Bruceloza to bakteryjna choroba odzwierzęca, która występuje na całym świecie. Może mieć przebieg ostry lub przewlekły. Typowym objawem jest gorączka falująca. Podstawę profilaktyki brucelozy stanowi szczepionka, która w Polsce jest niedostępna. Sprawdź, w jaki sposób może dojść do zakażenia brucelozą oraz jakie objawy towarzyszą tej chorobie.
Co to jest bruceloza?
Bruceloza to przewlekła choroba bakteryjna. Wywołują ją bakterie – Gram-ujemne pałeczki z rodzaju Brucella. Dla człowieka chorobotwórcze są gatunki: Brucella abortus, Brucella canis, Brucella suis, Brucella melitensis, a ten ostatni odpowiada za najwięcej zachorowań. Bruceloza należy do grupy zoonoz, czyli schorzeń odzwierzęcych. Rezerwuarem bakterii są zwierzęta domowe (przeważnie bydło, kozy, świnie, owce, konie) i zwierzęta dzikie (przeważnie dziki, łosie, sarny, jelenie, gryzonie). W Polsce od kilkunastu lat notuje się pojedyncze przypadki brucelozy w ciągu roku, a zazwyczaj są to sytuacje zawleczenia choroby przez osoby podróżujące za granicę (przeważnie w rejony Morza Śródziemnego). Wskaźnik zapadalności na brucelozę w Unii Europejskiej według danych z 2019 r. wynosił średnio 0,06/100000 mieszkańców.
Bruceloza – jak dochodzi do zakażenia?
Bakterie wywołujące brucelozę obecne są w wydalinach i wydzielinach chorych zwierząt. Patogeny znajdują się w płynie owodniowym, moczu, krwi, mleku. Do zakażenia bakteriami z rodzaju Brucella dochodzi na kilka sposobów. Możliwe jest szerzenie się patogenu drogą pokarmową podczas spożywania skażonego, surowego mięsa, mleka i przetworów wykonanych z niepasteryzowanego mleka. Zarazić się można w wyniku bezpośredniego kontaktu z chorym zwierzęciem przez uszkodzoną skórę, spojówki i błony śluzowe lub drogą wziewną, co jednak należy do rzadkości. W sposób szczególny na brucelozę narażeni są rolnicy, weterynarze, rzeźnicy, oborowi, dojarze i inne osoby mające częsty kontakt ze zwierzętami. Możliwe są przypadki transmisji bakterii z rodzaju Brucella z człowieka na człowieka. Dochodzi do tego na skutek transfuzji krwi, przeszczepu szpiku kostnego, współżycia. Rzadkością jest transmisja patogenu na dziecko poprzez łożysko czy w trakcie porodu z krwi, moczu lub kału matki.
Rodzaje brucelozy
Bruceloza jest zakażeniem ogólnoustrojowym, które może dotyczyć dowolnego narządu lub układu narządów. Po przedostaniu się bakterii do organizmu człowieka trafiają one do węzłów chłonnych, gdzie się namnażają. Niemal u połowy osób następuje rozsiew patogenu przez naczynia krwionośne do narządów wewnętrznych. Wówczas mówi się o ostrej brucelozie. Przewlekła postać choroby stanowi konsekwencję zmian zapalno-toksycznych, do których dochodzi na skutek pobudzenia układu odpornościowego. Może rozwinąć się z brucelozy ostrej lub występować od początku jako postać przewlekła. Okres inkubacji choroby jest zmienny i wynosi od 5 dni do kilku miesięcy, jednak u większości pacjentów objawy pojawiają się w ciągu 2–4 tygodni po ekspozycji.
Bruceloza – objawy
Charakterystycznym objawem brucelozy zarówno ostrej, jak i przewlekłej jest nieregularna gorączka o zmiennej długości. Dla jej określenia stosuje się nazwę „gorączka falująca”. W przebiegu ostrej brucelozy u chorych obserwuje się objawy nieswoiste lub grypopodobne, takie jak: nocne poty, złe samopoczucie, osłabienie, bóle głowy, bóle mięśniowe, stawów i pleców. Częste są dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, takie jak: brak łaknienia, biegunka, zaparcia, nudności, wymioty, spadek masy ciała. Wystąpić mogą: wysypka skórna, zaburzenia neurologiczne – niedowłady, przeczulica skórna, zaburzenia słuchu, drętwienia i mrowienia skóry, bóle jąder, zaburzenia psychiatryczne. W 15–25% przypadków ostrej brucelozy rozwijają się kaszel i ból w klatce piersiowej. W przebiegu choroby może dojść do powiększenia węzłów chłonnych, wątroby i śledziony, zwolnienia czynności serca, obniżenia ciśnienia tętniczego.
Głównymi dolegliwościami towarzyszącymi przewlekłej brucelozie są zmiany zwyrodnieniowo-zapalne w układzie kostno-stawowym. Chorzy doświadczają bólu głównie dużych stawów i kręgosłupa w odcinku lędźwiowo-krzyżowym. W przebiegu przewlekłej postaci choroby obserwuje się: bóle mięśniowe, przewlekłe zmęczenie, częste bóle głowy, rozdrażnienie, znużenie, zaburzenia pamięci i koncentracji, obustronne zaburzenia słuchu, zapalenie jąder/przydatków i macicy oraz zaburzenia miesiączkowania. W badaniu lekarz może stwierdzić powiększenie wątroby i śledziony.
