Ciśnienie u dzieci. Jak monitorować i dbać o zdrowie serca najmłodszych?

Ciśnienie tętnicze jest jednym z najważniejszych wskaźników zdrowia serca i układu krążenia. I choć problem nadciśnienia kojarzymy głównie z dorosłymi, może on dotyczyć również dzieci. Regularne monitorowanie ciśnienia u najmłodszych, szczególnie w okresie dojrzewania, pozwala w porę wykryć ewentualne nieprawidłowości i zapobiec rozwojowi poważniejszych chorób serca w przyszłości.

Ciśnienie tętnicze u dzieci – co warto wiedzieć?

Prawidłowe wartości ciśnienia u dzieci w zależności od wieku

Monitorowanie ciśnienia u dzieci jest istotne, ponieważ nadciśnienie, które nie jest odpowiednio kontrolowane, może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych w przyszłości, m.in. do uszkodzenia serca, naczyń krwionośnych, a także nerek.

Wartości ciśnienia tętniczego u dzieci różnią się w zależności od ich wieku. U niemowląt ciśnienie tętnicze jest znacznie niższe niż u starszych dzieci czy nastolatków. Z wiekiem wartości ciśnienia stopniowo rosną, aż do osiągnięcia poziomów charakterystycznych dla dorosłych.

Prawidłowe wartości ciśnienia:

• noworodki i niemowlęta (do 1. roku życia): ciśnienie skurczowe w granicach 60–90 mmHg, a ciśnienie rozkurczowe 30–60 mmHg,
• dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym (od 1. do 6. roku życia): ciśnienie skurczowe 90–110 mmHg, a ciśnienie rozkurczowe 55–75 mmHg,
• dzieci w wieku 7–12 lat: ciśnienie skurczowe 95–115 mmHg, a ciśnienie rozkurczowe 60–75 mmHg,
• nastolatki (od 13. roku życia): ciśnienie skurczowe 100–120 mmHg, a ciśnienie rozkurczowe 60–80 mmHg.

Przyczyny nadciśnienia u dzieci

Genetyka

Nadciśnienie u dzieci może mieć podłoże genetyczne. Jeśli w rodzinie występują przypadki nadciśnienia, ryzyko rozwoju tej choroby u dziecka jest większe. Dziedziczenie genów odpowiedzialnych za regulację ciśnienia może prowadzić do problemów z sercem lub układem krążenia już w młodym wieku.

Otyłość

Nadwaga i otyłość mają bezpośredni wpływ na ciśnienie tętnicze, ponieważ zwiększają obciążenie serca, co prowadzi do podwyższenia ciśnienia. Dzieci, które nie prowadzą aktywnego trybu życia i spożywają zbyt dużo tłuszczów i soli, są bardziej narażone na rozwój nadciśnienia.

Choroby nerek

Problemy z nerkami są jedną z głównych przyczyn nadciśnienia u dzieci. Uszkodzenie nerek, np. w wyniku wrodzonych wad, może prowadzić do zaburzenia równowagi wodno-elektrolitowej organizmu, co skutkuje podwyższonym ciśnieniem. 

Stres

Wzrost poziomu kortyzolu – hormonu stresu – może prowadzić do wzrostu ciśnienia. Długotrwały stres związany z problemami szkolnymi, relacjami w rodzinie czy trudnościami wychowawczymi może negatywnie wpłynąć na układ sercowo-naczyniowy dziecka.

Jakie objawy mogą sugerować problem z ciśnieniem?

Chociaż nadciśnienie u dzieci często nie daje wyraźnych objawów, istnieje kilka wczesnych symptomów, które na nie wskazują. Dzieci mogą skarżyć się na:

• bóle głowy,
• zawroty głowy – dziecko ma uczucie wirowania lub dezorientacji, 
• problemy ze snem – dzieci z wysokim ciśnieniem mogą mieć trudności z zasypianiem lub często budzą się w nocy,
• zmiany w zachowaniu – dziecko staje się bardziej drażliwe, zmienne emocjonalnie, a także ma trudności z koncentracją.

Rola rutynowych badań kontrolnych. Dlaczego są ważne?

Dzięki regularnym pomiarom ciśnienia lekarz ma szansę wykryć wczesne oznaki nadciśnienia i wdrożyć odpowiednią terapię lub zalecić zmiany w stylu życia, zanim problem stanie się poważny. Nadciśnienia nie należy bagatelizować, bo może prowadzić do uszkodzenia serca, naczyń krwionośnych i nerek.

Jak często kontrolować ciśnienie u dzieci?

Ciśnienie u dzieci powinno być mierzone podczas rutynowych badań kontrolnych, zwłaszcza jeśli dziecko ma jakiekolwiek czynniki ryzyka (otyłość, nadwagę, historię nadciśnienia w rodzinie lub chorobę nerek). Jednak sama ocena ciśnienia to tylko początek. Istotne są też badania laboratoryjne, które pomogą ocenić ogólny stan zdrowia dziecka. 

