Bolesne skurcze żołądka – co może je powodować?

Skurcze żołądka to jedna z częściej zgłaszanych dolegliwości przez pacjentów, zarówno w praktyce gastroenterologicznej, jak i w gabinecie lekarza rodzinnego. Sprawdź, jakie mogą być przyczyny bolesnego skurczu żołądka. Dowiedz się, z jakich badań może skorzystać lekarz, aby je ustalić.

Fizjologiczne skurcze żołądka

Żołądek to kluczowa część przewodu pokarmowego. Jego głównym zadaniem jest trawienie pokarmu i przekazywanie niestrawionych resztek do kolejnych odcinków układu pokarmowego. Wkrótce po spożyciu pokarmu rozpoczyna się aktywność skurczowa żołądka. Początkowo skurcze są słabe. Z czasem stopniowo narastają. Te rytmiczne skurcze, zwane też ruchami perystaltycznymi, to wynik pracy błony mięśniowej wyścielającej żołądek. To ułożone podłużnie i okrężnie warstwy mięśni gładkich. Zadaniem ruchów perystaltycznych jest przesuwanie treści pokarmowej. Wykazują one trzy rodzaje fal – typu I, II i III. Fale typu III są skurczami tonicznymi. Nakładają się na nie bardziej regularne i rytmiczne fale typu I i II. Podczas każdego skurczu miazga pokarmowa kierowana jest w stronę odźwiernika. To miejsce, w którym żołądek przechodzi w dwunastnicę. Jeden skurcz pozwala na wtłoczenie niewielkiej porcji treści żołądkowej. Pozostała część wraca do trzonu żołądka, czyli środkowej jego części. Treść pokarmowa jest wielokrotnie przesuwana w jedną i drugą stronę. Dzięki temu zostaje dokładnie rozdrobniona i wymieszana z sokiem żołądkowym, a to usprawnia proces trawienia.

Skurcze w żołądku – możliwe przyczyny

Oprócz przedstawionej wyżej fizjologicznej skurczowej pracy żołądka eksperci zwracają uwagę na wiele schorzeń objawiających się bolesnym skurczem tej części przewodu pokarmowego. Jedną z możliwych przyczyn są choroby czynnościowe, takie jak zespół jelita nadwrażliwego czy dyspepsja czynnościowa. O zespole jelita nadwrażliwego mówi się, gdy dolegliwości bólowe pojawiają się średnio raz w tygodniu, przez ostatnie 3 miesiące, związane są z defekacją, towarzyszy im zmiana rytmu wypróżnień i/lub konsystencji stolca. Zespół jelita nadwrażliwego związany jest z zaburzoną perystaltyką jelit. Dokładna przyczyna jego powstania nie jest znana. Do objawów towarzyszących należą wzdęcia, odbijanie się, odgłosy „burczenia” w żołądku. 

Dyspepsja to nic innego jak niestrawność. W około 60% przypadków specjaliści stwierdzają dyspepsję czynnościową, która występuje mimo braku istotnej przyczyny. Może być związana z narażeniem na dym tytoniowy, ze stosowaniem leków, sposobem odżywiania, z czynnikami psychicznymi, nadwrażliwością trzewną czy infekcją Helicobacter pylori. Objawem typowym jest bolesny skurcz żołądka, któremu towarzyszyć mogą m.in. uczucie pełności w nadbrzuszu, wzdęcia lub nudności, wczesne wrażenie sytości, odbijanie, brak łaknienia i zgaga.

Kolka jelitowa i inne przyczyny bolesnych skurczy

Kolka jelitowa to kolejny możliwy powód skurczy żołądka. Charakteryzuje się nagłym bólem spowodowanym skurczem mięśni gładkich jelita. Poza bólem pojawiają się nudności, wymioty, zaburzenia łaknienia, wzmożone oddawanie gazów, napięty brzuch (u niemowląt). Nierzadko ustalenie przyczyny kolki jelitowej nie jest możliwe. Wśród potencjalnych czynników sprawczych eksperci wymieniają: spożycie nieodpowiedniego produktu, ciało obce w przewodzie pokarmowym i kamienie kałowe.

Przyczyną bolesnych skurczy żołądka może być głód. Kiedy jest się głodnym, wzrasta częstość i amplituda skurczów – pojawiają się tzw. skurcze głodowe. Eksperci zakładają, że mogą być one związane z uwalnianiem w pustym żołądku greliny. To hormon pobudzający łaknienie. Gdy głód nie jest zaspokajany, fale skurczowe ulegają nasileniu – wzrasta ich amplituda i częstotliwość. Natężenie bólu jest różne, zależy od indywidualnych cech danej osoby i wiąże się bezpośrednio z czasem, jaki upłynął od ostatniego posiłku. Skurcze żołądka to też objaw alergii i nietolerancji pokarmowej.

Skurcze żołądka, rozwolnienie – zwiększenie częstotliwości wypróżnień oraz masy stolca, osłabienie, występowanie ropy, śluzu oraz krwi w kale, wrażenie przelewania się w brzuchu, podwyższona temperatura ciała to objawy wskazujące na zatrucie pokarmowe. Najczęściej jest ono efektem infekcji bakteryjnej – spożycia skażonego pokarmu lub wody. Rzadziej mają miejsce biegunki wirusowe, pasożytnicze czy toksyczne.

Skurcze żołądka jako objaw choroby wrzodowej lub zapalenia

Skurcze żołądka to typowy objaw zapalenia błony śluzowej żołądka. Najczęściej spowodowane jest ono infekcją Helicobacter pylori, uszkodzeniami toksycznymi, alergią pokarmową, nadużywaniem środków z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Zapalenie żołądka może przebiegać bezobjawowo, jednak zazwyczaj objawia się skurczami żołądka, nudnościami i wymiotami, zgagą, uczuciem pełności, krwawieniem z układu pokarmowego, brakiem apetytu. 

