Badanie erytropoetyny: normy i interpretacja

Badanie stężenia erytropoetyny we krwi wykonuje się najczęściej u osób, u których stwierdzono nieprawidłową liczbę krwinek czerwonych. Hormon ten, produkowany przede wszystkim w nerkach, pobudza komórki szpiku kostnego do różnicowania się w krwinki czerwone. Dzięki temu zwiększa się ich ilość we krwi. Dowiedz się, jakie stężenie erytropoetyny jest uznawane za prawidłowe i o czym może świadczyć nieprawidłowy wynik.

Erytropoetyna – co to jest?

Erytropoetyna jest hormonem wydzielanym w organizmie w odpowiedzi na niedotlenienie komórek. To kluczowy czynnik pobudzający szpik kostny do wytwarzania komórek, z których powstają krwinki czerwone (erytrocyty), odpowiadające za transport tlenu w ustroju. 

Erytropoetynę udało się wyizolować dopiero w 1977 roku, ale istnienie hormonu pobudzającego wytwarzanie erytrocytów w odpowiedzi na niedotlenienie podejrzewano o wiele wcześniej. Już w 1890 roku Viault zaobserwował u siebie znaczne zwiększenie poziomu krwinek czerwonych po dwutygodniowej wyprawie po terenach górskich Peru. Za przyczynę tego zjawiska uznał on niedotlenienie związane z przebywaniem na dużej wysokości. Potrzeba było jednak niemal 100 lat, aby wyizolować hormon odpowiedzialny za to zjawisko. Dziś erytropoetyna służy nie tylko diagnostyce stanów przebiegających z niedoborem lub nadmiarem krwinek czerwonych. Rekombinowana erytropoetyna jest skutecznym lekiem stosowanym u części pacjentów z niedokrwistością.

Gdzie jest wytwarzana erytropoetyna?

W trakcie życia płodowego erytropoetyna jest syntetyzowana przede wszystkim w wątrobie. Po urodzeniu funkcję tę przejmują w 80% nerki. Pozostałe 20% erytropoetyny wytwarzane jest w komórkach wątroby – hepatocytach i komórkach śródmiąższowych. W przypadku uszkodzenia nerek i niewydolności tego narządu dochodzi do znacznego zmniejszenia poziomu erytropoetyny we krwi i niedokrwistości. Przed wprowadzeniem do lecznictwa rekombinowanej erytropoetyny, aż 25% pacjentów z przewlekłą chorobą nerek wymagało regularnych transfuzji krwi. Dziś niedokrwistość u większości pacjentów z niewydolnością nerek może być skutecznie leczona farmakologicznie.

Jak działa erytropoetyna w organizmie człowieka?

W warunkach fizjologicznych erytropoeza, czyli proces wytwarzania krwinek czerwonych, trwa nieprzerwanie od czasu życia płodowego aż do śmierci. Retikulocyty, czyli młode, jeszcze nie w pełni dojrzałe erytrocyty, są uwalniane ze szpiku kostnego do krwiobiegu. Tam dojrzewają i zastępują krwinki czerwone, które nie są już w stanie pełnić swojej funkcji, czyli przede wszystkim transportować tlenu. W warunkach prawidłowych erytrocyty żyją około 100–120 dni. Po tym czasie są niszczone przez makrofagi (komórki układu odpornościowego) w szpiku kostnym, śledzionie i wątrobie. Erytropoetyna stymuluje proces syntezy nowych krwinek czerwonych. Gdy dochodzi do zmniejszenia ciśnienia parcjalnego tlenu we krwi (np. w wyniku utraty krwi po wypadku), poziom hormonu we krwi się zwiększa. W efekcie szpik kostny dostaje informację o zwiększonym zapotrzebowaniu na krwinki czerwone i zwiększa ich syntezę. Szacuje się, że u zdrowej osoby co sekundę wytwarzane jest aż 2,5 miliona retikulocytów.

Działanie erytropoetyny porównuje się do regulowania poziomu glukozy we krwi przez insulinę, czyli mechanizmu sprzężenia zwrotnego. Podobnie jak w przypadku cukrzycy, zaburzenie tego procesu może mieć poważne konsekwencje zdrowotne. W zestawieniu z innymi parametrami wynik badania stężenia erytropoetyny we krwi pozwala ocenić, jak przebiega proces erytropoezy.

Kiedy warto zbadać poziom erytropoetyny?

