Badania na cukrzycę – kiedy warto je zrobić?

Cukrzyca to poważna choroba metaboliczna, która dotyka coraz większej liczby ludzi na całym świecie. Szacuje się, że ok. 463 mln dorosłych w wieku 20–79 lat zmaga się z tym problemem, a liczba ta wciąż rośnie. Niestety, wczesne objawy cukrzycy często pozostają niezauważone, tymczasem choroba może przez długi czas rozwijać się bezobjawowo. Dlatego tak ważne jest regularne wykonywanie odpowiednich badań, które pozwolą na szybkie rozpoznanie i skuteczne leczenie tej choroby. Sprawdź, jak przebiegają testy i kiedy warto je wykonać.

Czym jest cukrzyca i jakie są jej główne typy?

Cukrzyca to choroba metaboliczna, która charakteryzuje się podwyższonym poziomem glukozy we krwi, czyli hiperglikemią. Wynika ona z defektu wydzielania lub działania insuliny – hormonu produkowanego przez komórki beta trzustki, odpowiedzialnego za regulację stężenia cukru we krwi.

Istnieją dwa podstawowe typy choroby. Cukrzyca typu 1 jest spowodowana całkowitym, bezwzględnym niedoborem insuliny, wynikającym z procesu autoimmunologicznego, który prowadzi do zniszczenia komórek beta trzustki. Ten typ choroby rozwija się najczęściej u dzieci, młodzieży oraz osób poniżej 30. roku życia. Z kolei cukrzyca typu 2 to najczęstsza postać choroby, stanowiąca około 80–90% wszystkich przypadków. Jest ona związana z insulinoopornością tkanek oraz ze względnym niedoborem insuliny. Czynnikami ryzyka wystąpienia tego typu cukrzycy są m.in.: otyłość, niska aktywność fizyczna, nieprawidłowa dieta oraz uwarunkowania genetyczne.

Oprócz dwóch głównych typów wyróżnia się również inne rzadsze postacie cukrzycy, takie jak cukrzyca ciążowa.

Przeczytaj również: https://badaniakrwi.pl/jaki-poziom-glukozy-we-krwi-moze-byc-grozny-dla-zycia/

Objawy cukrzycy – kiedy warto zgłosić się na badania?

Objawy cukrzycy mogą być bardzo zróżnicowane, a ich nasilenie zależy od typu choroby oraz stopnia jej zaawansowania. Warto zwrócić uwagę na następujące symptomy:

• wzmożone pragnienie i wielomocz;
• osłabienie, senność, zmęczenie;
• częste infekcje, grzybice skóry;
• niezamierzona utrata masy ciała;
• zaburzenia widzenia;
• suchość skóry i ust.

Pojawienie się tych objawów powinno być sygnałem do wykonania badań w kierunku cukrzycy. Warto również pamiętać, że cukrzyca typu 2 często rozwija się bezobjawowo, dlatego badania przesiewowe powinny być przeprowadzane regularnie, szczególnie u osób, które znajdują się w grupie ryzyka.

Podstawowe badania na cukrzycę

Podstawowym badaniem w kierunku cukrzycy jest oznaczenie stężenia glukozy we krwi. Wyróżniamy dwa podstawowe testy.

Poziom glukozy na czczo

Badanie to polega na oznaczeniu poziomu glukozy we krwi pobranej rano, po co najmniej 8-godzinnym poście. Prawidłowy wynik mieści się w przedziale 70–99 mg/dl (3,9–5,5 mmol/l) [4]. 

Można również wykonać bardziej kompleksowe badanie w kierunku ryzyka cukrzycy/insulinooporności.

Doustny test tolerancji glukozy (OGTT)

OGTT jest bardziej złożonym badaniem, które dostarcza dodatkowych informacji na temat gospodarki węglowodanowej. Polega ono na pomiarze glikemii na czczo, a następnie 120 minut po wypiciu roztworu zawierającego 75 g glukozy. 

Wykonanie tych podstawowych testów pozwala na wstępne zdiagnozowanie cukrzycy lub stanów przedcukrzycowych. W niektórych przypadkach lekarz może zlecić również oznaczenie hemoglobiny glikowanej (HbA1c), która odzwierciedla średni poziom glikemii z ostatnich 2–3 miesięcy.

Jak przygotować się do badań na cukrzycę?

Aby uzyskać wiarygodne wyniki badań – glukozy na czczo czy testu OGTT – należy odpowiednio się do nich przygotować. Oto najważniejsze wskazówki:

• przez 3 dni przed badaniem należy stosować normalną, zbilansowaną dietę, zawierającą 150–200 g węglowodanów dziennie;
• w dniu badania należy być na czczo, czyli należy zrezygnować z przyjmowania posiłków i płynów (dopuszczalna jest niewielka ilość wody) przez co najmniej 8–12 godzin;
• należy unikać nadmiernej aktywności fizycznej oraz stresu w dniu badania;
• jeśli pacjent przyjmuje leki, które mogą wpływać na wyniki (np. glikokortykosteroidy, betablokery), powinien o tym poinformować lekarza.

Przestrzeganie tych zaleceń pozwoli uzyskać wiarygodne wyniki badań i ułatwi postawienie prawidłowej diagnozy.

