Spis treści:
Legionella pneumophila to patogen naturalnie zasiedlający środowiska wodne. Zakażenie bakterią wywołuje legionellozę – chorobę, która może przebiegać w różnych postaciach, m.in. choroby legionistów i gorączki Pontiac. Jakie są drogi zakażenia bakterią Legionella pneumophila? Jakie czynniki sprzyjają jej namnażaniu?
Legionella – co to za bakteria?
Legionella pneumophila to Gram-ujemna bakteria tlenowa, należąca do rodziny Legionellaceae. Naturalnym środowiskiem występowania bakterii są wody powierzchniowe i gruntowe, m.in.: rzeki, zbiorniki słodkowodne, wilgotna gleba, muł. Pod wpływem działania czynników sprzyjających rozwojowi Legionelli bakteria może zasiedlać również wodne systemy chłodzące, zbiorniki wody wodociągowej, systemy nawilżania powietrza, urządzenia rozpraszające wodę, np. fontanny, skraplacze, spryskiwacze. Optymalną temperaturą do życia i rozmnażania Legionella pneumophila jest przedział od 25 do 43 stopni Celsjusza. Bakteria ma co prawda zdolność przeżycia w temperaturze 60 stopni Celsjusza, staje się jednak wówczas prawie nieaktywna. Legionella prowadzi pasożytniczy tryb życia we wnętrzu pierwotniaków. Rezerwuarem bakterii nie są ani ludzie, ani zwierzęta [1].
Co sprzyja występowaniu legionelli?
Rozwojowi bakterii sprzyjają przede wszystkim środowiska wodne bogate w osady z soli wapnia i magnezu, duża obecność glonów i pierwotniaków, którymi żywi się Legionella. Rozprzestrzenianiu bakterii służy również wysokie stężenie dwutlenku węgla (około 5%) w wodzie, wysoka wilgotność i temperatura powyżej 20 stopni Celsjusza.
Epidemiologia zakażenia Legionella pneumophila
Do zakażenia Legionella pneumophila dochodzi drogą inhalacji aerozolu zawierającego cząsteczki tego patogenu. Miejscem, w którym może dojść do zakażenia, są: fontanny, prysznice, elektryczne nawilżacze powietrza i klimatyzacja. Czynnikami ryzyka są natomiast: spadek odporności, palenie tytoniu, przewlekłe choroby płuc, podeszły wiek, przewlekłe przyjmowanie leków immunosupresyjnych. Pomimo że środowiskiem występowania legionelli jest woda, do zakażenia nie dochodzi w wyniku wypicia skażonego płynu lub pływania w skażonym zbiorniku wodnym. Nie wykazano również możliwości przenoszenia bakterii z człowieka na człowieka, np. drogą kropelkową przez kichanie lub kaszel.
Objawy zakażenia bakterią Legionella
Zakażenie bakterią Legionella pneumophila skutkuje rozwojem legionellozy. To schorzenie, które może rozwijać się pod postacią dwóch odmiennie przebiegających chorób układu oddechowego: gorączki Pontiac i choroby legionistów.
Objawy i przebieg gorączki Pontiac
Ta postać legionelozy występuje znacznie częściej niż choroba legionistów. Odróżnia ją również o wiele łagodniejszy przebieg. Gorączka Pontiac ma grypopodobny charakter, a objawy dotyczą 50% chorych [2]. Okres inkubacji wynosi do 48 godzin. Po tym czasie pojawiają się: gorączka, bóle mięśni i głowy, uczucie zmęczenia, osłabienie, ból gardła, nieżyt nosa i suchy kaszel. U niektórych pacjentów występują nudności, wymioty i biegunka.
Gorączka Pontiac przebiega niekiedy skąpoobjawowo, bez gorączki. Choroba ustępuje samoistnie w ciągu kilku dni i w większości przypadków nie wymaga leczenia lub wystarczające jest leczenie objawowe środkami ogólnodostępnymi w aptece. Leczenia mogą natomiast wymagać pacjenci z osłabioną odpornością i chorujący przewlekle.
