Cholesterol a homocysteina: co warto wiedzieć?

Zarówno podwyższony poziom cholesterolu, jak i wysokie stężenie homocysteiny są czynnikami ryzyka rozwoju miażdżycy, a w konsekwencji m.in. choroby niedokrwiennej serca czy udaru mózgu. Od niedawna przedmiotem badań naukowców jest wzajemny wpływ na siebie tych dwóch substancji w organizmie człowieka. Cholesterol a homocysteina – czy istnieje między nimi związek?

Cholesterol – co to jest?

Cholesterol jest substancją lipidową, niezbędną do życia każdego człowieka. Jest składową błon komórkowych (nie tylko je buduje, ale również zapewnia im płynność), hormonów płciowych (m.in. testosteronu i estrogenów) i innych hormonów sterydowych (np. kortyzolu). Cholesterol jest także niezbędny do syntezy witaminy D w ustroju oraz stanowi składnik kwasów żółciowych. Transport cholesterolu we krwi nie jest możliwy we krwi bez udziału odpowiednich nośników – lipoprotein, wśród których wyróżnia się m.in. HDL, LDL i chylomikrony. Określenie stężenia poszczególnych lipoprotein pozwala na oszacowanie poziomu cholesterolu całkowitego we krwi.

Badanie lipidogramu (czyli poziomu trójglicerydów, cholesterolu całkowitego i jego poszczególnych frakcji – HDL i LDL) jest jednym z najczęściej wykonywanych oznaczeń w praktyce lekarskiej. Nieprawidłowości w wyniku badania pozwalają na oszacowanie ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych, m.in. choroby niedokrwiennej serca czy udaru niedokrwiennego mózgu.

Jaki powinien być poziom lipidów w organizmie? Za ogólnie przyjęte normy u osób zdrowych uważa się:

stężenie cholesterolu całkowitego mieszczące się w przedziale 114–190 mg/dl niezależnie od płci,
stężenie cholesterolu LDL poniżej 115 mg/dl,
stężenie cholesterolu HDL powyżej 40 mg/dl u mężczyzn i powyżej 50 mg/dl u kobiet,
stężenie trójglicerydów nieprzekraczające 150 mg/dl.

Należy pamiętać, iż podane wartości referencyjne odnoszą się do pomiaru stężenia lipidów w próbce krwi pobranej na czczo.

Zagrożenia związane z wysokim poziomem cholesterolu

Dlaczego tak dużą uwagę przywiązuje się do poziomu cholesterolu we krwi? Pacjenci często dziwią się, dlaczego dostają zalecenie przyjmowania leków obniżających poziom lipidów mimo braku objawów. Kluczowym elementem leczenia jest wytłumaczenie choremu, czym grozi dyslipidemia i jakie korzyści może on odnieść dzięki przestrzeganiu zaleceń lekarskich i regularnemu przyjmowaniu leków.

Jak wspomniano wcześniej, cholesterol jest niezbędny do życia człowieka. Niestety jego zbyt wysoki poziom we krwi (hipercholesterolemia) może być groźny dla zdrowia, zwiększa bowiem ryzyko rozwoju miażdżycy, czyli odkładania się w świetle naczyń tętniczych blaszek miażdżycowych, które zwężając światło naczynia, zmniejszają przepływ krwi i prowadzą do niedokrwienia narządów. W efekcie może dojść do pojawienia się chorób sercowo-naczyniowych, m.in. choroby niedokrwiennej serca lub kończyn, udaru niedokrwiennego mózgu czy tętniaka aorty.

U wielu pacjentów hipercholesterolemia bywa bezobjawowa do pierwszego incydentu niedokrwiennego, np. zawału mięśnia sercowego. Mogą jednak pojawić się jej wcześniejsze objawy, na które uwagę powinien zwrócić lekarz podczas badania przedmiotowego – należy do nich np. obecność kępek żółtych, czyli depozytów cholesterolu pod skórą, czy tłuszczowej obwódki wokół rogówki. Jeśli zauważasz takie zmiany, koniecznie zgłoś się do lekarza pierwszego kontaktu, który po badaniu podmiotowym i przedmiotowym skieruje Cię na badania krwi.

Homocysteina – co warto o niej wiedzieć?

Homocysteina jest aminokwasem syntetyzowanym w organizmie człowieka z metioniny dostarczanej z pokarmem (zawartej przede wszystkim w mięsie, rybach, jajkach i mleku). Jej podwyższony poziom – hiperhomocysteinemia – sprzyja wystąpieniu stresu oksydacyjnego, zakrzepicy i proliferacji (namnażaniu się) komórek. Wszystkie te czynniki sprawiają, iż hiperhomocysteinemia może powodować rozwój miażdżycy i jest powszechnie uznawana za czynnik ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Badania naukowe donoszą, iż wysoki poziom homocysteiny może być przyczyną choroby wieńcowej nawet u co 10. osoby z rozpoznaną chorobą niedokrwienną serca. Obniżenie jej stężenia poprzez suplementację witamin z grupy B zmniejsza ryzyko wystąpienia zawału mięśnia sercowego czy udaru mózgu.

