych, rozległych, zlokalizowanych dystalnie zmian skórnych. Na skutek niedotlenienia tkanek dochodzi do ich obrzęku, zasinienia, zaniku czucia, a nawet martwicy. Zmieniona skóra powoduje ból, pieczenie i świąd. 

Neuroborelioza

Neuroborelioza to najcięższa rozsiana postać boreliozy, która atakuje układ nerwowy. Dochodzi do niej na skutek przedostania się krętków bakterii do płynu mózgowo-rdzeniowego. We wczesnym stadium neuroborelioza powoduje porażenie nerwów czaszkowych i zmiany zapalne w płynie mózgowo-rdzeniowym. W późnym, ale łagodnym stadium neuroborelioza powoduje parestezje, zaburzenia czucia, lekkie niedowłady i bóle korzeniowe. W ciężkim i zaawansowanym przebiegu neuroborelioza przebiega w postaci porażenia pojedynczych nerwów obwodowych, zapalenia mózgu, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenia rdzenia kręgowego. 

Czy zakażenie boreliozą wytwarza naturalną odporność?

Zakażenie bakterią Borrelia nie wytwarza trwałej odporności. 

Diagnostyka zakażenia boreliozą

Diagnostyka boreliozy jest trudna i w większości przypadków opóźniona o wiele miesięcy, a nawet lat. Wynika to ze zróżnicowanego przebiegu zakażenia i zgłaszania się pacjentów do lekarza dopiero w fazie rozwoju powikłań. Diagnostykę utrudnia brak w wywiadzie lekarskim informacji o ukąszeniu przez owada. Wiele osób nie jest świadomych ukąszenia i nie zwraca uwagi na ewentualny rumień. Według szacunków jedynie 30% pacjentów zauważa ugryzienie kleszcza [3]. Biorąc pod uwagę, że rumień sam znika po kilku tygodniach, niektóre z osób tym bardziej nie decydują się na konsultację z lekarzem. Utrudnieniem diagnostyki są również objawy nieswoiste, np. zmęczenie, osłabienie, stan podgorączkowy, które w wywiadzie lekarskim myląco wskazują na niegroźną infekcję wirusową. Brak charakterystycznego przebiegu boreliozy sprawia, że jedynym skutecznym sposobem rozpoznania zakażenia jest diagnostyka laboratoryjna. 

Jakie badania na boreliozę zrobić?

Obecnie stosowana diagnostyka laboratoryjna umożliwia wykrycie boreliozy na wczesnym etapie, nawet kilka tygodni po ugryzieniu przez owada. Badanie polega na pomiarze przeciwciał IgM i IgG oraz interferonu. Warto jednak wiedzieć, kiedy najlepiej wykonywać testy, aby ich wynik był wiarygodny. Badanie w kierunku boreliozy natychmiast po ugryzieniu jest bezzasadne, gdyż organizm potrzebuje czasu, aby rozpocząć produkcję przeciwciał. 

W przypadku przeciwciał IgM ich produkcja rozpoczyna się około 4. tygodnia i osiąga szczyt w okolicy 8. tygodnia. Ta klasa przeciwciał może być wykryta nawet po 10 latach (również po przebytym leczeniu). Natomiast przeciwciała IgG produkowane są około 6. tygodnia, a ich maksymalny poziom przypada na mniej więcej 6. miesiąc [1]. W przypadku wyniku dodatniego u osoby z objawami boreliozy konieczne jest wykonanie testu potwierdzenia metodą Western Blot.

Autor: Emilia Kruszewska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. S.A. Pancewicz, Borelioza z Lyme – zasady rozpoznawania i leczenia, „Pediatria i Medycyna Rodzinna”, 2014, 10(2), s. 163–173.
2. M. Legatowicz-Koprowska, E. Walczak, Borelioza – wciąż trudne wyzwanie, „Forum Medycyny Rodzinnej”, 2011, 5(4), s. 336–344.
3. Ż. Smoleńska, A. Matyjasek, Z. Zdrojewski, Borelioza – najnowsze rekomendacje w diagnostyce i leczeniu, „Rheumatology Forum”, 2016, 2(2), s. 58–64.

Oceń artykuł