Choroby układu krążenia: kompleksowe spojrzenie na objawy, przyczyny i diagnostykę

Układ krążenia to złożony i niezwykle istotny system, odpowiadający za dostarczanie tlenu i składników odżywczych oraz usuwanie produktów przemiany materii do i z tkanek całego organizmu. Niestety, ten życiodajny system narażony jest na szereg poważnych schorzeń, które mogą prowadzić do tragicznych konsekwencji zdrowotnych. Choroby układu krążenia stanowią jedną z głównych przyczyn zgonów w Polsce i na całym świecie. Przeczytaj na temat towarzyszących im objawów oraz czynników je wywołujących.

Jakie są choroby układu krążenia?

Choroby układu krążenia to bardzo zróżnicowana grupa schorzeń, dotykająca zarówno serce, jak i naczynia krwionośne. 

Nadciśnienie tętnicze

Nadciśnienie tętnicze, określane również mianem „cichego zabójcy”, to stan, w którym wartości ciśnienia krwi przekraczają przyjęte normy. Nieleczone nadciśnienie może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak udar mózgu, zawał serca czy niewydolność nerek. Wczesne objawy nadciśnienia to m.in. bóle i zawroty głowy, mroczki przed oczami, bezsenność i kołatanie serca.

Miażdżyca

Miażdżyca to postępujący proces odkładania się blaszek miażdżycowych w ścianach naczyń krwionośnych. Skutkuje to stopniowym zwężeniem ich światła, a w konsekwencji ograniczeniem dopływu krwi do narządów. Zaawansowana miażdżyca może prowadzić do zawału serca, udaru mózgu lub niewydolności krążenia.

Choroba niedokrwienna serca

Choroba niedokrwienna serca, określana również jako choroba wieńcowa, charakteryzuje się zmniejszeniem dopływu utlenowanej krwi do mięśnia sercowego. Objawia się najczęściej silnym bólem w klatce piersiowej promieniującym do lewej ręki, który nasila się w sytuacjach stresowych lub podczas wysiłku fizycznego.

Zawał serca

Zawał serca to stan, w którym dochodzi do martwicy fragmentu mięśnia sercowego spowodowanej nagłym przerwaniem dopływu krwi do danego obszaru. Najczęstszą przyczyną jest zamknięcie tętnicy wieńcowej przez złogi miażdżycowe. Typowe objawy to silny, gniotący ból w klatce piersiowej, duszność, nudności i wymioty.

Niewydolność serca

Niewydolność serca oznacza, że ten życiodajny narząd nie jest w stanie wypompować wystarczającej ilości krwi, by zaspokoić potrzeby organizmu. Ta choroba objawia się m.in. dusznością, męczliwością, obrzękami kończyn dolnych oraz kołataniem serca.

Zaburzenia rytmu serca

Arytmia, czyli zaburzenia rytmu serca, to stan, w którym serce bije nieprawidłowo. Arytmie mogą przybierać formę bradykardii (serce pracuje za wolno), tachykardii (serce pracuje za szybko) lub migotania przedsionków i niosą ze sobą ryzyko poważnych powikłań.

Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa

Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa obejmuje zakrzepicę żył głębokich i zatorowość płucną. Skutkiem jest utrudniony przepływ krwi grożący poważnymi powikłaniami, takimi jak zator tętnicy płucnej.

Przyczyny chorób układu krążenia

Rozwój chorób układu krążenia uwarunkowany jest wieloma różnymi czynnikami, które można podzielić na:

• Czynniki niemodyfikowalne:
  • wiek – ryzyko rośnie wraz z wiekiem, szczególnie po 45. roku życia u mężczyzn i 55. roku życia u kobiet;
  • płeć – mężczyźni częściej chorują na choroby układu krążenia niż kobiety przed menopauzą;
  • predyspozycje genetyczne – wczesne występowanie chorób układu krążenia w rodzinie.
• Czynniki modyfikowalne:
  • palenie tytoniu;
  • nieprawidłowa dieta, bogata w tłuszcze nasycone i cukry;
  • brak aktywności fizycznej;
  • nadwaga i otyłość;
  • podwyższone stężenie cholesterolu LDL i triglicerydów we krwi;
  • nadciśnienie tętnicze;
  • cukrzyca i stan przedcukrzycowy.

