Szacuje się, iż 57% kobiet ciężarnych zgłasza się do lekarza przynajmniej raz w trakcie trwania ciąży z powodu dolegliwości bólowych. Wybór odpowiedniego leczenia przeciwbólowego ma na celu uśmierzenie dolegliwości przyszłej mamy za pomocą środków farmaceutycznych o jak najmniejszym ryzyku powikłań u rozwijającego się płodu. Jakie to leki?
Ból w ciąży – najczęstsze dolegliwości i ich przyczyny
Szacuje się, iż ponad połowa kobiet ciężarnych przynajmniej raz w czasie ciąży szuka pomocy lekarskiej z powodu dolegliwości bólowych. Najczęściej zgłaszane objawy to:
- bóle głowy – są często zgłaszane przez kobiety w ciąży, szczególnie w pierwszym trymestrze. Czujność powinny wzbudzić silne bóle głowy, bóle, które wystąpiły po raz pierwszy po 20. tygodniu ciąży, dolegliwości niereagujące na leki przeciwbólowe lub którym towarzyszą inne niepokojące objawy (m.in. zaburzenia widzenia, podwyższone ciśnienie tętnicze krwi). Konsultacja z lekarzem pozwoli na wykluczenie groźnych przyczyn bólu głowy w ciąży, m.in. stanu przedrzucawkowego i rzucawki, krwawienia do ośrodkowego układu nerwowego, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych czy zespołu HELLP (powikłania zespołu przedrzucawkowego/rzucawki, przebiegających z niedokrwistością hemolityczną, małopłytkowością i podwyższonymi próbami wątrobowymi);
- bóle pleców – najczęściej wynikają z fizjologicznych zmian zachodzących w organizmie kobiety podczas ciąży i dotyczą ponad połowy przyszłych mam. Powiększająca się macica prowadzi do pogłębienia lordozy lędźwiowej (wygięcia kręgosłupa), co w połączeniu z rozluźnieniem więzadeł kręgosłupa pod wpływem hormonu – relaksyny, prowadzi do nadmiernego obciążenia kręgów lędźwiowych. Przyczynę bólu pleców w ciąży należy różnicować m.in. ze złamaniem kręgów, tętniakiem aorty brzusznej czy zespołem ogona końskiego (przebiegającego z niedowładem kończyn dolnych i zaburzeniem oddawania moczu);
- ból w okolicy brzucha lub miednicy – jest dość powszechną przypadłością w drugiej połowie ciąży, ale zawsze warto skonsultować się z ginekologiem w przypadku jego wystąpienia. Szczególny niepokój powinien wzbudzić ból brzucha przebiegający z gorączką, kołataniem serca, dusznością, omdleniem czy krwawieniem z dróg rodnych. Ból brzucha/miednicy może być pierwszym objawem rozpoczynającego się poronienia lub porodu albo ciąży pozamacicznej. Może towarzyszyć też zespołowi HELLP, zapaleniu wyrostka robaczkowego, zapaleniu nerek czy odklejeniu łożyska.
Leki w ciąży – które są bezpieczne?
Bezpieczeństwo poszczególnych leków dla rozwijającego się płodu jest określane w klasyfikacji stworzonej przez FDA (ang. Food and Drug Administration). Poszczególne środki farmakologiczne, w tym leki przeciwbólowe, są przyporządkowane do jednej z pięciu kategorii:
- kategoria A – leki, których bezpieczeństwo dla płodu zostało udowodnione w badaniach naukowych;
- kategoria B – leki, które w badaniach na zwierzętach nie wykazały negatywnego wpływu na płód, ale nie przeprowadzono badań w grupie kobiet ciężarnych;
- kategoria C – w badaniach na zwierzętach wykazano negatywny wpływ na płód, ale korzyści z ich stosowania mogą przewyższać ryzyko dla dziecka;
- kategoria D – w badaniach na ludziach wykazano działania niepożądane u płodu po stosowaniu leków z tej grupy, ale w określonych sytuacjach korzyści z ich stosowania mogą przewyższać ryzyko dla dziecka;
- kategoria X – leki należące do tej grupy mają udowodniony w badaniach na zwierzętach i/lub ludziach negatywny wpływ na płód (wady rozwojowe) i nie powinny być stosowane w ciąży.
Bez względu na rodzaj leku wskazania do jego stosowania powinny zostać skonsultowane z lekarzem prowadzącym ciążę. Z uwagi na niewielki wybór leków z grupy A najczęściej stosowane w praktyce klinicznej u kobiet ciężarnych są środki z grupy B, uważane powszechnie za bezpieczne dla płodu pod warunkiem ścisłego przestrzegania zasad ich przyjmowania. Przed włączeniem leku lekarz powinien zapoznać się z wynikami badań ciężarnej, aby wykluczyć możliwe przeciwwskazania do ich stosowania.
Bezpieczne leki przeciwbólowe w ciąży
Najczęściej stosowanym lekiem przeciwbólowym u kobiet ciężarnych jest, należący do kategorii B, paracetamol. Paracetamol działa przeciwbólowo i przeciwgorączkowo, nie wykazuje natomiast działania przeciwzapalnego. Może być przyjmowany przez kobietę niezależnie od etapu ciąży. W pierwszym trymestrze dopuszczone jest również stosowanie wybranych leków z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych – ibuprofenu, naproksenu. W drugim i trzecim trymestrze należy ich unikać z uwagi na zwiększone ryzyko przedwczesnego zamknięcia przewodu Botalla u płodu, skutkujące zaburzeniem krążenia płodowego u dziecka.
W wyjątkowych przypadkach, w silnych dolegliwościach bólowych, niereagujących na niesteroidowe leki przeciwzapalne, dopuszczalne jest stosowanie leków opioidowych – morfiny lub fentanylu, zaliczanych do kategorii C wg FDA. Należy jednak zaznaczyć, iż powinny być one podawane jedynie w warunkach szpitalnych przez możliwie jak najkrótszy czas.
Leczenie przeciwbólowe – metody niefarmakologiczne
Warto pamiętać, iż nie wszystkie dolegliwości bólowe w ciąży wymagają stosowania środków farmakologicznych. Alternatywne metody leczenia przeciwbólowego mogą pomóc w ograniczeniu, a nawet w zaprzestaniu ich przyjmowania. Fizykoterapia, hydroterapia, akupunktura czy przezskórna stymulacja elektryczna nerwów (TENS) mają udowodnioną skuteczność w zmniejszeniu dolegliwości w przypadku bólu pleców. Hydroterapia jest też przydatna w terapii bólu miednicy u przyszłych mam.
Autor: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- Cisewski D. i in., Pain Management Guide, “EMRA”, 2020, dostęp online: lipiec 2022, https://www.emra.org/books/pain-management/pain-in-pregnancy/.
- Babb M., Koren G., Einarson A., Treating pain during pregnancy, “Canadian Family Physician”, 2010, dostęp online: lipiec 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2809170/.
