Bilirubina w moczu – o czym świadczy?

Bilirubina to barwnik żółciowy, który jest produktem rozpadu hemu (składnika hemoglobiny). W diagnostyce laboratoryjnej służy przede wszystkim do rozpoznawania chorób wątroby, trzustki czy dróg żółciowych. Jej obecność można stwierdzić za pomocą badania krwi lub moczu. Sprawdź, kiedy warto zbadać poziom bilirubiny w moczu i jaki wynik powinien skłonić Cię do kontynuowania badań diagnostycznych.

Bilirubina – co to takiego?

Bilirubina to pomarańczowoczerwony barwnik żółciowy, który powstaje w organizmie w wyniku rozpadu krwinek czerwonych, a dokładniej hemu, czyli składnika hemoglobiny. U zdrowego człowieka rozpada się on, wiąże z albuminami, a następnie podąża do wątroby, gdzie ulega dalszemu przekształceniu. Potem trafia do pęcherzyka żółciowego – stąd do dróg żółciowych, a następnie jelit i tą drogą jest – podobnie jak wiele innych składników – wydalany z organizmu wraz z kałem. Niewielka część bilirubiny sprzężonej krążącej we krwi nie jest wychwytywana przez wątrobę – trafia do nerek i jest wydalana w niewielkich ilościach z moczem. To dlatego mocz ma żółte zabarwienie, a stolec przyjmuje ciemniejszą barwę.

Ten pomarańczowoczerwony barwnik to także istotny marker w diagnostyce laboratoryjnej. Jego poziom można sprawdzić w próbce krwi lub podczas badania moczu. W literaturze przedmiotu znajdziesz ponadto podział na bilirubinę:

• niesprzężoną – czyli taką, która nie dotarła jeszcze razem z krwią do wątroby. Ten rodzaj nie dostanie się do moczu;
• sprzężoną – tę, która dociera do dróg żółciowych i pod wpływem enzymów zmienia się w sterkobiliny i urobilinogen. jej śladowa ilość znajdująca się w moczu nie jest wykrywalna standardowymi metodami, dlatego każdy wynik dodatni uważa się za nieprawidłowy;
• całkowitą – czyli sprzężoną i niesprzężoną.

Co oznacza bilirubina w moczu?

Obecność bilirubiny w moczu często świadczy o stanach chorobowych związanych z wątrobą, trzustką czy drogami żółciowymi. Należą do nich m.in.:

• marskość wątroby;
• zatrucie grzybami;
• zatrucie preparatami leczniczymi;
• zatrucie alkoholem;
• zapalenie dróg żółciowych;
• kamica dróg żółciowych;
• nowotwory dróg żółciowych i trzustki;
• nowotwory wątroby;
• zakrzepica żył wątrobowych;
• różne rodzaje żółtaczek, np. występujące przy wirusowym zapaleniu wątroby typu A, B i C.

Podwyższony poziom bilirubiny nie zawsze musi być powodem do niepokoju. Często występuje u noworodków w 2–3 dobie życia jako tzw. żółtaczka fizjologiczna – stan ten nie wymaga skomplikowanego leczenia, a jedynie krótkiej fototerapii, czyli leczenia niebieskim światłem o długości 425–475 nm (nanometrów), które jest absorbowane przez bilirubinę. Nieprawidłowe stężenie omawianego barwnika w moczu może pojawić się też po intensywnym wysiłku fizycznym, np. po przebiegnięciu maratonu. Sytuacja ta ma charakter przejściowy, a parametry wracają do normy, gdy organizm zregeneruje się.

Normy bilirubiny w moczu

Bilirubina nie powinna występować w moczu zdrowego człowieka, ale jej śladowe ilości są jednak dopuszczalne. Wyniki badania moczu pod kątem obecności tego barwnika wyrażane są w jednostce mg/dl, czyli miligram na decylitr. Przyjęte zostały tutaj następujące normy:

• dla bilirubiny całkowitej (sprzężonej i niesprzężonej) – 0,2–1,1 mg/dl;
• dla bilirubiny sprzężonej – 0,1–0,3 mg/dl;
• dla bilirubiny niesprzężonej – 0,2–0,7 mg/dl. [2]

Mimo że została tutaj określona dolna granica normy, stężenia poniżej prezentowanych wartości nie mają znaczenia z klinicznego punktu widzenia (nie świadczą o żadnych chorobach). Jeśli normy zostaną przekroczone, konieczna będzie dalsza diagnostyka. Kolejnym krokiem – po przebadaniu moczu – będzie określenie poziomu bilirubiny z próbki krwi.

Bilirubina w moczu – jak wygląda badanie?

Aby określić stężenie bilirubiny, potrzebna będzie poranna próbka moczu. Należy oddać ją do jednorazowego pojemnika – najlepiej takiego, który pozwala łatwo i szybko pobrać materiał do probówki – a następnie zawieźć do laboratorium. Trzeba zrobić to jak najszybciej, ponieważ bilirubina utlenia się pod wpływem światła i zbyt długo przechowywana próbka może dać zafałszowany wynik. Najlepiej, aby pojemnik z moczem trafił do odpowiedniego punktu w ciągu 2 godzin od pobrania.

Kiedy warto zbadać poziom bilirubiny w moczu?

Sprawdź poziom bilirubiny, jeśli obserwujesz u siebie następujące objawy:

• ciemna (bursztynowa) barwa moczu;
• żółty odcień skóry;
• żółte zabarwienie białkówek oczu;
• przewlekłe bóle brzucha;
• chroniczne zmęczenie;
• utrata masy ciała niezwiązana ze zmianą nawyków żywieniowych.