Objawy i przebieg choroby legionistów
Choroba ma postać zapalenia płuc i opłucnej o różnym przebiegu. W zależności od odpowiedzi immunologicznej organizmu choroba legionistów może mieć postać łagodną i niepowikłaną, jak również ciężką, obarczoną ryzykiem niewydolności oddechowej. Czas wylęgania się choroby legionistów wynosi do 10 dni. Objawy pojawią się nagle i na początkowym etapie przypominają grypę. Rozwija się ból głowy i mięśni, brak apetytu, osłabienie. Z czasem jednak choroba przybiera na sile, a objawy mają ciężki przebieg w postaci bardzo wysokiej gorączki (powyżej 40 stopni Celsjusza), duszącego kaszlu i silnych dreszczy. U niektórych chorych suchy kaszel ustępuje mokremu, któremu towarzyszy odkrztuszanie ropnej i podbarwionej krwią wydzieliny. W przebiegu zaawansowanej choroby legionistów może pojawić się ból klatki piersiowej.
W ciężkiej postaci choroby rozwijają się objawy pozapłucne, m.in.: biegunka, bóle brzucha, nudności, wymioty, sztywność karku, zaburzenia świadomości, halucynacje, nadmierna senność. W RTG stwierdzane są liczne plamiste nacieki w płucach. Choroba legionistów wymaga leczenia, często szpitalnego. W zaawansowanej i nieleczonej postaci grozi niewydolnością oddechową i wielonarządową. Śmiertelność z powodu choroby legionistów sięga do 15% [1].
Zakażenie bakterią Legionella pneumophila w bardzo rzadkich przypadkach przebiega pod postacią pozapłucną. Pałeczki bakterii mogą wywołać m.in.: zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie osierdzia i wsierdzia, zapalenie nerek, niewydolność nerek, zapalenie zatok przynosowych, zapalenie trzustki, zapalenie otrzewnej.
Występowanie legionellozy ma charakter epidemiczny. W związku z tym od 2002 roku w Polsce wprowadzono obowiązek zgłaszania i rejestracji chorych [1].
Profilaktyka zakażenia bakterią Legionella
Bakteria Legionella pneumophila nie jest przenoszona z człowieka na człowieka. Ponadto występuje ona naturalnie w środowisku wodnym. Dlatego wszelkie działania profilaktyczne powinny skupiać się na podejmowaniu środków zapobiegających jej namnażaniu w zbiornikach wodnych i systemach wodociągowych. Kluczowa jest więc regularna konserwacja urządzeń i ich dezynfekcja.
W jakiej temperaturze ginie bakteria Legionella?
Legionella pneumophila ma zdolność przeżycia w temperaturze 60 stopni Celsjusza. Jest to jednak temperatura będąca granicą aktywności patogenu. Bakteria ginie w temperaturach wyższych.
Diagnostyka zakażenia bakterią Legionella
Diagnostyka zakażenia bakterią Legionella jest wieloetapowa. Wstępne rozpoznanie opiera się na wywiadzie lekarskim i analizie objawów zgłaszanych przez pacjenta. Objawy legionellozy nie są charakterystyczne, a grypopodobne, dlatego niezbędne jest wykonanie badań laboratoryjnych. O wyborze metody decyduje lekarz. Stosowana jest np. hodowla bakterii z materiału pobranego od pacjenta – próbki krwi, moczu czy płynu oskrzelowego.
Stosowane w diagnostyce legionellozy są również badania surowicy, polegające na oznaczeniu przeciwciał w kierunku bakterii Legionella. Metoda mierzy poziom przeciwciał klasy IgA, IgG i IgM. Badanie ich poziomu u niektórych pacjentów może jednak nie być wystarczające. Według szacunków 30% chorych nie wytwarza przeciwciał w ogóle lub ich poziom jest śladowy, co uniemożliwia wiarygodny odczyt wyniku [2]. W takich przypadkach wykonywane są testy immunoenzymatyczne, które wykrywają antygeny w moczu lub w popłuczynach oskrzelowo-pęcherzykowych. Wykrycie antygenów możliwe jest nawet u ozdrowieńców kilka miesięcy po ustąpieniu objawów.
Autor: Emilia Kruszewska
Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- J. Kołodyński, S. Jankowski, Legionella pneumophila – epidemiologia i chorobotwórczość, „Advances in Clinical and Experimental Medicine”, 2004, 13(4), s. 645–649.
- B. Kalicki i in., Zakażenia pałeczkami Legionella pneumophila – opis przypadku, „Pediatria Medycyna Rodzinna”, 2011, 7(4), s. 415–419.
