Choroby cywilizacyjne - rodzaje i przyczyny - Badania Krwi
9 października 2024

Choroby cywilizacyjne, czyli…? Czym są i co odpowiada za epidemię XXI w.?

Artykuł napisany przez: Redakcja
choroby cywilizacyjne

Choroby cywilizacyjne to poważny problem zdrowotny, który dotyka coraz większej liczby ludzi na całym świecie. Obejmują one szereg schorzeń, od chorób układu krążenia, przez choroby metaboliczne i nowotworowe, aż po zaburzenia psychiczne i neurodegeneracyjne. Ich rozwój jest ściśle powiązany z niekorzystnymi czynnikami charakterystycznymi dla współczesnego stylu życia, takimi jak: brak aktywności fizycznej, niezdrowa dieta, stres oraz ekspozycja na zanieczyszczenia środowiska. Przyjrzyjmy się bliżej największym wrogom zdrowia w XXI w.

Czym są choroby cywilizacyjne?

Współczesne społeczeństwo zmaga się z narastającym problemem chorób cywilizacyjnych, które stanowią poważne wyzwanie zdrowotne na skalę globalną. Te niezakaźne schorzenia, określane również mianem „epidemii XXI wieku”, rozprzestrzeniają się w zastraszającym tempie, przyczyniając się do przedwczesnych zgonów na niespotykaną dotąd skalę. 

Ta grupa schorzeń pojawia się w populacji jako rezultat gwałtownych przemian i rozwoju cywilizacji. Stąd nazwa – choroby cywilizacyjne. W przeciwieństwie do chorób zakaźnych nie mają one jednego konkretnego czynnika sprawczego, a wynikają z kompleksowego oddziaływania wielu różnorodnych elementów, charakterystycznych dla współczesnego stylu życia.

Mimo rozpowszechnienia tej grupy chorób można im przeciwdziałać dzięki holistycznemu podejściu do zdrowia. Holistycznemu, czyli takiemu, które obejmujące zarówno indywidualne zmiany stylu życia, jak i systemowe działania na poziomie społecznym. Tylko kompleksowa profilaktyka, łącząca edukację, monitorowanie stanu zdrowia oraz wdrażanie zdrowych nawyków, może przynieść trwałe efekty w walce z tą epidemią XXI wieku.

Jakie są rodzaje chorób cywilizacyjnych?

Choroby cywilizacyjne dotykają praktycznie wszystkich układów i narządów w organizmie człowieka, prowadząc do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Kilka grup tych schorzeń występuje jednak znacznie częściej niż inne. To one są prawdziwą plagą XXI w.

Choroby układu krążenia

Schorzenia sercowo-naczyniowe, takie jak nadciśnienie tętnicze, miażdżyca czy choroba niedokrwienna serca, stanowią jedną z najbardziej rozpowszechnionych kategorii chorób cywilizacyjnych. Ich rozwój jest zwykle ściśle powiązany z brakiem aktywności fizycznej, złą dietą oraz nałogami. Długotrwałe nieleczenie tych schorzeń może prowadzić do poważnych powikłań, w tym do niewydolności serca czy udaru mózgu.

Choroby metaboliczne

Do tej grupy należy zaliczyć m.in. cukrzycę, która charakteryzuje się zaburzeniami gospodarki węglowodanowej. Jej występowanie rośnie w zatrważającym tempie, zwłaszcza w krajach rozwijających się, gdzie coraz większa liczba osób zmaga się z nadwagą i otyłością. Nieleczona cukrzyca może prowadzić do licznych powikłań, takich jak uszkodzenia nerwów, nerek czy wzroku.

Choroby nowotworowe

Wraz z postępem cywilizacji obserwuje się wyraźny wzrost zachorowań na różne rodzaje nowotworów, takich jak rak płuc, jelita grubego czy żołądka. Przyczyny rozwoju tych schorzeń są złożone, ale w dużej mierze wiążą się z narażeniem na czynniki rakotwórcze, w tym zanieczyszczenia środowiska i niezdrowy styl życia. Wczesna diagnoza oraz zmiana trybu życia mogą znacząco poprawić rokowanie i skuteczność leczenia.

Choroby układu oddechowego

Schorzenia tego typu, jak przewlekła obturacyjna choroba płuc, są często związane z paleniem tytoniu oraz zanieczyszczeniem powietrza. Narastająca urbanizacja i uprzemysłowienie znacząco przyczyniają się do wzrostu zachorowań w tej kategorii. Ograniczenie kontaktu z zanieczyszczeniami oraz rezygnacja z nałogów mogą znacząco zmniejszyć ryzyko rozwoju tych chorób.

Choroby psychiczne

Dynamiczny rozwój cywilizacji oraz towarzyszący mu stres, pośpiech i poczucie alienacji skutkują narastaniem problemów natury psychicznej. Do chorób cywilizacyjnych w tej sferze zalicza się m.in. depresję, nerwicę czy zaburzenia lękowe. Wzrost świadomości na temat zdrowia psychicznego oraz dostęp do terapii mogą złagodzić objawy i poprawić jakość życia osób dotkniętych tymi problemami.

