Choroby krwi i układu krwiotwórczego – czy można im zapobiegać?

Choroby krwi i układu krwiotwórczego to złożona i różnorodna grupa schorzeń, które mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Dlatego tak ważne jest regularne badanie stanu krwi, wczesne wykrywanie nieprawidłowości oraz konsultacja z hematologiem w razie jakichkolwiek niepokojących objawów. Wiedza na temat przyczyn, objawów i metod diagnostyki chorób hematologicznych, a także podejmowanie działań profilaktycznych, mogą znacząco poprawić rokowania i przyczynić się do skutecznego leczenia tych schorzeń. 

Jakie są rodzaje chorób krwi?

Pierwszą grupą chorób krwi są schorzenia nowotworowe, wśród których należy wymienić:

• Białaczki – nowotwory złośliwe układu krwiotwórczego, charakteryzujące się nadmiernym rozrostem niedojrzałych komórek krwi. Wyróżniamy białaczki ostre (np. ostra białaczka szpikowa, ostra białaczka limfoblastyczna) oraz przewlekłe (np. przewlekła białaczka limfocytowa, przewlekła białaczka szpikowa).
• Chłoniaki – nowotwory złośliwe wywodzące się z układu chłonnego, w tym chłoniak Hodgkina i chłoniaki nieziarnicze.
• Szpiczak mnogi – nowotwór krwi, w którym dochodzi do nadmiernego namnażania się komórek plazmatycznych (plazmocytów).
• Zespoły mieloproliferacyjne – grupa schorzeń charakteryzujących się nadmierną produkcją jednego lub więcej elementów morfotycznych krwi, np. czerwienica prawdziwa, nadpłytkowość samoistna, pierwotne włóknienie szpiku.

Druga grupa chorób krwi to patologie nienowotworowe:

• Niedokrwistości – stany obniżenia stężenia hemoglobiny lub liczby erytrocytów, wynikające z różnych przyczyn, np. z niedoboru żelaza lub witamin, chorób przewlekłych.
• Zaburzenia krzepnięcia krwi – skazy krwotoczne spowodowane niedoborem czynników krzepnięcia (np. hemofilia) lub nadmierną aktywnością fibrynolizy.
• Zaburzenia ilościowe i jakościowe krwinek białych – np. leukopenia, leukocytoza, agranulocytoza.
• Zaburzenia odporności – pierwotne i wtórne niedobory odporności.

Nowotwory krwi u dzieci

Choroby nowotworowe układu krwiotwórczego stanowią najczęstszą grupę nowotworów występujących u dzieci. Szacuje się, że każdego roku w Polsce pojawia się około 1100–1200 nowych przypadków zachorowań na nowotwory u pacjentów pediatrycznych, z czego aż 26% to białaczki.

Białaczki u dzieci mogą przybierać formę ostrej białaczki limfoblastycznej (ALL) lub ostrej białaczki szpikowej (AML). Charakteryzują się gwałtownym przebiegiem i wymagają natychmiastowego wdrożenia leczenia, najczęściej w postaci intensywnej chemioterapii. W wielu przypadkach konieczna jest również transplantacja komórek krwiotwórczych w celu odbudowy prawidłowego układu hematologicznego.

Choroby krwi a COVID-19

Pandemia COVID-19 stanowi dodatkowe wyzwanie dla pacjentów z chorobami hematologicznymi. Osoby z tego typu schorzeniami, zwłaszcza nowotworowymi, znajdują się w grupie wysokiego ryzyka ciężkiego przebiegu zakażenia SARS-CoV-2. Wynika to z osłabionej odporności wynikającej z samej choroby lub stosowanego leczenia immunosupresyjnego.

W przypadku infekcji COVID-19 u pacjentów hematologicznych objawy mogą być bardziej nasilone i prowadzić do poważnych powikłań, takich jak:

• zaostrzenie podstawowej choroby krwi,
• zwiększone ryzyko ciężkiego przebiegu COVID-19,
• opóźnienie lub konieczność modyfikacji leczenia onkologicznego,
• większe zagrożenie wystąpienia powikłań zakrzepowo-zatorowych.

Jak objawiają się choroby krwi i układu krwiotwórczego?

Choroby krwi często charakteryzują się niespecyficznymi objawami, które można łatwo zlekceważyć lub powiązać z innymi dolegliwościami. Do najczęstszych sygnałów ostrzegawczych należą: uczucie zmęczenia, osłabienia i senność. Zwykle skóra i błony śluzowe przybierają blady odcień. Z czasem można też zauważyć częste i nawracające infekcje, łatwe powstawanie siniaków lub wybroczyn oraz krwawienia.

Dość charakterystyczne dla chorób hematologicznych są też:

• bóle i zawroty głowy;
• omdlenia;
• utrata apetytu;
• spadek masy ciała;
• powiększenie węzłów chłonnych, śledziony, wątroby;
• gorączka;
• poty nocne;
• dreszcze.

