Katar alergiczny: przyczyny i rozpoznanie - Badania Krwi
7 grudnia 2023

Co powoduje katar alergiczny i jak go rozpoznać?

Artykuł napisany przez: Katarzyna Grzyś-Kurka
Kobieta kichająca w chusteczkę, ponieważ ma katar alergiczny

Dolegliwości alergiczne są coraz powszechniejsze. Wedle danych Narodowego Funduszu Zdrowia z 2017 r. stanowią one przyczynę aż 2% wszystkich wizyt u lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Przeważnie objawiają się one uporczywym nieżytem nosa. Wyjaśniamy, jak powstaje katar alergiczny oraz w jaki sposób wskazać czynnik, który go wywołuje.

Co jest przyczyną kataru alergicznego?

Alergiczny nieżyt nosa w większości przypadków jest wynikiem utrzymującego się przewlekle procesu zapalnego, sprowokowanego reakcją układu immunologicznego i (wytwarzaniem przeciwciał skierowanych przeciwko alergenom). Katar alergiczny może trwać cały rok, ale też mieć charakter sezonowy. Pierwsza jego postać rozwija się, gdy w otoczeniu stale występują alergeny w stężeniu zdolnym sprowokować reakcję nadwrażliwości. Są to głównie:

  • roztocza kurzu domowego, 
  • karaluchy,
  • pierze,
  • sierść oraz wydaliny i wydzieliny zwierząt domowych,
  • pleśń (częsty powód alergii całorocznych w Europie Środkowej),
  • pyłki roślin (częsty powód alergii całorocznych w strefie tropikalnej).

Sezonowy katar alergiczny pojawia się natomiast tylko w określonych porach roku. Przede wszystkim w czasie pylenia roślin wiatropylnych i rozwoju zarodników grzybów pleśniowych.

W Polsce najczęstszą przyczyną sezonowego kataru alergicznego są pyłki:

  • traw i zbóż (od maja do lipca),
  • olchy i leszczyny (od stycznia do marca),
  • brzozy (od kwietnia do maja),
  • dębu, buka, wierzby, jesionu, topoli (od kwietnia do maja),
  • bylicy (od lipca do września).

Jaki jest mechanizm powstawania kataru alergicznego?

Alergia to nieprawidłowa (nadmierna) reakcja układu immunologicznego na związki (białka lub hapteny), które dla prawidłowo funkcjonującego organizmu pozostają obojętne. Należy przy tym odróżnić reakcję alergiczną od nietolerancji. Obie stanowią formę nadwrażliwości organizmu. Jednak tylko w przypadku alergii w reakcję obronną angażuje się układ immunologiczny. Przy nietolerancji nie aktywuje się on.

Wedle danych z 2014 r. z alergią zmaga się ok. 20% populacji. Jednak jak obrazują statystyki Narodowego Funduszu Zdrowia z 2017 r., tylko 2% osób czuję się tak źle, że decyduje się odwiedzić lekarza. 

Jak dochodzi do rozwoju alergii (uczulenia objawowego) i najczęstszego jej symptomu – nieżytu nosa? Nadwrażliwość objawową poprzedza faza uczulenia bezobjawowego. Na tym etapie układ immunologiczny po wniknięciu do organizmu (przez błony śluzowe nosa) alergenu zaczyna wytwarzać przeciwciała klasy IgE, skierowane przeciwko niemu. Przy kolejnym zetknięciu z alergenem organizm zareaguje już obronnie. Towarzyszy temu zwiększone wytwarzanie komórek zapalnych (przede wszystkim eozynofili) i ich gromadzenie się w śluzówce oraz w warstwie podśluzowej nosa.

Objawy alergii, w tym katar alergiczny, pojawiają się wówczas, gdy poziom przeciwciał przekroczy tzw. stężenie graniczne. Jest ono zmienne w zależności od organizmu. To dlatego u niektórych osób katar alergiczny pojawia się np. dopiero po pogłaskaniu kota, podczas gdy u innych już sama wizyta w pomieszczeniu, gdzie przebywa zwierzę, doprowadza do kichania i wzmożonej produkcji wydzieliny. Im wyższe jest stężenie w organizmie specyficznych przeciwciała klasy IgE (sIgE), tym silniej odczuwane są objawy.

Jak wygląda katar alergiczny?

Katar alergiczny ma postać obfitego i wodnistego wycieku z nosa. Czasami ma białe zabarwienie i pienistą konsystencję. Może wypływać z nosa, ale też spływać do gardła. Wówczas mowa o katarze zanosowym. Towarzyszy mu zatkanie nosa zaburzające swobodny przepływ powietrza i tym samym oddychanie oraz powonienie. Charakterystyczne jest też kichanie (co najmniej trzy kichnięcia w serii) oraz świąd i zaczerwienienie nosa. Czasami pojawia się tzw. bruzda poprzeczna. Jest to niewielkie zgrubienie, powstające na wysokości 1/3 nosa (patrząc od jego czubka).