Doustny test tolerancji glukozy (OGTT) – jak przebiega?

Doustny test tolerancji glukozy (OGTT) jest jednym z kluczowych badań w diagnostyce cukrzycy. Oto szczegółowy opis jego przebiegu:

1. Pobranie krwi na czczo w celu oznaczenia poziomu glukozy.
2. Wypicie 75 g glukozy rozpuszczonej w 300 ml wody. Roztwór zostaje przygotowany najczęściej przez personel medyczny, a odpowiednią dawkę glukozy przeznaczonej do rozpuszczenia w wodzie można kupić w aptece. Słodki napój należy wypić w 5 minut.
3. Pozostanie w spoczynku w miejscu wykonywania badania przez następne 2 godziny. W tym czasie nie wolno opuszczać terenu przychodni/poczekalni, spożywać posiłków, pić płynów ani palić papierosów.
4. Po 120 minutach od wypicia roztworu glukozy ponownie pobiera się krew, aby oznaczyć poziom glukozy.

Prawidłowy wynik testu OGTT to poziom glukozy poniżej 140 mg/dl (7,8 mmol/l) po 120 minutach. Wynik w przedziale 140–199 mg/dl (7,8–11,0 mmol/l) świadczy o nieprawidłowej tolerancji glukozy, a powyżej 200 mg/dl (11,1 mmol/l) o cukrzycy [4].

Test OGTT jest niezwykle istotny, ponieważ pozwala na wczesne wykrycie zaburzeń gospodarki węglowodanowej, zanim pojawią się typowe objawy cukrzycy. Dlatego warto przeprowadzać go regularnie, szczególnie w grupach ryzyka. Badanie wykonuje się u przyszłych mam między 24. a 28. tygodniem ciąży. 

Badania na cukrzycę – jak interpretować wyniki?

Interpretacja wyników badań to zadanie lekarza, jednak według ogólnie przyjętych kryteriów diagnozę cukrzycy stawia się, gdy glikemia na czczo jest równa lub przekracza 126 mg/dl w dwóch kolejnych badaniach. Cukrzycę rozpoznaje się również wtedy, gdy glikemia w 120 minucie testu OGTT jest równa lub utrzymuje się powyżej 200 mg/dl. Wyniki na poziomie 100–125 mg/dl (badanie glukozy na czczo) i 140–199 mg/dl (po 120 minucie testu OGTT) świadczy o stanie przedcukrzycowym [4].

Stan przedcukrzycowy to zaburzenie metabolizmu glukozy (cukru) we krwi, które charakteryzuje się podwyższonym – ale nie na tyle wysokim, aby mówić o cukrzycy – poziomem glukozy na czczo lub po posiłku. W tym przypadku nie stosuje się zwykle farmakoterapii, a jedynie zaleca się zmianę nawyków dietetycznych.

Dodatkowe badania w kierunku cukrzycy

Oprócz podstawowych testów lekarz może zlecić również inne, bardziej specjalistyczne badania w celu uzyskania pełniejszego obrazu stanu zdrowia pacjenta. Należą do nich oznaczenie stężenia peptydu C i przeciwciał oraz ocena wrażliwości na insulinę.

Stężenie peptydu C

Badanie to służy do oceny rezerw wydzielniczych trzustki, czyli zdolności komórek beta do produkcji insuliny. Jest ono szczególnie przydatne w różnicowaniu typów cukrzycy.

Oznaczenie autoprzeciwciał

Badanie to pozwala potwierdzić autoimmunologiczne podłoże cukrzycy typu 1. Oznacza się wówczas obecność przeciwciał skierowanych przeciwko różnym antygenom komórek beta trzustki.

Ocena wrażliwości na insulinę (wskaźnik HOMA-IR)

Badanie to umożliwia ocenę insulinooporności tkanek, co jest kluczowe w cukrzycy typu 2. Wskaźnik HOMA-IR wylicza się na podstawie oznaczeń glukozy i insuliny na czczo.

Wykonanie tych dodatkowych testów może być niezbędne w określonych sytuacjach klinicznych, np. w przypadku wątpliwości co do typu cukrzycy lub w razie konieczności oceny stopnia zaawansowania choroby.

Badanie przesiewowe noworodków

Badanie przesiewowe noworodków w kierunku cukrzycy typu 1 jest bezpłatnym, nieinwazyjnym badaniem, które ma na celu wykrycie u noworodków zwiększonego ryzyka zachorowania na cukrzycę typu 1 w przyszłości.

Test polega na pobraniu niewielkiej próbki krwi z pięty dziecka w 2.–3. dobie życia (a więc jeszcze w szpitalu). Krew jest następnie badana pod kątem obecności genów, które zwiększają ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 1.

Opracowanie: Marta Drzazga

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. J. Grumpecht i in., Wybrane zagadnienia terapii cukrzycy i nadciśnienia tętniczego, Wydawnictwo Medical Education, Warszawa 2014.
2. E. Pańkowska, Cukrzyca Personalizacja terapii i opieki nad pacjentem, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2017.
3. I. Radecka i in., Cukrzyca. Wszystko, co musisz wiedzieć, żeby planować zdrowe życie, Wydawnictwo Harde, Warszawa 2022.
4. A. Dembińska-Kieć i in., Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, Wrocław 2017.

---