Wystąpienie tych objawów, zwłaszcza jednocześnie, powinno skłonić cię do konsultacji z lekarzem hematologiem w celu przeprowadzenia specjalistycznej diagnostyki.

Na czym polega diagnostyka chorób krwi?

Podstawowym badaniem w diagnostyce hematologicznej jest morfologia krwi obwodowej, która dostarcza informacji na temat liczby i stanu poszczególnych elementów morfotycznych. Parametry oceniane w morfologii to m.in.: liczba erytrocytów, leukocytów i trombocytów, stężenie hemoglobiny oraz objętość krwinek czerwonych i hematokryt.

Odchylenia od norm w wynikach morfologii mogą wskazywać na określone choroby krwi i stanowią punkt wyjścia do dalszej, pogłębionej diagnostyki. Lekarz może również zlecić badania biochemiczne, immunologiczne, cytogenetyczne lub obrazowe w celu ustalenia ostatecznego rozpoznania.

Rola badań laboratoryjnych

Badania laboratoryjne, w szczególności morfologia krwi, odgrywają ważną rolę w diagnostyce i monitorowaniu przebiegu chorób hematologicznych. Dzięki nim lekarz może nie tylko wykryć nieprawidłowości w liczbie i stanie komórek krwi, lecz także ustalić wstępne rozpoznanie choroby. Dzięki temu jest w stanie zaplanować dalszą, pogłębioną diagnostykę, a tym samum dobrać optymalną metodę leczenia, aż wreszcie – ocenić efekty terapii i dostosować ją w razie potrzeby.

Wczesne wykrycie potencjalnych problemów zdrowotnych umożliwia szybkie wdrożenie leczenia, co znacząco poprawia rokowania. Dlatego tak ważne jest regularne wykonywanie badań morfologicznych, nawet u osób bez objawów. 

Czy można zapobiegać chorobom krwi?

Wczesne wykrycie choroby hematologicznej znacząco zwiększa szanse na skuteczne leczenie i powrót do zdrowia. Dlatego tak ważne jest regularne wykonywanie badań morfologicznych krwi, nawet w przypadku braku niepokojących objawów. Specjaliści zalecają coroczne badania profilaktyczne, szczególnie u osób starszych, u których ryzyko zachorowania na schorzenia hematologiczne jest wyższe.

Poza badaniami warto również zwracać uwagę na styl życia i czynniki ryzyka, które mogą predysponować do chorób krwi. Należą do nich m.in.:

• dieta uboga w składniki odżywcze, zwłaszcza żelazo, witaminy z grupy B, kwas foliowy;
• nadmierne spożycie alkoholu;
• palenie tytoniu;
• narażenie na toksyczne substancje chemiczne;
• choroby przewlekłe, takie jak cukrzyca czy choroby autoimmunologiczne.

Modyfikacja tych czynników oraz regularne wizyty kontrolne u lekarza mogą znacząco zmniejszyć ryzyko wystąpienia poważnych schorzeń hematologicznych.

Jak można leczyć choroby krwi?

Terapia chorób hematologicznych jest bardzo zróżnicowana i zależy od konkretnej jednostki chorobowej, jej stadium zaawansowania oraz stanu ogólnego pacjenta. 

Chemioterapia

To leczenie farmakologiczne z użyciem cytostatyków, które hamują niekontrolowany podział komórek nowotworowych. Chemioterapia jest stosowana m.in. w leczeniu białaczek, chłoniaków i szpiczaka mnogiego.

Radioterapia

Polega na wykorzystaniu promieniowania jonizującego do niszczenia komórek nowotworowych. Radioterapia może być stosowana samodzielnie lub łącznie z chemioterapią, szczególnie w leczeniu chłoniaków.

Transplantacja komórek krwiotwórczych

Metoda ta polega na odbudowie zniszczonego szpiku kostnego pacjenta za pomocą własnych (autologicznych) lub obcych (allogenicznych) komórek macierzystych. Stosowana jest m.in. w leczeniu ostrych białaczek, zespołów mielodysplastycznych oraz anemii aplastycznej.

Leczenie wspomagające

Obejmuje suplementację składników odżywczych, leczenie powikłań, transfuzje krwi i preparatów krwiopochodnych, a także terapię przeciwinfekcyjną. Kompleksowe podejście, łączące różne metody leczenia, pozwala na skuteczną walkę z chorobami krwi i poprawę rokowań pacjentów.

Bibliografia

1. W. Kitajewska, W. Szeląg i in., Choroby cywilizacyjne i ich prewencja, „Journal of Clinical Healthcare” 2014, nr 1, s. 3–7.
2. E. Białopiotrowicz, Patogeneza nowotworów układu krwiotwórczego, [w:] „Onkologia w Praktyce Klinicznej-Edukacja” 2020, s. 3–18.
3. M. Niedźwiecki, A. Płoszyńska i in., Maski kliniczne chorób rozrostowych układu krwiotwórczego u dzieci – prezentacja przypadków, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2009, nr 3 (2), s. 143–153.

---