Ważne jest odróżnienie kataru alergicznego od tego spowodowanego infekcją. Przy chorobie bakteryjnej wydzielina jest gęsta i zielona lub żółta. W przypadku infekcji wirusowej początkowo jest przezroczysta, lecz w ciągu 2-3 dni przeobraża się również w zieloną lub żółtawą. Natomiast katar alergiczny stale ma taką samą postać. Ponadto może utrzymywać się znacznie dłużej. O ile nieżyt nosa spowodowany przez drobnoustroje ustępuje w ciągu 7-14 dni, o tyle ten alergiczny może trwać miesiącami. Tak długo, jak długo układ immunologiczny wystawiony jest na działanie alergenu.

Jakie objawy towarzyszą katarowi alergicznemu?

Katar alergiczny rzadko kiedy występuje jako objaw izolowany. Przeważnie towarzyszą mu inne symptomy, świadczące o nadwrażliwej reakcji organizmu, takie jak:

  • pieczenie i świąd oczu,
  • zaczerwienienie spojówek,
  • łzawienie oczu,
  • suchy kaszel (nasilający się w nocy),
  • chrząkanie,
  • chrapanie,
  • drapanie w gardle,
  • zatkane uszy,
  • cienie pod oczami.

Wśród niezbyt częstych objawów znajdują się natomiast:

  • zmęczenie i osłabienie,
  • pieczenie gardła,
  • świąd podniebienia i gardła.

Jakie badania wykonać, aby rozpoznać katar alergiczny?

Diagnostykę pod kątem alergii mogącej odpowiadać za utrzymujący się katar (sezonowo lub stale) warto przeprowadzić zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. To ważne nie tylko dla komfortu codziennego funkcjonowania. Nieleczona alergia może doprowadzić do rozwoju astmy oskrzelowej.

Nawet jeśli nie odczuwasz aktualnie objawów (np. katar pojawia się tylko w sezonie pylenia traw), możesz wykonać badania. Przeciwciała specyficzne IgE, które wytworzył organizm, zostaną wykryte niezależnie od towarzyszących Ci w danym momencie symptomów.

Rozpoznaniem kataru alergicznego oraz jego przyczyn zajmuje się alergolog. W pierwszej kolejności przeprowadza on wywiad, aby poznać objawy (postać kataru, czas jego trwania, symptomy dodatkowe). Następnie zleca wykonanie badania alergologicznego. Tylko w ten sposób jest w stanie poznać, jaki alergen wywołuje reakcję nadwrażliwości.

Diagnostyka obejmuje zwykle:

  • panel alergenów, który pozwala zidentyfikować antygenowo-specyficzne IgE i tym samym precyzyjnie wskazać alergen powodujący nieżyt nosa,
  • IgE całkowite (wyłącznie jako parametr pomocniczy),
  • morfologię krwi, która pozwala poznać poziom wytworzonych komórek zapalnych oraz hemoglobiny i płytek krwi.

Wszystkie te badania w przypadku diagnostyki kataru alergicznego wykonywane są na podstawie próbki krwi pobranej z żyły łokciowej. Warto zrobić je jeszcze przed wizytą u alergologa, co przyspieszy diagnostykę i leczenie.

Niekiedy lekarz decyduje o przeprowadzeniu punktowych testów skórnych z zastosowaniem alergenów wziewnych. Przydatny jest też test prowokacji donosowej.

Jak interpretować wyniki?

O podwyższonym ryzyku alergii świadczy zwykle poziom IgE całkowitego powyżej 100 U/ml (po wykluczeniu choroby pasożytniczej). Obniża się też wówczas poziom hemoglobiny oraz płytek krwi. W przypadku ekstremalnie wysokich lub niskich stężeń IgE całkowitego (poniżej 20 U/ml lub powyżej kilku tysięcy U/ml) zasadne diagnostycznie jest wyliczenie stosunku przeciwciał IgE całkowitego do IgE specyficznych.

Istotny jest poziom komórek zapalnych. Charakterystyczny dla alergii okazuje się wzrost eozynofilii przy jednoczesnym spadku neutrofili. Jednak takie zmiany mogą wystąpić także przy chorobie pasożytniczej czy łuszczycy. Dlatego uzyskane w laboratorium wyniki zawsze skonsultuj z lekarzem.

Jak przygotować się do diagnostyki kataru alergicznego?

Badanie poziomu IgE całkowitego oraz panelu alergenów możesz wykonać o dowolnej porze dnia. Jeśli jednak planujesz jednocześnie wykonać morfologię, udaj się do laboratorium na czczo. Ostatni lekkostrawny posiłek zjedz około godz. 18:00 dnia poprzedniego, tak aby głodówka trwała 12-14 godzin. Rano przed pobraniem krwi wypij wyłącznie odrobinę wody.

Autor: Katarzyna Grzyś-Kurka

Bibliografia

  1. A. Rey, M. Chełmińska, Ogólne zasady postępowania w chorobach alergicznych w praktyce lekarza rodzinnego, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2019, t. 13, nr 4, s. 170–175.
  2. A. Emeryk, P. Rapiejko, Alergiczny nieżyt nosa, „Lekarz POZ” 209, nr 2, s. 165–169.
Oceń artykuł

O Autorze