Dzieci z wrodzoną brucelozą mają niską masę urodzeniową. Może u nich dojść do zaburzenia rozwoju fizycznego i żółtaczki, powiększenia wątroby i śledziony. Chore noworodki gorączkują i wymiotują. U części dzieci rozwija się niewydolność oddechowa, a w skrajnych przypadkach pojawiają się objawy posocznicy.
Powikłania brucelozy
W konsekwencji brucelozy rozwinąć się może szereg powikłań, wśród których wymienia się m.in.:
- zapalenie wsierdzia,
- zapalenie opon mózgowych i mózgu,
- zapalenie szpiku kostnego,
- ropień śledziony,
- zesztywniające zapalenie stawów kolan i skokowych,
- zapalenie nerek,
- zapalenie jąder i najądrzy, które może prowadzić do niepłodności,
- zapalenie błony naczyniowej oka,
- zapalenie nerwu wzrokowego.
Bruceloza rzadko kończy się zgonem. U osób niepoddanych leczeniu śmiertelność wynosi od 2% do 5%.
Bruceloza – diagnostyka
Ze względu na mnogość objawów rozpoznanie brucelozy nastręcza sporo trudności. Podstawą są badania serologiczne. Przeciwciała w klasie IgM obecne są po tygodniu od zakażenia. W 2. tygodniu od zakażenia produkowane są przeciwciała klasy IgG. Dowiedz się więcej na temat badania serologicznego w kierunku brucelozy. W rozpoznaniu można wykorzystać test skórny – odczyn Burneta, który polega na śródskórnym podaniu bruceliny i ocenie zmian miejscowych po upływie kilkudziesięciu godzin. Badania dodatkowe, m.in.: zdjęcie RTG klatki piersiowej, badanie laryngologiczne, USG jamy brzusznej, badanie płynu stawowego, mają pomocnicze znaczenie w postawieniu rozpoznania.
Bruceloza – leczenie
Leczenie brucelozy opiera się na antybiotykoterapii. Powinno trwać kilka tygodni, gdyż bakterie z rodzaju Brucella namnażają się wewnątrzkomórkowo. Światowa Organizacja Zdrowia w przypadku choroby u osób dorosłych zaleca leczenie doksycykliną, ryfampicyną. Z uwagi na ryzyko antybiotykooporności monoterapia ryfampicyną nie jest zalecana. U dzieci stosowane są głównie trimetoprim i sulfametoksazol. Aby zmniejszyć częstość nawrotów choroby, część badaczy zaleca terapię potrójną (doksycyklina + ryfampicyna + aminoglikozyd). W zależności od objawów towarzyszących wskazane mogą być środki o działaniu przeciwgorączkowym, przeciwbólowym, fizykoterapia.
Zapobieganie brucelozie
Jak dotąd szczepionka na brucelozę u ludzi jest niedostępna w Polsce. W związku z tym podstawą profilaktyki choroby jest przestrzeganie zasad higieny osobistej, unikanie kontaktu ze zwierzętami dzikimi i zwierzętami domowymi o podejrzanym stanie zdrowia oraz niespożywanie produktów spożywczych ze zwierząt o niewiadomym pochodzeniu. W zapobieganiu brucelozie ważne są również:
- podnoszenie świadomości w zakresie bezpieczeństwa żywności,
- stosowanie właściwych środków ochrony osobistej przez ludzi z grupy wysokiego ryzyka,
- okresowe badanie zwierząt w kierunku brucelozy,
- staranne obchodzenie się i unieszkodliwianie zakażonych płodów oraz wydzielin i wydalin w przypadku poronienia,
- zabezpieczanie stad wolnych przed wprowadzeniem zakażonych zwierząt,
- odosabnianie zwierząt podejrzanych o zakażenie,
- poddawanie ubojowi, a następnie utylizacji sztuk zakażonych brucelozą,
- systematyczne odkażanie obór.
Mikroorganizmy wywołujące brucelozę zabija suche, gorące powietrze (160–170°C przez co najmniej 1 godzinę), autoklawowanie przez co najmniej 15 minut oraz gotowanie przez co najmniej 10 minut. Bakterie z rodzaju Brucella są wrażliwe na promieniowanie gamma, proces pasteryzacji, środki odkażające (roztwór podchlorynu sodu, 70-procentowy etanol, izopropanol, jodofory, formaldehyd, aldehyd glutarowy, ksylen). W warunkach dużej wilgotności, przy niskich temperaturach i braku światła słonecznego bakterie wywołujące brucelozę są w stanie przetrwać do kilku miesięcy w wodzie, oborniku, wełnie, sianie, na skażonym sprzęcie i ubraniach.
Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska
Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- G. Herold, Medycyna wewnętrzna. Repetytorium dla studentów medycyny i lekarzy, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006.
- L. Mizak, R. Gryko, S. Parasion i wsp., Bruceloza – zoonoza o światowym zasięgu, „Życie Weterynaryjne” 2014, t. 89, nr 1, s. 35–40.
- J. Osek, K. Wieczorek, Bakteryjne choroby odzwierzęce u ludzi oraz ich czynniki etiologiczne u zwierząt i w żywności w krajach Unii Europejskiej w 2019 r., „Życie Weterynaryjne” 2021, t. 96, nr 7, s. 510–516.
