Ból zatok – objawy i możliwe przyczyny

Główną przyczyną bólu zatok jest ostre lub przewlekłe zapalenie wywołane infekcją wirusową. To jedno z najczęściej diagnozowanych schorzeń cywilizacyjnych. Ból jest charakterystyczny i łatwy w rozpoznaniu. Dolegliwość ma zwykle charakter promieniujący i pulsujący. Ból zatok może, ale też nie musi, przebiegać z innymi objawami. 

Przyczyny bólu zatok

Ból zatok to objaw zapalenia błony śluzowej nosa i zatok przynosowych. W Polsce każdego roku problem dotyka od 4. do nawet 8. mln osób. Według szacunków zapalenie zatok częściej atakuje kobiety. Jak wskazują naukowcy, wynika to z faktu, iż mają one częstszy kontakt z małymi dziećmi, które są głównym nosicielem drobnoustrojów wywołujących zapalenie. 

Jednoznaczna przyczyna zapalenia zatok nie jest do końca jasna. Eksperci wskazują na wieloczynnikowość patologii. Jednak jako główne źródło podają wirusy, m.in.: wirusy RS, wirus grypy i paragrypy, adenowirusy, rinowirusy, orbiwirusy. Zakażenie bakteryjne stanowi jedynie 0,5-2% wszystkich przypadków infekcji zatok. Za ten rodzaj infekcji odpowiedzialne są beztlenowce i paciorkowce, które rozwijają się najczęściej w następstwie powikłanego zakażenia wirusowego. Wśród przyczyn zakażenia wymienia się również grzyby, m.in.: Candida albicans, Aspergillus, Mucor, Rhizopus.

Ból zatok może się rozwinąć też na skutek działania czynników toksycznych, immunologicznych lub drażniących. Z bólem zatok i niedrożnością nosa bardzo często borykają się osoby chorujące na alergie wziewne. 

Czynniki ryzyka zapalenia i bólu zatok

Czynniki ryzyka sprzyjające dolegliwościom bólowym zatok i rozwojowi infekcji to te, które upośledzają drenaż zatok. Do tej grupy eksperci zaliczają: wady anatomiczne przegrody nosowej, polipy, choroby sprzyjające zaburzeniom transportu śluzowo-rzęskowego (np. mukowiscydozę), refluks krtaniowo-gardłowy, refluks przełykowy, wrodzone lub nabyte niedobory odporności oraz częstą ekspozycję na dym tytoniowy. U dzieci infekcji zatok sprzyja przerost migdałka gardłowego.

Objawy bólu zatok

Ból zatok jest podstawowym i najbardziej charakterystycznym objawem infekcji zatok. Występuje zawsze, jednak w zależności od przebiegu zapalenia ma różną intensywność i postać. W przypadku zatok czołowych ma charakter rozpierający, natomiast zapalenie szczękowych objawia się przeważnie uciskiem.

Dolegliwości bólowe zatok w zależności od rodzaju infekcji przebiegają wraz z objawami towarzyszącymi. W przypadku łagodnego zapalenia, oprócz bólu głowy występują: ból zębów, kaszel, nieprzyjemny zapach z ust (wynikający z kataru tylnego, czyli ściekania wydzieliny z zatok po tylnej ścianie gardła), katar (u niektórych pacjentów może wystąpić ból zatok bez kataru), ból lub ucisk ucha, zmęczenie. Objawy łagodnego zapalenia stopniowo narastają i utrzymują się do 10 dni. 

Ostre zapalenie zatok miewa znacznie cięższy przebieg. Chory odczuwa ból zatok czołowych, który nasila się przy pochylaniu głowy do przodu. Ponadto rozwijają się objawy w postaci: niedrożności nosa i upośledzenia węchu, kataru z śluzowo-ropną wydzieliną, wysokiej gorączki, obrzęku twarzy, bólu w okolicy podoczodołowej i skroni. Objawy ciężkiego zapalenia zatok utrzymują się ponad 10 dni. 

Powikłania nieleczonych infekcji zatok

Nawet łagodny katar jest objawem infekcji zatok i wymaga leczenia. Powszechne powiedzenie o tym, że nieleczony katar trwa 7 dni, a leczony tydzień, jest prawdziwe, jednak nie uwzględnia ryzyka powikłań. Wśród najczęściej występujących eksperci wskazują na zapalenie ucha środkowego, które rozwija się w następstwie zatkania i obrzęku ujścia zatok przynosowych. Powikłaniem infekcji zatok są również stany zapalne spojówek. Do niebezpiecznych powikłań wynikających z bagatelizowania infekcji zatok należą: zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, ropień mózgu, ropień tkanek miękkich oczodołu. 

