Badanie hormonu wzrostu: wskazania, normy i interpretacja

Hormon wzrostu, powszechnie znany jako somatotropina lub GH, pełni ważną funkcję w funkcjonowaniu organizmu – wpływa na wzrost tkanek, metabolizm oraz wiele innych procesów fizjologicznych. Zaburzenia w wydzielaniu GH mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, dlatego ocena jego poziomu jest niezwykle istotna w diagnostyce i monitorowaniu leczenia szeregu schorzeń. Dowiedz się, na czym polega badanie hormonu wzrostu, w jakich przypadkach jest ono wykonywane, jak interpretować jego wyniki oraz jakie są normy.

Charakterystyka hormonu wzrostu

Somatotropina to hormon białkowy zbudowany z 191 reszt aminokwasowych, wytwarzany przez przedni płat przysadki mózgowej. Jego wydzielanie podlega regulacji ze strony dwóch czynników przysadkowych – stymulującej somatoliberyny oraz hamującej somatostatyny. Wydzielanie GH ma charakter pulsacyjny, a jego stężenie we krwi zmienia się w ciągu doby, osiągając najwyższe wartości w godzinach nocnych. Hormon ten odgrywa kluczową rolę w stymulowaniu wzrostu tkanek, w tym kości długich i chrząstek, a także wpływa na metabolizm białek, tłuszczów i węglowodanów. Zaburzenia w wydzielaniu hormonu wzrostu mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, takich jak niskorosłość, gigantyzm czy akromegalia.

Wskazania do wykonania badania hormonu wzrostu

Oznaczenie poziomu somatotropiny nie jest rutynowym badaniem. Zleca się je w określonych, uzasadnionych przypadkach. Do najczęstszych wskazań należy diagnostyka zaburzeń wzrostu u dzieci (podejrzenie niedoboru lub nadmiaru hormonu wzrostu) oraz ocena czynności przysadki mózgowej, w tym diagnostyka guzów przysadki. Badanie hormonu wzrostu jest szczególnie istotne w przypadku podejrzenia gigantyzmu (u dzieci) lub akromegalii (u dorosłych), gdyż może to świadczyć o nadmiernej produkcji somatotropiny. Powolny lub niski wzrost i opóźnienie rozwoju u dzieci, jak również obniżona siła mięśniowa, gęstość kości i zaburzenia lipidowe u dorosłych, mogą z kolei sugerować niedobór GH.

Przygotowanie do badania hormonu wzrostu

Pobranie próbki krwi w celu oznaczenia poziomu hormonu wzrostu wymaga specjalnego przygotowania pacjenta. Przede wszystkim krew pobierana jest rano, po co najmniej 8–10 godzinach od ostatniego posiłku (na czczo). Pacjent powinien także powstrzymać się od intensywnego wysiłku fizycznego, palenia papierosów i spożywania alkoholu na około 2 doby przed badaniem, gdyż te czynniki mogą wpływać na wyniki.

Często przed pobraniem krwi wykonywane są również testy dynamiczne, mające na celu ocenę reakcji organizmu na bodźce stymulujące (np. insulina, argonina) lub hamujące (glukoza) wydzielanie hormonu wzrostu. W takich przypadkach pacjent pozostaje pod ścisłą obserwacją lekarza, a próbki krwi pobierane są w określonych odstępach czasu.

Metody oznaczania hormonu wzrostu

Oznaczenie poziomu hormonu wzrostu we krwi jest najczęściej przeprowadzane przy użyciu testów immunoenzymatycznych (ELISA) lub radioimmunologicznych (RIA). Materiałem do badania jest surowica krwi, pobierana z żyły łokciowej.

Ze względu na pulsacyjny charakter wydzielania GH, pojedyncze pobranie próbki krwi nie dostarcza wiarygodnych informacji. Dlatego w praktyce klinicznej stosuje się:

• testy stymulacji GH – mają na celu ocenę zdolności przysadki do wydzielania hormonu po podaniu bodźców stymulujących (insulina, argonina);
• testy hamowania GH – pozwalają sprawdzić, czy podanie glukozy powoduje odpowiednie obniżenie poziomu somatotropiny.

Interpretacja wyników tych testów, w powiązaniu z oceną kliniczną pacjenta, pozwala na postawienie prawidłowej diagnozy.

Normy hormonu wzrostu

Prawidłowe stężenie hormonu wzrostu we krwi zależy od wieku i płci pacjenta. W przypadku osób dorosłych przyjmuje się, że wartości GH powinny mieścić się w zakresie 1–12 µg/l. U dzieci i noworodków natomiast norma wynosi 10–30 µg/l. Należy jednak pamiętać, że interpretacja wyniku badania nie opiera się wyłącznie na porównaniu uzyskanej wartości do zakresu referencyjnego. Lekarz bierze pod uwagę również objawy kliniczne pacjenta, wyniki innych badań hormonalnych oraz kontekst diagnostyczny, aby ocenić, czy stężenie GH jest prawidłowe.