Aby w pełni ocenić stan zdrowia młodego pacjenta i zidentyfikować potencjalne problemy zdrowotne, warto rozważyć wykonanie e-Pakietu badań dla nastolatków, który obejmuje szereg testów diagnostycznych, m.in.:

• morfologię – ocenia ogólny stan zdrowia i wykrywa nieprawidłowości, m.in. niedokrwistość, która może prowadzić do pogorszenia tolerancji wysiłku i zmniejszenia wydolności organizmu,
• odczyn Biernackiego (OB) i białko C-reaktywne (CRP) – ich zwiększone wartości wskazują na stan zapalny,
• glukozę i lipidogram – wysoki poziom glukozy może sugerować cukrzycę, a nieprawidłowe wyniki lipidogramu zwiększają ryzyko miażdżycy i chorób serca,
• IgE całkowite – wysoki poziom IgE (immunoglobuliny E) we krwi świadczy o reakcji alergicznej,
• kortyzol – to hormon stresu, który odgrywa ważną rolę w regulacji odpowiedzi organizmu na stres,
• hormon tyreotropowy (TSH) i wolna tyroksyna (fT4) – są to badania oceniające pracę tarczycy,
• kreatynina, aminotransferaza alaninowa (ALT), gamma-glutamylotransferaza (GGTP) – kreatynina to wskaźnik funkcji nerek, a ALT i GGTP to badania oceniające funkcjonowanie wątroby,
• witamina D metabolit 25(OH) – pełni ważną funkcję w regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej, wspomaga zdrowie kości i układu odpornościowego, a jej niedobór u nastolatków może prowadzić do osłabienia kości oraz zwiększonej podatności na infekcje.

Profilaktyka nadciśnienia u dzieci. Co można zrobić, by zapobiec problemom z ciśnieniem?

Nadciśnienie tętnicze to problem zdrowotny, który coraz częściej dotyka dzieci i młodzież. Wczesna profilaktyka pozwala zapobiec rozwojowi tego schorzenia oraz jego powikłaniom w przyszłości. Istnieje wiele strategii, które rodzice, opiekunowie i placówki edukacyjne mogą wdrożyć, by zapewnić dzieciom zdrowie serca i układu krążenia. Jest to o tyle istotne, że profilaktyka nadciśnienia u dzieci nie tylko zapobiega chorobie, ale także kształtuje nawyki zdrowotne, które będą miały pozytywny wpływ na całe życie.

Aby utrzymać zdrowe ciśnienie, istotne są zmiany w diecie, aktywności fizycznej oraz stylu życia. Warto zadbać o dietę bogatą w owoce, warzywa, pełnoziarniste produkty oraz ograniczyć spożycie soli, tłuszczów trans i nasyconych, które mogą podnosić ciśnienie. Zamiast słonych przekąsek można wybierać zdrowe alternatywy, np. orzechy, nasiona czy suszone owoce.

Regularna aktywność fizyczna, np. codzienny 30-minutowy trening, poprawia krążenie, kondycję serca oraz pomaga w redukcji stresu. Warto także ograniczyć czas spędzany przed ekranem, który sprzyja otyłości i podwyższa ryzyko nadciśnienia, a zamiast tego zachęcać dzieci do aktywności na świeżym powietrzu.

Znaczenie dla zdrowia ma odpowiednia dawka snu, ponieważ to właśnie w czasie odpoczynku organizm regeneruje siły, a układ sercowo-naczyniowy i nerwowy funkcjonują prawidłowo. Niedobór snu u dzieci i młodzieży może prowadzić do zaburzeń hormonalnych, a także wpływać na podwyższenie ciśnienia tętniczego.

Istotna jest nauka radzenia sobie ze stresem, ponieważ przewlekły stres może prowadzić do wzrostu ciśnienia. Techniki relaksacyjne, m.in. głębokie oddychanie, medytacja czy joga, nie tylko pomagają w redukcji napięcia, ale także poprawiają samopoczucie i wspierają równowagę emocjonalną. 

Bibliografia

1. M. Tkaczyk, Nadciśnienie tętnicze u dzieci, „Pediatria po Dyplomie” 2018, nr 3, https://podyplomie.pl/pediatria/30734,nadcisnienie-tetnicze-u-dzieci, dostęp: 24.03.2025 r.
2. A. Mazur i in. Otyłość dziecięca. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego, Polskiego Towarzystwa Otyłości Dziecięcej, Polskiego Towarzystwa Endokrynologii i Diabetologii Dziecięcej, Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce oraz Polskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością, „Medycyna Praktyczna. Pediatria” 2023, nr 1, s. 1–43.

---