Choroby przewlekłe – poznaj i zapobiegaj zmorze XXI w.

Choroby przewlekłe, określane również jako schorzenia chroniczne, stanowią poważne wyzwanie dla współczesnej opieki zdrowotnej. Nie tylko wpływają one na fizyczne samopoczucie pacjentów, ale również niosą ze sobą istotne konsekwencje w sferze psychologicznej i społecznej. Zrozumienie natury tych dolegliwości, ich różnorodnych rodzajów oraz kompleksowej diagnostyki jest istotne dla zapewnienia pełnej opieki osobom borykającym się z chorobami przewlekłymi.

Czym są choroby przewlekłe?

Choroby przewlekłe to jednostki chorobowe, które charakteryzują się długotrwałym przebiegiem, powolnym postępem zmian patologicznych oraz często niejednoznacznie określoną etiologią, przebiegiem i leczeniem. W przeciwieństwie do schorzeń o ostrym przebiegu, choroby przewlekłe często nie dają wyraźnych objawów przez długi czas, co znacznie utrudnia ich wczesne zdiagnozowanie. Ponadto, ze względu na nieodwracalne zmiany w organizmie, większość tych jednostek nie podlega całkowitemu wyleczeniu, a terapia skupia się na łagodzeniu objawów i spowolnieniu postępu choroby.

Czym się charakteryzują choroby przewlekłe?

Najbardziej charakterystyczną cechą chorób przewlekłych jest ich długotrwały przebieg. Aby mówić o tego typu przypadłości, objawy muszą utrzymywać się co najmniej 3 miesiące lub często nawracać.

Początek choroby przewlekłej zwykle jest powolny i niezbyt nasilony (to odróżnia ją od patologii ostrej). Jest to jednak zwykle zaburzenie nieuleczalne – możliwe okazuje się jedynie leczenie objawowe i hamowanie postępu choroby. Często konieczna jest specjalistyczna rehabilitacja, obserwacja lekarska lub wyspecjalizowana opieka.

Choroby przewlekłe stanowią poważne wyzwanie dla współczesnej opieki zdrowotnej. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 roku odpowiadały one aż za 71% wszystkich zgonów na świecie, czyli za ponad 41 milionów przypadków. Co więcej, 15 milionów z nich dotyczyło osób, które zmarły przedwcześnie, w wieku 30–70 lat.

Jakie są czynniki ryzyka chorób przewlekłych?

Przyczyny chorób przewlekłych często pozostają niewyjaśnione, jednak istnieje wiele czynników, które predysponują do ich rozwoju. Do najważniejszych z nich należą:

• niezdrowa dieta, bogata w tłuszcze i uboga w warzywa oraz owoce,
• palenie tytoniu,
• nadużywanie alkoholu,
• brak aktywności fizycznej,
• przewlekły stres,
• predyspozycje genetyczne,
• nadmierna masa ciała.

Wyeliminowanie lub ograniczenie tych czynników ryzyka (z wyłączeniem predyspozycji genetycznych) może znacząco przyczynić się do zmniejszenia prawdopodobieństwa rozwoju chorób przewlekłych. Profilaktyka zdrowotna oparta na zdrowym stylu życia odgrywa istotną rolę w prewencji tych schorzeń.

Jakie są rodzaje chorób przewlekłych?

Współcześnie wyróżnia się aż około 150 różnych chorób przewlekłych. Do najbardziej powszechnych z nich zaliczane są choroby układu krążenia, m.in.: niewydolność serca, choroba niedokrwienna serca, a także nadciśnienie tętnicze i choroby naczyń mózgowych. Chorobami cywilizacyjnymi są choroby układu oddechowego, takie jak astma czy przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), oraz nowotwory, które zbierają żniwo zarówno wśród osób w podeszłym wieku, jak i tych młodszych.

Do chorób przewlekłych należą ponadto:

• cukrzyca,
• otyłość,
• osteoporoza,
• choroby autoimmunologiczne (w tym wrzodziejące zapalenie jelita grubego, toczeń rumieniowaty układowy, choroba Leśniowskiego-Crohna, celiakia, reumatoidalne zapalenie stawów),
• padaczka,
• przewlekła choroba nerek,
• HIV/AIDS.

Choroby te różnią się przebiegiem, objawami oraz sposobem leczenia, ale łączy je długotrwały charakter i konieczność wielospecjalistycznej opieki.

Na czym polega diagnostyka chorób przewlekłych?