Lekarz daje skierowanie na to badanie również wtedy, gdy podejrzewa żółtaczkę, wirusowe zapalenie wątroby (WZW) A, B lub C, niedokrwistość hemolityczną czy choroby trzustki lub dróg żółciowych. Badanie służy też ocenie stanu wątroby u alkoholików i osób, które zatruły się grzybami, narkotykami lub innymi toksycznymi substancjami.

Bilirubina w moczu u dziecka

Podwyższony poziom bilirubiny często występuje u noworodków i jest efektem gwałtownych zmian hormonalnych. Dzieci, u których wskaźnik ten utrzymuje się na nieprawidłowym poziomie, muszą dłużej zostać w szpitalu, aby poddać się fototerapii. Normy w przypadku maluchów to:

• w pierwszym dniu życia – do 4 mg/dl;
• w trzecim dniu życia – do 10 mg/dl;
• po pierwszym miesiącu życia – do 1 mg/dl [2].

Tzw. żółtaczkę fizjologiczną leczy się za pomocą niebieskiego światła o odpowiedniej długości. Powoduje ono przekształcenie się bilirubiny w bezbarwne, nieszkodliwe produkty, które mogą szybko zostać wydalone z organizmu. W trakcie terapii, która trwa zazwyczaj 1,5–2 doby, badania są powtarzane, aby monitorować skuteczność leczenia.

U nieco starszych dzieci również mogą pojawić się takie symptomy jak zażółcenie skóry połączone z bólami brzucha i sennością. Gdy wystąpią takie objawy, trzeba działać szybko, ponieważ mogą one świadczyć o uszkodzeniu wątroby. Oprócz badania bilirubiny w moczu, trzeba będzie zbadać jej poziom we krwi.

Czy bilirubina w moczu u kobiet w ciąży jest powodem do niepokoju?

Przyszłe mamy regularnie wykonują badania krwi i moczu. Podczas rutynowej kontroli może okazać się, że w moczu pojawiła się bilirubina. Stan ten najczęściej świadczy o cholestazie ciężarnych, czyli rzadko występującej chorobie wątroby i dróg żółciowych, która polega na zaburzeniu w wydzielaniu żółci. Zazwyczaj ma ona łagodny przebieg, jednak w niektórych przypadkach może stanowić zagrożenie życia dziecka i stać się przyczyną przedwczesnego porodu. Schorzenie pojawia się najczęściej w zaawansowanej ciąży – po 30. tygodniu – a jej charakterystycznymi symptomami są: świąd rąk i nóg oraz żółtaczka.

Choroby tej nie sposób przeoczyć ze względu na niepokojące objawy, a jej wczesnemu wykryciu sprzyjają częste badania krwi i moczu wykonywane u kobiet w ciąży. Na szczęście, cholestaza nie zdarza się często – statystycznie dotyka 1–2 kobiety na 100 przyszłych mam.

Bilirubina w moczu – na czym polega dalsza diagnostyka?

Nieprawidłowe stężenie bilirubiny w moczu może świadczyć o wielu chorobach i w większości przypadków stanowi jedynie wstęp do dalszej diagnostyki. Kolejnym krokiem będzie zazwyczaj określenie tego parametru w surowicy krwi – o ile oba badania nie zostały zlecone jednocześnie. Dalsze badania diagnostyczne zależą od charakteru podejrzewanego schorzenia. Jeśli są nimi zmiany nowotworowe w obrębie wątroby lub trzustki, konieczne będzie wykonanie USG jamy brzusznej ze szczególnym uwzględnieniem tych narządów, a nierzadko też rezonansu magnetycznego lub tomografii komputerowej.

Badanie bilirubiny często wykonuje się w ramach tzw. prób wątrobowych, które pozwalają szczegółowo ocenić stan i funkcjonowanie wątroby. Na podstawie pobranej próbki krwi sprawdzana jest aktywność wewnątrzkomórkowych enzymów hepatocytów: AST (aminotransferazy asparaginianowej) i ALT (aminotransferazy alaninowej) oraz enzymów związanych z nabłonkiem dróg żółciowych: GGTP (gamma-glutamylotranspeptydazy) i ALP (fosfatazy zasadowej).

Do innych badań wątroby należy też scyntygrafia, dzięki której można dokładnie określić budowę, wielkość, zmiany zapalne i ubytki w tkance narządu. Z kolei arteriografia wątroby to nazwa badania radiologicznego, dzięki któremu lekarz może ocenić układ naczyń tętniczych i charakter zachodzących w nich zmian. W przypadku podejrzenia poważniejszych chorób lekarze sięgają po bardziej inwazyjne metody diagnostyczne, np. biopsję, która polega na pobraniu wycinka narządu do badania lub laparoskopię, w ramach której wprowadza się do wnętrza ciała specjalne narzędzie (laparoskop) wyposażone w małą kamerę – transmitowany za jej pośrednictwem obraz pozwala na bardzo dokładną ocenę struktury wątroby.

Autor: Marta Drzazga

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. P. Lipiński i in., Metabolizm bilirubiny i jego znaczenie w patogenezie zespołów Rotora oraz Dubina i Johnsona – aktualny stan wiedzy, „Pediatria Polska” 2017, t. 92, nr 6, s. 476–477.
2. A. Dembińska-Kmieć i in., Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Wydawnictwo Edra Urban&Partner, Wrocław 2021.
3. I. Jankowska i in., Żółtaczki, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2020.

Oceń artykuł