Badania WR – na czym polega test przesiewowy pod kątem kiły?

Badanie WR, czyli odczyn Wassermana to test wykorzystywany w diagnostyce kiły. Jest Wykonywany jest standardowo u kobiet w ciąży, a także krwiodawców. Jego przeprowadzenie jest też wskazane przy zaobserwowaniu objawów choroby. Uzyskanie pozytywnego wyniku wymaga potwierdzenia inną metodą. Wszystko dlatego, że badanie WR daje wynik fałszywie pozytywny w około 1–2% przypadków.

Co to jest badanie WR?

Gdyby nie odkrywcze wyprawy Krzysztofa Kolumba na nieznane dotąd lądy, francuska armia pod wodzą Karola VIII nie zostałaby zdziesiątkowana podczas oblężenia Neapolu w 1495 r.

Wszystko przez kontakty seksualne z Indiankami. W ten sposób zakazili się oni nieznaną dotąd chorobą. Dalej infekcja przenosiła się na kurtyzany, potem żołnierzy. Epidemia zaczęła nabierać tempa.

Najwięcej przypadków zachorowań odnotowywano na dworach królewskich ze względu na panującą tam swobodę seksualną. Stąd też nazwano chorobę przymiotem dworskim. Dzisiaj znana jest pod nazwą syfilisu albo kiły.

Pierwsze próby leczenia podejmowano już w XVI w. przy pomocy maści rtęciowych. To przez taką terapię Jan III Sobieski miał niewydolność nerek, a królowa Marysieńka wyłysiała. Potem podejmowano terapię arsenem, aż wreszcie przełom przyniosły antybiotyki wynalezione przez Aleksandra Fleminga.

Leczono chorobę, nie znając jej przyczyny. Dopiero w 1905 r. Fritz Schaudin i Erich Hoffmann wyizolowali krętka bladego odpowiedzialnego za rozwój kiły. Dzięki temu odkryciu w 1906 r. August von Wassermann opracował serologiczną metodykę rozpoznawania choroby. Ten test nazywany jest dzisiaj odczynem Wassermana lub badaniem WR.

Na czym polega badanie WR?

Krętki blade po wniknięciu do organizmu wywołują infekcję, której objawy pojawiają się dopiero po 3–9 tygodniach. Choć kiła zaliczana jest do grupy chorób przenoszonych drogą płciową, do zakażenia może dojść także po kontakcie z owrzodzeniami czy błonami śluzowymi. Kiła może mieć ponadto postać wrodzoną – bakterie, po pokonaniu bariery łożyska, zostają przeniesione z matki na dziecko. 

Badanie WR to test serologiczny. Do jego wykonania wystarczy próbka pobranej krwi żylnej, podobnie jak przy wykonywaniu morfologii. Pozwala wykryć przeciwciała w klasie IgG i IgM skierowane przeciw antygenom Treponema pallidum (krętka bladego). 

Przeciwciała IgM pojawiają się we wczesnej fazie infekcji. Wówczas jedynym objawem jest często bezbolesny guz (z czasem wrzodziejący) na prąciu u mężczyzny lub wargach sromowych i szyjce macicy u kobiety. Niekiedy powstaje też w odbycie albo jamie ustnej. Natomiast przeciwciała IgG pojawiają się w późnej fazie infekcji i mogą utrzymywać się w organizmie przez całe życie. 

Oznaczenie przeciwciał w obu klasach pozwala lekarzowi stwierdzić, czy infekcja dopiero się rozwija, ma zaawansowane stadium czy może choroba został niegdyś wyleczona.

Jaka jest różnica między badaniem WR a VDRL i USR ?

W diagnostyce kiły wykorzystywane są trzy rodzaje testów:

• WR – test serologiczny służący oznaczeniu przeciwciał klas IgG i IgM skierowanych przeciwko antygenom krętka bladego;
• VDRL – mikroskopowy test kłaczkowania, czyli wypadania osadu (flokulacji) w kontakcie z antygenem;
• USR – makroskopowy test kłaczkowania, czyli szybki test wypadania osadu (flokulacji) w kontakcie z antygenem.

Obecnie przy diagnozowaniu lekarze odchodzą od badania WR na rzecz VDRL i USR. W teście VDRL wykorzystywany jest antygen kardiolipidowy (połączenie kardiolipiny, cholesterolu i lecytyny). Jest on podobny do antygenu kiły, w efekcie czego, gdy zetknie się we krwi z przeciwciałami skierowanymi przeciw krętkowi blademu, są one strącane, co nazywane jest kłaczkowaniem. Badanie USR jest szybkim testem, podczas którego ze zmieszanej krwi, w której obecne są przeciwciała przeciw antygenom Treponema pallidum, wytrąca się osad. 

Testy VDRL i USR są również wykorzystywane w monitorowaniu leczenia. Wraz z polepszaniem się kondycji zdrowotnej spada miano przeciwciał.

Obecnie standardem diagnostycznym jest wykonywanie w pierwszej kolejności odczynów niekrętkowych, czyli właśnie testu WR, VDRL lub USR. Są one traktowane jako badania przesiewowe. Dopiero po uzyskaniu niepokojącego wyniku wykonywane są odczyny krętkowe (FTA, FTA-ABS, FTA-ABS IgM, TPHA, odczyn Nelsona-Mayera, EIA).