Eliminacja lub kontrolowanie czynników modyfikowalnych ma istotne znaczenie w prewencji chorób układu krążenia. Regularne badania profilaktyczne pozwalają na wczesne wykrycie nieprawidłowości i wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Objawy chorób układu krążenia

Objawy chorób układu krążenia mogą być bardzo zróżnicowane i niespecyficzne, co często utrudnia ich wczesne rozpoznanie. Do najczęstszych z nich należą:

• ból w klatce piersiowej (dławica piersiowa), który może promieniować do szyi, ramion, pleców;
• duszność;
• kołatanie serca (uczucie przyspieszonego, nieregularnego bicia serca);
• zawroty i bóle głowy;
• omdlenia;
• utrzymujące się zmęczenie i osłabienie;
• obrzęki kończyn dolnych, szczególnie w okolicach kostek i łydek, nasilające się wieczorem;
• zmniejszona tolerancja wysiłku fizycznego;
• problemy z pamięcią, koncentracją i ogólnym funkcjonowaniem poznawczym.

Warto podkreślić, że niektóre choroby, takie jak nadciśnienie tętnicze czy miażdżyca, mogą przez długi czas rozwijać się bezobjawowo. Dlatego regularne badania profilaktyczne są tak istotne dla wykrywania tych schorzeń we wczesnym stadium.

Diagnostyka chorób układu krążenia

Diagnostyka chorób układu krążenia obejmuje szereg badań i procedur mających na celu ocenę funkcjonowania serca, naczyń krwionośnych oraz ogólnego stanu układu krążenia. Na diagnostykę składać się mogą:

• Wywiad lekarski – lekarz zbiera informacje na temat m.in. objawów (np. duszności, bólów w klatce piersiowej, kołatania serca), stylu życia, historii chorób w rodzinie, obecności czynników ryzyka (np. palenie, nadciśnienie, cukrzyca).
• Badanie fizykalne – obejmuje ocenę ciśnienia krwi, tętna, osłuchiwanie serca i płuc, badanie obrzęków, ocenę naczyń krwionośnych.
• Elektrokardiogram (EKG) – pomiar elektrycznej aktywności serca, który pozwala na wykrycie zaburzeń rytmu, niedokrwienia, zawału mięśnia sercowego. Możliwe jest też wykonanie badania podczas wysiłku fizycznego, co pozwala na ocenę pracy serca pod obciążeniem oraz wykrycie ewentualnego niedokrwienia.
• Echokardiografia – ultrasonograficzne badanie serca, umożliwiające ocenę budowy i funkcji zastawek serca, wielkości jam serca, frakcji wyrzutowej oraz obecności płynu w worku osierdziowym.
• Holter EKG – monitorowanie rytmu serca przez 24 godziny (lub dłużej) służy do wykrywania przemijających zaburzeń rytmu serca, które mogą nie być obecne w spoczynkowym EKG.
• Testy wysiłkowe – pozwalają ocenić odpowiedź serca na wysiłek fizyczny, tolerancję wysiłku oraz wykryć niedokrwienie mięśnia sercowego.
• Badania laboratoryjne – morfologia krwi, lipidogram (CHOL, HDL, nie-HDL, LDL, TG), troponiny (enzymy sercowe, które podwyższają się w wyniku uszkodzenia mięśnia sercowego), BNP/NT-proBNP (markery niewydolności serca).