Choroby neurodegeneracyjne

Postępujące upośledzenie funkcji poznawczych i ruchowych, obserwowane w chorobach Alzheimera czy Parkinsona, również wpisuje się w kategorię dolegliwości cywilizacyjnych. Ich rozwój jest ściśle powiązany z czynnikami genetycznymi, ale też środowiskowymi. Coraz większe znaczenie przypisuje się profilaktyce, takiej jak regularna aktywność umysłowa i fizyczna, która może spowolnić postęp tych chorób.

Jakie są przyczyny chorób cywilizacyjnych?

Choroby cywilizacyjne mają złożone podłoże, na które składa się wiele różnorodnych czynników. Pierwszą grupą są przyczyny bezpośrednie, czyli:

  • brak aktywności fizycznej i siedzący tryb życia,
  • niezdrowa dieta, uboga w cenne składniki odżywcze, a bogata w przetworzoną żywność, cukry i niezdrowe tłuszcze,
  • nadużywanie używek, takich jak alkohol i papierosy,
  • chroniczny stres oraz niewystarczająca ilość snu i odpoczynku.

Drugą grupą czynników powodujących rozwój chorób cywilizacyjnych są przyczyny pośrednie:

  • zanieczyszczenie środowiska, w tym powietrza, wody i gleby,
  • ekspozycja na szkodliwe substancje chemiczne i promieniowanie,
  • hałas oraz przeludnienie w zurbanizowanych obszarach,
  • presja ekonomiczna i społeczna, wynikająca z tempa życia w nowoczesnym społeczeństwie.

Warto podkreślić, że choroby cywilizacyjne dotykają nie tylko osób starszych, ale coraz częściej również dzieci i młodzież. Negatywne wzorce zachowań i stylu życia utrwalane są od najmłodszych lat, co prowadzi do rozwoju tych poważnych schorzeń. To dlatego wiele zaburzeń, które dotąd kojarzone były z seniorami (np. insulinooporność, cukrzyca typu 2), coraz częściej diagnozowanych jest u dzieci.

Jak można zapobiegać chorobom cywilizacyjnym?

Biorąc pod uwagę złożoność przyczyn chorób cywilizacyjnych, istotne jest zastosowanie holistycznego podejścia do zdrowia i profilaktyki. Podstawą utrzymania dobrostanu okazuje się zmiana stylu życia. Należy zacząć od wprowadzenia zdrowych nawyków żywieniowych, z naciskiem na spożywanie większej ilości warzyw, owoców, pełnoziarnistych produktów oraz ograniczenie produktów przetworzonych, cukru i niezdrowych tłuszczów. Istotne jest też wprowadzenie regularnej aktywności fizycznej, dostosowanej do indywidualnych możliwości (najlepiej na świeżym powietrzu). Warto zadbać o odpowiedniej jakości i długości sen, który sprzyja regeneracji zarówno fizycznej, jak i psychicznej. Aż wreszcie ważna jest praca nad niezdrowymi nałogami, takimi jak palenie tytoniu i nadużywanie alkoholu.

W celu zapobiegania chorobom cywilizacyjnym warto monitorować stan zdrowia poprzez regularne badania profilaktyczne (np. morfologię krwi, badania hormonalne, badania obrazowe). Dzięki wczesnemu wykryciu nieprawidłowości łatwiej i szybciej można nad nią zapanować i tym samym zapobiec jej poważnym konsekwencjom.

Nie należy zapominać o roli edukacji społecznej. Podnoszenie świadomości na temat zdrowego stylu życia i czynników ryzyka chorób cywilizacyjnych oraz promowanie działań profilaktycznych wśród społeczeństwa, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży, pozwala ograniczyć skalę schorzeń.

Kompleksowe wdrożenie tych działań stanowi kluczowy element w walce z epidemią chorób cywilizacyjnych XXI wieku. Tylko holistyczne podejście, łączące zmiany indywidualne z systemowymi rozwiązaniami, może przynieść długotrwałe efekty w zakresie poprawy zdrowia społeczeństwa.

Bibliografia

  1. W. Kitajewska, W. Szeląg i in., Choroby cywilizacyjne i ich prewencja, „Journal of Clinical Healthcare” 2014, nr 1, s. 3–7.
  2. L. Huber, Style adaptacyjne do sytuacji stresowych w różnych grupach wiekowych, a choroby cywilizacyjne XXI wieku, „Problemy Higieny i Epidemiologii” 2010, nr 91(2), s. 268–275.
  3. Choroby cywilizacyjne. Raport z konferencji naukowej, która odbyła się w dniu 29 maja 2023 r. w Warszawie w trybie hybrydowym, Instytut Rozwoju Spraw Społecznych, https://irss.org.pl/wp-content/uploads/2023/09/Raport_choroby_cywilizacyjne.pdf, dostęp: 17.09.2024 r.
Oceń artykuł

O Autorze