Choroba wrzodowa żołądka jest dość powszechna. Do głównych przyczyn jej powstania zalicza się: palenie papierosów, zakażenie Helicobacter pylori, spożywanie produktów drażniących żołądek (np. kawy, alkoholu, octu, ostrej papryki, napojów gazowanych), przyjmowanie niektórych leków, narażenie na przewlekły stres i napięcie nerwowe. Zaznaczyć trzeba, że sam stres również objawia się bolesnym skurczem w żołądku. Na skutek nadmiaru kwasu żołądkowego tworzą się nadżerki w błonie śluzowej żołądka. Objawami, które temu towarzyszą, są głównie: wymioty, nudności, brak apetytu, pieczenie za mostkiem, wzdęcia, niesmak w ustach, zaparcia na przemian z biegunkami, spadek masy ciała, gorzkie/kwaśne odbijanie, skurcze żołądka.

Bolesny skurcz żołądka w PMS i podczas miesiączki

Bolesne skurcze żołądka towarzyszą często zespołowi napięcia przedmiesiączkowego. To cykliczne pojawianie się jednej lub kilku dolegliwości, które poprzedzają krwawienie menstruacyjne. Występują regularnie w drugiej fazie cyklu miesiączkowego. Przyczyny powstania zespołu napięcia przedmiesiączkowego nie zostały w pełni określone. Rodzaj dolegliwości i ich natężenie może być różne. Jedną z częściej zgłaszanych jest skurczowy ból brzucha, wzdęcia i nudności. Nierzadko towarzyszą im: drażliwość, uczucie niepokoju, tkliwość piersi, napięcie emocjonalne, zaburzenia nastroju, bóle głowy, uczucie zmęczenia, osłabienie zdolności poznawczych.

Bolesne skurcze okolicy żołądka to objaw nierzadko pojawiający się podczas miesiączki. Za ich przyczynę eksperci uważają wzmożoną produkcję tzw. prostaglandyn w endometrium. Inną możliwą przyczyną bolesnych skurczy w okolicy żołądka podczas miesiączki są zmiany w pracy jelit spowodowane przez hormony. Powodują one wzdęcia, zaparcia lub biegunkę, a te są przyczyną ból brzucha. Skurczowy ból brzucha może być też związany z chorobami toczącymi się w układzie rozrodczym (np. endometriozą).

Rozpoznawanie przyczyn skurczów żołądka

Ze względu na dużą różnorodność przyczyn bolesnych skurczów żołądka ustalenie dokładnej przyczyny ich powstania może być złożonym procesem, który opierać się będzie na różnych metodach badawczych. W pierwszej kolejności lekarz przeprowadza szczegółowy wywiad medyczny. Uzyskane dzięki niemu informacje mogą zasugerować możliwe rozpoznanie. Dobrze zebrany wywiad powinien uwzględniać: umiejscowienie bólu i promieniowanie do innych okolic, okoliczności pojawienia się i czynniki łagodzące ból, czas utrzymywania się dolegliwości, charakter bólu, zależność od posiłku lub specyficznych pokarmów, natężenie, objawy towarzyszące. Lekarz zapyta o prowadzony styl życia, zażywane leki, historię zdrowia.

Następnie wykonane zostanie badanie przedmiotowe. Na badanie fizykalne składa się oglądanie, osłuchiwanie, opukiwanie brzucha z uwzględnieniem badania objawów otrzewnowych, objawu Chełmońskiego i Goldflama. Lekarz skieruje Cię na podstawowe badania z krwi, aby ocenić ogólny stan zdrowia, badanie OB i białka C-reaktywnego, które są markerami stanu zapalnego, badanie kału na krew utajoną. Przy podejrzeniu infekcyjnego podłoża bolesnych skurczów brzucha proponuje badanie z kału w kierunku patogenów, które mogą powodować zapalenie żołądka i jelit.

Jeśli dotychczasowe metody badań nie pozwalają na postawienie diagnozy lub stwierdzono objawy alarmowe, lekarz zleca skorzystanie z bardziej inwazyjnych metod diagnostycznych. Należą do nich głównie:

• gastroskopia – badanie endoskopowe górnego odcinka przewodu pokarmowego, 
• badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej, 
• testy alergiczne,
• tomografia komputerowa,
• rezonans magnetyczny. 

Objawami alarmowymi są:

• niezamierzona utrata masy ciała,
• przedłużające się wymioty, 
• gorączka, 
• niedokrwistość, 
• obecność krwi w stolcu, 
• objawy nocne, 
• obciążony wywiad rodzinny w kierunku chorób nowotworowych i innych schorzeń przewodu pokarmowego, 
• duszność, 
• przedłużająca się biegunka, 
• zaburzenia połykania, 
• niemożność oddania stolca czy moczu,
• znaczące nasilenie się bólu.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Bibliografia

1. T. Brzozowski, Fizjologia człowieka, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2000.
2. A. Mastalerz-Migas, E. Gwiazda, A. Steciwko A. Bóle brzucha u dorosłych – diagnostyka różnicowa i postępowanie terapeutyczne, „Terapia” 2009, nr 17, s. 63–68.
3. G. Rydzewska, Postępowanie w czynnościowych bólach brzucha w świetle aktualnych rekomendacji, „Lekarz POZ” 2023, nr 1, s. 1–4.

Oceń artykuł