Kiedy wykonywane jest badanie WR?

Zgodnie z aktualnymi zaleceniami test WR (a coraz częściej VDRL), powinien być wykonywany dwukrotnie w czasie ciąży ze względu na ryzyko zakażenia płodu. W Polsce takie badanie przeprowadza się do 10 tygodnia oraz między 33 a 37 tygodniem.

Badanie WR w ciąży ma ogromne znaczenie dla dobra matki i płodu. Tym bardziej, że wedle danych WHO (Światowej Organizacji Zdrowia) każdego roku zakażenie jest diagnozowane u 1,5 mln ciężarnych. 8% z nich objętych zostaje odpowiednią opieką lekarską. Te, które zbagatelizują problem – muszą liczyć się z ryzykiem:

• obumarcia płodu,
• śmierci okołoporodowej dziecka,
• niskiej masy urodzeniowej dziecka,
• rozwoju wad wrodzonych.

Badanie WR powinno również zostać wykonane po zaobserwowaniu następujących objawów mogących mieć związek z rozwijającą się kiłą:

• bezbolesnego lub wrzodziejącego guzka prącia, warg sromowych, szyjki macicy, odbytu, jamy ustnej,
• powiększonych węzłów chłonnych,
• osutki skóry i błon śluzowych, która ustępuje po kilku tygodniach,
• uszkodzenia nerwu wzrokowego,
• tętniaka aorty,
• zmian skórnych na twarzy (tzw. kilaków).

Jak przygotować się do badania WR?

Test przesiewowy WR nie wymaga specjalnego przygotowania. Nie musisz nawet być na czczo, co jest niezbędne m.in. przy wykonywaniu morfologii. To, czy zjesz posiłek przed udaniem się do laboratorium, czy z niego zrezygnujesz, nie będzie miało wpływu na poziom przeciwciał.

Średni czas oczekiwania na wynik to 3 dni. Aby mieć pewność co do tego, ile czasu zajmuje diagnostyka, zapytaj o to osobę pobierającą krew.

Jak interpretować wyniki badania WR?

Uzyskanie wyniku negatywnego to dobra wiadomość – oznacza, że najprawdopodobniej nie chorujesz na kiłę. Jeśli natomiast uzyskasz wynik pozytywny – konieczne będzie przeprowadzenie testów potwierdzających. Jak się okazuje, nie zawsze pozytywny odczyn Wassermana świadczy o chorobie. Wynik fałszywie pozytywny występuje m.in.:

• u kobiet w ciąży,
• u przyjmujących narkotyki dożylnie,
• u chorujących na gruźlicę,
• u osób z zapaleniem wsierdzia,
• u zakażonych innymi krętkami.

Wynik fałszywie dodatni nie zdarza się wcale tak rzadko. Wedle szacunków występuje u ok. 1% osób poddawanych testom. Właśnie dlatego samo pozytywne badanie WR nie zamyka diagnostyki.

Niestety jest też druga strona medalu. Wyniki mogą być fałszywie ujemne. Zdarza się to u 2% przypadków pacjentów poddawanych diagnostyce. Taki błąd może wystąpić szczególnie w przypadku wykonania badania WR w bardzo wczesnej fazie infekcji oraz przy prozonie. To sytuacja, gdy surowica nie jest reaktywna ze względu na zbyt wysoki poziom przeciwciał, które mieszają się z tworzonymi kompleksami antygen-przeciwciało. 

Wynik pozytywny i co dalej?

Po uzyskaniu pozytywnego wyniku badania krwi WR lekarz skieruje Cię na kolejny test służący potwierdzeniu diagnozy. Standardem jest, by po przeprowadzeniu odczynu niekrętkowego wykonać odczyn krętkowy, a więc jeden z testów:

• FTA – test immunofluorescencji krętków,
• FTA-ABS – test immunofluorescencji krętków w modyfikacji absorpcyjnej,
• FTA-ABS IgM – test immunofluorescencji krętków w modyfikacji absorpcyjnej, wykrywający przeciwciała w klasie IgM,
• TPHA – odczyn biernej aglutynacji krętków bladych,
• odczyn Nelsona-Mayera – unieruchomienie krętków bladych,
• EIA – odczyn immunoenzymatyczny.

Jeśli kolejne testy potwierdzą diagnozę – konieczne będzie rozpoczęcie antybiotykoterapii. Gdy zakończysz już leczenie, lekarz skieruje Cię na ponowne testy, aby potwierdzić, że leczenie było skuteczne.

Autor: Katarzyna Grzyś-Kurka

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. J. Kubicki, Historia kiły, „Puls Uczelni” 2013, t. 7, nr 3, s. 37–39.
2. M. Karlikowska-Skwarnik, L. Szenborn, Standardy diagnostyki zakażenia Treponema pallidum, „Standardy Medyczne/Pediatria” 2015, t. 12, s. 112–113.
3. M. Koper, A. Serwin i in., Problemy diagnostyczne i terapeutyczne związane z dodatnimi odczynami serologicznymi w kierunku kiły w ciąży – opis dwóch przypadków, „Przegląd Dermatologiczny” 2015, nr 102, s. 248–252.

---