Interpretacja wyników badania hormonu wzrostu

Prawidłowa interpretacja wyniku badania hormonu wzrostu wymaga uwzględnienia szeregu czynników, w tym:

• rytmu dobowego wydzielania GH (najwyższe stężenia występują w godzinach nocnych);
• wpływu czynników stresogennych, ćwiczeń fizycznych oraz stanu odżywienia na poziom hormonu;
• wyników innych badań hormonalnych, takich jak TSH, kortyzol, IGF-1.

Niskie stężenie hormonu wzrostu może wskazywać na niedobór GH, który bywa spowodowany wadami wrodzonymi, urazami lub chorobami przysadki mózgowej. Podwyższone wartości GH z kolei często związane są z obecnością gruczolaka przysadki wydzielającego nadmiar somatotropiny, prowadząc do rozwoju gigantyzmu u dzieci lub akromegalii u dorosłych.

W celu potwierdzenia diagnozy lekarz zleca dodatkowe testy dynamiczne, oceniające reakcję przysadki na bodźce stymulujące lub hamujące wydzielanie hormonu wzrostu. Interpretacja tych testów, w powiązaniu z obrazowaniem przysadki, pozwala na ustalenie ostatecznego rozpoznania.

Monitorowanie leczenia zaburzeń wydzielania hormonu wzrostu

Oznaczanie poziomu hormonu wzrostu pełni istotną funkcję nie tylko w diagnostyce, lecz również w monitorowaniu skuteczności leczenia chorób związanych z zaburzeniami GH. W przypadku niedoboru hormonu wzrostu regularny pomiar jego stężenia we krwi pozwala ocenić efektywność terapii substytucyjnej rekombinowanym ludzkim hormonem wzrostu (rhGH). Z kolei u pacjentów z akromegalią monitorowanie poziomu GH umożliwia śledzenie skutków leczenia operacyjnego, farmakologicznego lub radiologicznego guza przysadki. Ponadto, badanie hormonu wzrostu często wykonywane jest u dzieci poddawanych długotrwałej chemioterapii lub radioterapii ośrodkowego układu nerwowego, w celu wczesnego wykrycia potencjalnych zaburzeń czynności przysadki.

Hormon wzrostu a sport i medycyna estetyczna

Wśród sportowców oraz osób zainteresowanych medycyną estetyczną hormon wzrostu budzi szczególne zainteresowanie. Wynika to z faktu, że GH wpływa na metabolizm tłuszczów, przyrost masy mięśniowej i regenerację tkanek. W sporcie oznaczanie poziomu hormonu wzrostu jest wykorzystywane do wykrywania dopingu. Podwyższone stężenie GH we krwi, szczególnie w połączeniu z innymi niefizjologicznymi wartościami, może bowiem sugerować nielegalną suplementację. Choć podawanie GH teoretycznie jest w stanie przynieść korzyści estetyczne, takie jak redukcja tkanki tłuszczowej czy wzmocnienie mięśni, wiąże się również z poważnymi skutkami ubocznymi. Dlatego stosowanie tych preparatów poza kontrolą lekarską jest niezwykle niebezpieczne i odradzane.

Zaburzenia wydzielania hormonu wzrostu – konsekwencje zdrowotne

Zarówno niedobór, jak i nadmiar hormonu wzrostu może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych.

Niedobór GH u dzieci objawia się spowolnieniem wzrostu, opóźnieniem dojrzewania płciowego oraz zaburzeniami metabolicznymi. U dorosłych natomiast może skutkować obniżeniem masy mięśniowej, gęstości kości, zaburzeniami lipidowymi oraz obniżeniem jakości życia.

Nadmiar hormonu wzrostu u dzieci prowadzi z kolei do gigantyzmu – nadmiernego wydłużania się kości długich. U dorosłych zaś rozwija się akromegalia, charakteryzująca się przerostem tkanek miękkich, w tym dłoni, stóp, nosa czy języka. Nieleczona choroba wiąże się z poważnymi powikłaniami, takimi jak cukrzyca, nadciśnienie, choroby sercowo-naczyniowe czy nowotwory.

Wczesne wykrycie i właściwe leczenie zaburzeń wydzielania hormonu wzrostu pozwala uniknąć trwałych i nieodwracalnych konsekwencji zdrowotnych.

Opracowanie: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Bibliografia

1. P. Jóźków, M. Mędraś, Hormon wzrostu i IGF-1 jako substancje dopingujące w sporcie wyczynowym, „Endokrynologia Polska” 2009, t. 60, nr 5, s. 389–394.
2. A. Lewiński, J. Smyczyńska, R. Stawerska i wsp., National Program of Severe Growth Hormone Deficiency Treatment in Adults and Adolescents after Completion of Growth Promoting Therapy, „Endokrynologia Polska” 2018, t. 69, nr 5, s. 468–496.
3. J. Oświęcimska, W. Roczniak, A. Mikołajczak i wsp., Niedobór hormonu wzrostu u dzieci i młodych dorosłych, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 2016, nr 70, s. 928–937.

Oceń artykuł