Wysoki poziom kortyzolu w organizmie prowadzi do wystąpienia symptomów noszących nazwę zespołu Cushinga. Najczęstszą przyczyną endogennego nadmiaru hormonu jest choroba Cushinga, w której za hiperkortyzolemię odpowiada guz przysadki wydzielający ACTH. Sprawdź, jakie są objawy choroby Cushinga i na czym polega diagnostyka schorzenia.
Choroba Cushinga – co to jest?
Choroba Cushinga jest rzadko występującym schorzeniem endokrynologicznym, spowodowanym przez nadmierne wytwarzanie hormonu adrenokortykotropowego (ACTH) przez przedni płat przysadki mózgowej. W efekcie dochodzi do zwiększonego wydzielania kortyzolu przez nadnercza, prowadzącego do wystąpienia objawów klinicznych hiperkortyzolemii. Najczęściej stwierdzanymi zmianami przysadki u pacjentów z chorobą Cushinga są mikrogruczolaki o wielkości < 10 mm, rzadziej większe zmiany (makrogruczolaki), dające objawy neurologiczne. Niektóre zmiany są tak małe, iż trudno je uwidocznić w standardowych badaniach obrazowych.
Objawy choroby Cushinga
Nasilenie objawów choroby Cushinga jest zależne od poziomu kortyzolu w organizmie – u osób z makrogruczolakami przysadki mózgowej symptomy są zwykle bardziej zaznaczone niż u osób z mniejszymi zmianami, wydzielającymi mniejszą ilość ACTH.
Do objawów choroby Cushinga należą:
- otyłość – nieprawidłowy rozkład tkanki tłuszczowej w organizmie jest jednym z najczęstszych i najbardziej charakterystycznych objawów hiperkortyzolemii. Obserwuje się m.in.: „księżycowatą twarz”, „byczy kark”, nadmiar tkanki tłuszczowej w dołach nadobojczykowych. U chorych kończyny pozostają zwykle szczupłe,
- czerwone lub sine rozstępy na skórze brzucha, ud, bioder,
- łatwe siniaczenie się, związane z osłabieniem ścian naczyń krwionośnych i ścieńczeniem skóry,
- nadciśnienie tętnicze,
- nadmierna pigmentacja skóry związana z wysokim poziomem ACTH,
- osłabienie mięśni,
- osteoporoza,
- zaburzenia psychiczne – depresja, zaburzenia lękowe, nerwowość,
- trądzik,
- hirsutyzm – owłosienie typu męskiego u kobiet,
- zaburzenia miesiączkowania,
- duże zmiany w przysadce mózgowej mogą dodatkowo powodować wystąpienie objawów neurologicznych – najczęściej zwężenia pola widzenia.
Diagnostyka choroby Cushinga – na czym polega?
Rozpoznanie choroby Cushinga jest ciężko dużym wyzwaniem, ponieważ niewielu pacjentów prezentuje typowe objawy hiperkortyzolemii. Z uwagi na zmiany dobowe poziomu kortyzolu pojedynczy pomiar stężenia hormonu często bywa niewystarczający do stwierdzenia jego nadmiaru. Najlepsze efekty daje badanie dobowego wydalania kortyzolu z moczem, przeprowadzone przynajmniej dwukrotnie – w tym przypadku na zespół Cushinga wskazują wartości przekraczające 220–330 nmol/24 h [1]. Do różnicowania przyczyn hiperkortyzolemii przydatny jest test hamowania 8 mg deksametazonu – po przyjęciu leku na chorobę Cushinga wskazuje zmniejszenie ilości wydzielanego kortyzolu o ponad 50%. Innym istotnym badaniem jest pomiar poziomu hormonu adrenokortykotropowego, którego zwiększona wartość świadczy o zespole Cushinga zależnym od ACTH.
Podejrzenie choroby Cushinga wymaga potwierdzenia obecności guza przysadki w badaniach obrazowych. Najczęściej wykonuje się rezonans magnetyczny przysadki.
Metody leczenia choroby Cushinga
Leczeniem z wyboru u pacjentów z guzem przysadki mózgowej wydzielającym hormon adrenokortykotropowy jest usunięcie zmiany z dojścia przez zatokę klinową. Remisję uzyskuje się po operacji u 65–90% chorych z mikrogruczolakami i mniej niż u 65% z makrogruczolakami, dlatego dość często wymagane są ponowne zabiegi lub radioterapia. Może ona jednak prowadzić do uszkodzenia przysadki mózgowej, prowadzącej do zaburzeń hormonalnych. Rzadziej podejmowaną metodą leczenia jest obustronne usunięcie nadnerczy, które prowadzi do natychmiastowego zmniejszenia poziomu kortyzolu. Chorzy wymagają niestety wówczas suplementacji hormonalnej do końca życia. Należy pamiętać, iż nieleczona choroba Cushinga prowadzi do zgonu.
Trwają badania nad lekami, które mogą być stosowane przez pacjentów, którzy z różnych przyczyn nie mogą zostać poddani zabiegowi operacyjnemu. Spośród nich warto wspomnieć o pasyreotydzie – agoniście somatostatyny, który zmniejsza stężenie ACTH i kortyzolu u osób z chorobą Cushinga. Badania dowodzą, iż istotne zmniejszenie poziomu kortyzolu uzyskuje się u większości pacjentów, ale rzadko jest to poziom prawidłowy. U ⅓ chorych dochodzi natomiast do wystąpienia lub nasilenia hiperglikemii (podwyższonego stężenia glukozy we krwi).
Choroba i zespół Cushinga – czym się różnią?
Zespół Cushinga jest zespołem objawów klinicznych spowodowanych działaniem nadmiernego stężenia kortyzolu przez dłuższy czas. Obejmuje on wszystkie choroby i stany, które wiążą się z wysokim poziomem kortyzolu, podczas gdy choroba Cushinga jest spowodowana guzem przysadki mózgowej wydzielającym ACTH. Przyczynami zespołu Cushinga są m.in.:
- choroba Cushinga,
- rozrost nadnerczy,
- gruczolaki lub rak nadnerczy,
- nowotwory pozaprzysadkowe wydzielające ACTH lub CRH,
- przyjmowanie leków glikokortykosteroidowych – najczęstsza postać zespołu Cushinga.
Autor: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- Castinetti F. i in., Cushing’s disease, „Orphanet Journal of Rare Diseases”, 2012, dostęp online: sierpień 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3458990/.
- Kairys N., Schwell A., Cushing Disease, „StatPearls”, 2022, dostęp online: sierpień 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK448184/.
- Chaudhry H., Singh G., Cushing Syndrome, „StatPearls”, 2022, dostęp online: sierpień 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470218/.