Wczesne wykrycie chorób przewlekłych ma duże znaczenie dla skuteczności leczenia i poprawy jakości życia pacjentów. W tym celu warto regularnie wykonywać podstawowe badania:

• Morfologia krwi – pozwala ocenić ogólny stan organizmu, wykryć stany zapalne, niedokrwistość lub inne nieprawidłowości wymagające dalszej diagnostyki.
• Badanie poziomu glukozy – istotne w wykrywaniu stanu przedcukrzycowego i cukrzycy, szczególnie u osób z grup ryzyka, takich jak osoby z nadwagą, mało aktywne fizycznie lub z cukrzycą w rodzinie.
• Próby wątrobowe – umożliwiają wczesną diagnozę chorób wątroby, w tym schorzeń o charakterze przewlekłym.
• Badanie TSH – pozwala ocenić funkcję tarczycy, która reguluje wiele procesów w organizmie. Choroby tarczycy często przebiegają bezobjawowo.
• Badanie OB – służy do wykrycia stanu zapalnego w organizmie, który może towarzyszyć chorobom przewlekłym, takim jak reumatoidalne zapalenie stawów czy nowotwory.
• Badanie poziomu kreatyniny – ocenia pracę nerek, co ma znaczenie w monitorowaniu przebiegu chorób nerek lub schorzeń, które na nie wpływają, takich jak cukrzyca.
• Lipidogram – bada poziom lipidów we krwi, co pozwala zidentyfikować zaburzenia lipidowe i ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.

 

Na czym polega leczenie chorób przewlekłych?

Ze względu na nieodwracalność zmian patologicznych większość chorób przewlekłych nie może zostać całkowicie wyleczona. Terapia skupia się na łagodzeniu objawów, spowolnieniu postępu choroby oraz poprawie komfortu i jakości życia pacjenta. Istotną rolę odgrywa tu interdyscyplinarne podejście, które obejmuje nie tylko leczenie farmakologiczne, czyli dobranie odpowiednich leków, które pomogą kontrolować objawy i spowolnią progresję choroby. Ważna jest też terapia niefarmakologiczna. Chodzi m.in. o zmianę stylu życia, dostosowanie diety, aktywność fizyczną, rehabilitację, a także wsparcie psychologiczne.

Osoby, które zmagają się z chorobami przewlekłymi, powinny być stale monitorowane. Regularne wizyty kontrolne, badania diagnostyczne i ocena skuteczności leczenia pozwalają na bieżące dostosowywanie terapii, aby złagodzić towarzyszące objawy i spowolnić progres patologii.

Ważna jest również współpraca lekarzy różnych specjalności, pielęgniarek, fizjoterapeutów, dietetyków i psychologów, aby zapewnić pacjentowi holistyczne wsparcie. Takie kompleksowe podejście pozwala osiągnąć najlepsze efekty terapeutyczne i poprawić jakość życia pacjentów.

Wpływ chorób przewlekłych na zdrowie psychiczne

Choroby przewlekłe nie tylko oddziałują na sferę fizyczną, ale również niosą istotne konsekwencje w obszarze zdrowia psychicznego. Pacjenci zmagający się z takimi schorzeniami często doświadczają:

• objawów depresyjnych i lękowych,
• długotrwałego stresu,
• pogorszenia funkcji poznawczych,
• poczucia bezsilności i braku zrozumienia,
• trudności w akceptacji choroby i w radzeniu sobie z nią.

Negatywny wpływ na zdrowie psychiczne odczuwają bliscy osób chorych przewlekle, którzy doświadczają wyższego poziomu lęku, objawów depresyjnych oraz skutków długotrwałego stresu. Wsparcie psychologiczne i terapeutyczne jest zatem niebywale ważnym elementem kompleksowej opieki nad pacjentami z chorobami przewlekłymi.

Na czym polega profilaktyka chorób przewlekłych?

Proaktywne działania prewencyjne mogą znacząco zmniejszyć ryzyko rozwoju wielu chorób przewlekłych. Nie sposób przecenić tu roli zdrowej, dobrze zbilansowanej diety (bogatej w owoce, warzywa, pełnoziarniste produkty oraz chude białko) oraz regularnej aktywności fizycznej, dostosowanej do możliwości i stanu zdrowia.

W profilaktyce warto pamiętać o unikaniu niezdrowych używek, takich jak tytoń czy alkohol, które prowadzą do uzależnień. W miarę możliwości warto zredukować stres i podejmować aktywności, które służą jego redukcji (np. relaksację).

Aż wreszcie warto regularnie wykonywać badania profilaktyczne w celu wczesnego wykrycia chorób. Podstawą są: morfologia, CRP, próby wątrobowe, lipidogram, hormony tarczycowe, ferrytyna, badanie moczu. Wykonanie badań raz w roku może uchronić przed poważnymi następstwami chorób przewlekłych.

Bibliografia

1. R. Topór-Mądry, Choroby przewlekłe. Obciążenie, jakość życia i konsekwencje ekonomiczne, „Zdrowie Publiczne i Zarządzanie” 2011, vol. 9, nr 1, s. 25–49.
2. A. Małkowska‑Szkutnik, Choroby przewlekłe u dzieci i młodzieży jako narastający problem społeczny, „Studia BAS” 2014, nr 2, s. 89–112.
3. D. Kurpas, A. Hans-Wytrychowska i in., Choroby przewlekłe w podstawowej opiece zdrowotnej, „Family Medicine & Primary Care Review” 2011, t. 13, nr 2, s. 325–327.

---