Jaka jest norma homocysteiny we krwi? Oznaczenie poziomu homocysteiny wykonuje się w próbce krwi żylnej, pobranej najczęściej z żyły łokciowej. W warunkach prawidłowych jej stężenie nie powinno przekraczać 15 µmol/L. Hiperhomocysteinemię dzieli się umownie na trzy stopnie:

łagodną hiperhomocysteinemię, gdy poziom homocysteiny we krwi wynosi 16–30 µmol/L (uważa się, iż dotyczy około 5–7% populacji),
umiarkowaną hiperhomocysteinemię, gdy stężenie homocysteiny mieści się w granicach 31–100 µmol/L,
ciężką hiperhomocysteinemię, gdy stężenie homocysteiny we krwi przekracza 100 µmol/L.

Szacuje się, iż obniżenie poziomu homocysteiny o 25% zmniejsza ryzyko udaru mózgu aż o 19%. Hiperhomocysteinemia przez długi czas może przebiegać bezobjawowo, dlatego tak ważne jest wykonywanie badań profilaktycznych i ewentualne leczenie stwierdzonych nieprawidłowości.

Cholesterol a homocysteina – jak na siebie wpływają?

Oprócz podwyższonego stężenia cholesterolu i homocysteiny we krwi do czynników ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych zalicza się także m.in.: wiek (powyżej 45 lat u mężczyzn i powyżej 55 lat u kobiet), nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, palenie tytoniu i niski poziom HDL (poniżej 40 mg/dl u mężczyzn i poniżej 55 mg/dl u kobiet) [3]. Od niedawna zainteresowaniem naukowców cieszy się wzajemny wpływ na siebie niektórych czynników ryzyka miażdżycy, przede wszystkim poziomu cholesterolu i homocysteiny.

W badaniach naukowych wykazano, iż hiperhomocysteinemia może wpływać na zwiększenie stężenia we krwi zarówno cholesterolu całkowitego, LDL (tzw. złego cholesterolu), jak i trójglicerydów. Wysoki poziom homocysteiny wiąże się również z obniżeniem frakcji HDL cholesterolu (tzw. dobrego cholesterolu). Obniżenie jej stężenia może mieć więc pozytywny efekt nie tylko na całkowite zmniejszenie ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, ale także na poprawę wyników poziomu lipidów we krwi.

Dieta i leczenie w hipercholesterolemii

Zbyt wysoki poziom cholesterolu we krwi wymaga konsultacji z lekarzem, a następnie odpowiedniego leczenia – modyfikacji stylu życia, a w razie potrzeby także przyjmowania leków. Wszystkim pacjentom zaleca się dietę, utrzymywanie prawidłowej masy ciała, regularną aktywność fizyczną (co najmniej 150 minut w tygodniu), a osobom palącym tytoń rzucenie palenia. Jadłospis osoby z hipercholesterolemią powinien być bogaty w błonnik, warzywa, owoce i ryby, a co najważniejsze – mieć niską zawartość produktów bogatych w nasycone kwasy tłuszczowe. Wymaga to zwykle wykluczenia z diety m.in. czerwonego mięsa, podrobów, masła czy oleju. U części pacjentów konieczne jest włączenie leków obniżających poziom cholesterolu we krwi, najczęściej z grupy statyn.

Docelowe stężenie LDL we krwi u osób bez stwierdzonych chorób sercowo-naczyniowych wynosi < 100 mg/dl. U osób z objawową miażdżycą dąży się do poziomu LDL poniżej 70 mg/dl.

Jak obniżyć poziom homocysteiny?

Z uwagi na dużą rolę w procesie powstawania miażdżycy warto badać poziom homocysteiny, a w razie jego podwyższenia wdrożyć odpowiednie leczenie. Wciąż trwają badania, które umożliwiłyby wydanie szczegółowych zaleceń leczenia hiperhomocysteinemii. O ile udowodniono, iż u osób z homocystynurią (zwiększonym wydalaniem homocysteiny z moczem) suplementacja witamin z grupy B zmniejsza ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, o tyle wciąż brakuje danych o jej skuteczności u pacjentów bez homocystynurii. Mimo to uważa się, iż przyjmowanie witamin z grupy B może przynieść korzyść osobom z podwyższonym poziomem homocysteiny.

Autor: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

Gajewski P. i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2018.
Son P., Lewis L., Hyperhomocysteinemia, “StatPearls”, 2022, dostęp online: marzec 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK554408/.
Zhou L. i in., Plasma Homocysteine Level Is Independently Associated With Conventional Atherogenic Lipid Profile and Remnant Cholesterol in Adults, “Frontiers in Cardiovascular Medicine”, 2022, dostęp online: marzec 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9234129/.
Ibrahim M., Asuka E., Jialal I., Hypercholeterolemia, “StatPearls”, 2022, dostęp online: marzec 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK459188/.
Huff T., Boyd B., Jialal I., Physiology, Cholesterol, “StatPearls”, 2022, dostęp online: marzec 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470561/.