Klasyfikacja stanów zapalnych zatok

Jest wiele klasyfikacji stanów zapalnych zatok, proponowanych i stosowanych przez lekarzy. Ma to na celu ułatwienie rozpoznania rodzaju zapalenia i wdrożenia leczenia celowanego.

Ze względu na czas trwania dolegliwości bólowych zatok lekarze wyróżniają: 

• ostre zapalenie zatok – trwa do 4 tygodni,
• podostre zapalenie zatok – trwa od 4 do 12 tygodni, 
• nawracające zapalenie zatok – wystąpienie w ciągu roku minimum 4 epizodów zapalenia,
• przewlekłe zapalenie zatok – trwające powyżej 12 tygodni. 

Ze względu na przyczynę wyróżniane są: 

• ostre bakteryjne zapalenie,
• ostre wirusowe zapalenie,
• przewlekłe zapalenie bez polipów nosa,
• przewlekłe zapalenie z polipami nosa,
• alergiczne grzybicze zapalenie. 

Za właściwy uznaje się podział Europejskiego Towarzystwa Rynologicznego, które w 2012 roku wyróżniło dwie postacie choroby: ostrą i przewlekłą. O postaci ostrej mówimy wtedy, gdy objawy trwają do 12 tygodni. Osobną kategorią jest infekcja, która trwa ponad 12 tygodni. Taka postać choroby wskazuje na przewlekłe zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych. 

Kiedy zgłosić się do lekarza?

W przypadku braku poprawy po mniej więcej 7 dniach stosowania dostępnych bez recepty środków objawowych zalecana jest konsultacja z lekarzem rodzinnym.

Rozpoznanie i diagnostyka chorób zatok

Infekcje zatok rozpoznawane są na podstawie objawów podmiotowych, m.in.: bólu głowy, kataru, zaburzenia węchu, uczucia rozpierania twarzy. Do postawienia diagnostyki niezbędne jest stwierdzenie wystąpienia przynajmniej dwóch objawów. Lekarz wykonuje ponadto badanie palpacyjne okolicy zatok przynosowych. Według europejskich wytycznych lekarz rodzinny powinien przeprowadzić również rynoskopię przednią, która umożliwia wstępną ocenę anatomii nosa i wykluczenie m.in. skrzywienia przegrody nosowej.

W przypadku braku reakcji na stosowane leczenie ciężkiej postaci zapalenia lub przewlekłej postaci choroby lekarz rodzinny decyduje o skierowaniu pacjenta na konsultację do specjalisty. Laryngolog na podstawie zgłaszanych objawów wdraża odpowiednią diagnostykę. Podstawowym badaniem jest endoskopia jam nosa. W przypadku podejrzenia bakteryjnego lub grzybiczego zakażenia zatok zalecane jest wykonanie badania laboratoryjnego. 

Złotym standardem w diagnostyce obrazowej chorób zatok jest tomografia komputerowa. W porównaniu do badania RTG umożliwia ona uzyskanie więcej informacji o strukturach anatomicznych zatok i pozwala na dokładne rozpoznanie nawet najmniejszych zmian patologicznych, których nie ujawni badanie RTG.

Co pomaga na ból zatok?

Postępowanie w infekcji zatok zależy od nasilenia objawów, a także od tego czy mamy do czynienia z nawracającą postacią choroby. W przebiegu łagodnej postaci infekcji wystarczające mogą być dostępne bez recepty środki udrażniające przewód nosowy i działające przeciwobrzękowo. Pomocne w łagodzeniu bólu zatok będą leki o działaniu przeciwzapalnym i przeciwbólowym. Natomiast w przypadku ciężkiej infekcji lub zapalenia o charakterze nawracającym konieczne jest leczenie środkami specjalistycznymi (najczęściej antybiotykami) pod opieką lekarza.

Autor: Emilia Kruszewska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. P. Rapiejko, Pacjent z ostrym zapaleniem zatok w aptece, „Alergoprofil”, 2018, 14(1), s. 3–9.
2. A. Wachnicka-Bąk i in., Zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych – jedno z najczęstszych zakażeń górnych dróg oddechowych, „Pediatria Medycyna Rodzinna” 2014, 10(1), s. 25–31.
3. J. Manasterski, M. Czajczyńska i in., Leczenie przewlekłego zapalenia zatok przynosowych, „Hygeia Public Health” 2021, 56(1), s. 42–45.

Oceń artykuł