Oznaczenie stężenia erytropoetyny (EPO) w surowicy krwi wykonuje się najczęściej w celu różnicowania przyczyn niedokrwistości (zbyt małej ilości erytrocytów) i czerwienic (nadmiernej produkcji erytrocytów). Badanie to wskazane jest też u chorych na niewydolność nerek i pacjentów w stanie supresji szpiku. Do objawów, które mogą towarzyszyć powyższym stanom, należą:

• bladość skóry, bóle i zawroty głowy, zmniejszenie tolerancji wysiłku, duszność czy zaburzenia koncentracji u osób z niedokrwistością;
• ból głowy, osłabienie, świąd skóry (szczególnie po gorącej kąpieli), erytromelalgia (zaczerwienienie i bolesność w obrębie dłoni i stóp) u pacjentów z czerwienicą prawdziwą;
• osłabienie, brak apetytu, świąd i suchość skóry, zaburzenia snu, koncentracji i wiele innych u osób z niewydolnością nerek.

Jeśli zauważysz u siebie niepokojące objawy, umów się na wizytę do lekarza. Specjalista zapyta Cię o zaobserwowane symptomy, oceni Twój aktualny stan zdrowia i w razie konieczności zleci badania dodatkowe. Oprócz badania poziomu erytropoetyny, w diagnostyce niedokrwistości i czerwienicy wykonuje się m.in. morfologię krwi, poziom żelaza, witaminy B12, kwasu foliowego i ferrytyny. Niekiedy konieczna jest biopsja szpiku kostnego i badania genetyczne (np. w kierunku mutacji genu JAK2). Funkcję nerek można określić, analizując m.in. stężenie kreatyniny i mocznika we krwi oraz wyniki badania ogólnego moczu. W razie konieczności specjalista pogłębi diagnostykę o badania obrazowe. 

Erytropoetyna – norma i przyczyny nieprawidłowości

Wartości referencyjne poziomu erytropoetyny we krwi mogą różnić się w zależności od laboratorium. Wyniki badania powinny być zawsze odnoszone do norm podanych przez placówkę, w której zostało ono wykonane, i interpretowane przez lekarza. Za prawidłowy poziom erytropoetyny uznaje się zwykle wartości mieszczące się w zakresie 6–25 U/l [1]. U pacjentów zmagających się z ciężką anemią (niedokrwistością) stężenie erytropoetyny może wzrosnąć nawet 1000-krotnie.

Podwyższony poziom erytropoetyny towarzyszy wielu chorobom, a niekiedy nawet wybranym stanom fizjologicznym. Dla przykładu, stężenie erytropoetyny może przekraczać górną granicę normy w 2. i 3. trymestrze ciąży. To dlatego tak ważne jest, aby wynik badania interpretował doświadczony specjalista na podstawie danych z wywiadu i badania przedmiotowego. Do stanów patologicznych przebiegających z podwyższonym poziomem tego hormonu należą:

• niedotlenienie w przebiegu schorzeń układu oddechowego, układu sercowo-naczyniowego, niedokrwistości;
• zatrucie tlenkiem węgla;
• nowotwory nerek, jajnika, gruczolak kory nadnerczy, rak wątroby i inne.

Obniżony poziom erytropoetyny może towarzyszyć czerwienicy prawdziwej czy przewlekłej chorobie nerek.

Epoetyna α, czyli leczenie rekombinowaną erytropoetyną

Epoetyna α to rekombinowana ludzka erytropoetyna, zatwierdzona do stosowania przez pacjentów z przewlekłą chorobą nerek (w tym przez osoby poddawane dializoterapii) już w 1989 roku. W 1993 roku wskazania do jej stosowania poszerzono o niedokrwistość w przebiegu chemioterapii. Obecnie w lecznictwie dostępne są dwa rodzaje rekombinowanej erytropoetyny – epoetyna α i epoetyna β. Pozwoliły one zmniejszyć ilość transfuzji krwi u pacjentów i ograniczyć związane z nimi ryzyko.

Bibliografia

1. Neumeister B., Besenthal I., Bohm B., Diagnostyka laboratoryjna, Elsevier Urban & Partner, Wrocław, 2013.
2. Bunn H., Erythropoietin, „Cold Spring Harbor Perspective in Medicine”, 2013, dostęp online: maj 2024, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3579209/.
3. Jelkmann W., Physiology and Pharmacology of Erythropoietin, „Transfusion Medicine and Hemotherapy”, 2013, dostęp online: maj 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3822280/.
4. Vest L., Patel P., Patel J., Epoetin Alfa, „StatPearls”, 2024, dostęp online: maj 2024, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK554547/.