W razie potrzeby diagnostyka chorób układu krążenia poszerzana jest o takie badania jak:

• Koronarografia (angiografia wieńcowa) – to inwazyjne badanie diagnostyczne, które umożliwia wizualizację tętnic wieńcowych, ocenę ich zwężeń i zablokowań. Często jest wykonywane przed planowanymi zabiegami na sercu (np. angioplastyka).
• Tomografia komputerowa – umożliwia ocenę naczyń wieńcowych, obecności zwapnień i tętniaków, a rezonans magnetyczny (MRI) to bardziej szczegółowe badanie strukturalne serca i dużych naczyń, które ocenia blizny po zawale czy funkcję mięśnia sercowego.
• Badania elektrofizjologiczne, czyli EPS (Electrophysiology Study) – to inwazyjne badanie służące do oceny układu bodźcotwórczego i przewodzącego serca, które pozwala na lokalizację miejsc powodujących arytmie i ich leczenie (np. ablacja).
• Scyntygrafia mięśnia sercowego, czyli SPECT (Single Photon Emission Computed Tomography) – umożliwia ocenę przepływu krwi przez mięsień sercowy oraz wykrycie obszarów niedokrwienia lub martwicy.

Diagnostyka chorób układu krążenia jest istotna, ponieważ pozwala na wczesne wykrycie i leczenie schorzeń, co znacząco poprawia rokowania pacjentów. Wybór odpowiednich badań zależy od objawów, historii choroby oraz wstępnych wyników diagnostycznych.

Rola lekarzy specjalistów w leczeniu chorób układu krążenia

Choroby układu krążenia wymagają interdyscyplinarnego podejścia specjalistów z różnych dziedzin medycyny. Kluczową rolę odgrywają:

• Kardiolodzy – zajmują się diagnostyką i leczeniem schorzeń serca, w tym m.in. chorób wieńcowych, zaburzeń rytmu serca, wad zastawkowych.
• Angiolodzy – specjalizują się w chorobach naczyń krwionośnych, takich jak miażdżyca, żylna choroba zakrzepowo-zatorowa, tętniaki.
• Chirurdzy naczyniowi – wykonują zabiegi operacyjne na naczyniach krwionośnych, np. operacje pomostowania aortalno-wieńcowego, plastykę naczyń.
• Kardiochirurdzy – zajmują się leczeniem chirurgicznym schorzeń serca, w tym m.in. wad zastawkowych, niewydolności serca.
• Lekarze rodzinni – sprawują opiekę nad przewlekle chorymi, z ustabilizowaną chorobą układu krążenia.

Współpraca specjalistów z różnych dziedzin umożliwia kompleksowe podejście do pacjenta cierpiącego na choroby układu krążenia, co znacząco poprawia skuteczność leczenia i redukuje ryzyko powikłań.

Profilaktyka chorób układu krążenia

Kluczową rolę w prewencji chorób sercowo-naczyniowych odgrywa modyfikacja stylu życia. Do najważniejszych zaleceń profilaktycznych zalicza się:

• zaprzestanie palenia tytoniu;
• zbilansowaną, niskotłuszczową dietę z ograniczeniem soli, cukrów i nasyconych kwasów tłuszczowych;
• regularną aktywność fizyczną (tygodniowo co najmniej 150 minut ćwiczeń o umiarkowanej intensywności);
• utrzymywanie prawidłowej masy ciała (BMI 18,5–24,9 kg/m²);
• kontrola ciśnienia tętniczego, stężenia cholesterolu i glukozy we krwi.

Wdrożenie tych zmian pozwala nie tylko zapobiegać chorobom układu krążenia, lecz również opóźnić konieczność farmakoterapii lub ograniczyć jej zakres. Regularne badania profilaktyczne umożliwiają z kolei wczesne wykrycie ewentualnych nieprawidłowości i podjęcie odpowiednich działań.

Opracowanie: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Bibliografia

1. C. Galler, Choroby serca i układu krążenia, Wydawnictwo Medpharm, Wrocław 2011.
2. J. Górnicka, Choroby układu krążenia, AWM, Warszawa 2012.
3. A. Szczekilk, P. Gajewski, Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2022.

---