Co poziom hematokrytu mówi o zdrowiu? Jak go zbadać?

Hematokryt jest jednym z parametrów morfologii krwi. Mówi o tym, jaki jest procentowy udział erytrocytów w jednostce objętości krwi. Sam hematokryt nie ma jednak dużej wartości diagnostycznej. Musi być rozpatrywany w odniesieniu do innych badanych parametrów krwi, w tym przede wszystkim poziomu hemoglobiny i liczby erytrocytów. Wyjaśniamy, z czego może wynikać obniżony lub podwyższony hematokryt i jak przygotować się do wykonania morfologii, aby wyniki były miarodajne.

Czym jest HCT?

HCT lub HT (ang. hematocrit) to oznaczenie hematokrytu. Jest jednym z parametrów morfologii, czyli badania ilościowego i jakościowego krwi, które dostarcza wielu cennych informacji na temat stanu zdrowia. Przez to jest wykonywane zarówno w celach profilaktycznych, jak i diagnostycznych.

HCT to oznaczenie udziału erytrocytów (krwinek czerwonych) w objętości krwi. Jest więc parametrem ilościowym morfologii. Jego wartość jest wyrażana przeważnie procentowo (rzadziej jako stosunek objętości).

Poziom hematokrytu zależy od objętości erytrocytów oraz ich ilości. Dlatego lekarz, przyglądając się wynikom badania zawsze bierze pod uwagę także i te parametry. Są one oznaczone odpowiednio jako MCV (ang. Mean Corpuscular Volume) oraz RBC (ang. Red Blood Cells).[1]

Hematokryt stanowi ważny parametr, jeśli weźmie się pod uwagę, że to erytrocyty zawierają hemoglobinę odpowiedzialną za przenoszenie tlenu do tkanek organizmu. Im niższy hematokryt, tym mniejszy procentowy stosunek erytrocytów do objętości krwi, co może skutkować niedotlenieniem – niski hematokryt odnotowuje się przy anemii, co nie znaczy, że zawsze oznacza anemię.

Jaka jest różnica między hematokrytem a hematokrytem płytkowym?

Hematokryt oznaczany jako HT lub HCT mówi o procentowym udziale erytrocytów w objętości krwi. Nie jest tym samym, czym jest tzw. hematokryt płytkowy, czyli udział płytek krwi w objętości krwi oznaczany jako PCT (ang. plateletcrit).[2] 

Wzrost tego parametru jest naturalny dla stanu po operacji czy w czasie infekcji. Podobnie jak HCT tak też PCT należy rozpatrywać w odniesieniu do innych danych morfologii krwi. Izolowany hematokryt płytkowy nie ma większej wartości diagnostycznej.

Kiedy warto wykonać morfologię, by sprawdzić poziom hematokrytu?

Oznaczenie poziomu hematokrytu ma dużą wartość diagnostyczną w rozpoznawaniu niedokrwistości (anemii) i nadkrwistości oraz monitorowaniu leczenia obu tych chorób.

Dla lekarza wartość hematokrytu oraz poziom hemoglobiny i ilość erytrocytów stanowią ważne elementy służące doborowi metod leczenia nadkrwistości i niedokrwistości. To znaczy, że przy tylko nieznacznie obniżonym hematokrycie, może – zamiast przetaczania krwi – zdecydować się na zalecenie suplementacji. Jednocześnie, jeśli hematokryt jest bardzo niski, podobnie jak poziom hemoglobiny i ilość erytrocytów, pomocne może okazać się wyłącznie przetoczenie krwi.

Aż wreszcie hematokryt jest cenny w diagnostyce poziomu odwodnienia. To szczególnie ważne u pacjentów:

• intensywnie gorączkujących,
• zmagających się z wymiotami i biegunkami, 
• długotrwale przebywających w warunkach podwyższonej temperatury bez efektywnego nawadniania,
• po obfitych krwawieniach (także okołooperacyjnych),
• z obszernymi oparzeniami.

Mając to wszystko na uwadze, lekarz może zechcieć sprawdzić poziom hematokrytu i powiązanych z nim innych parametrów ilościowych i jakościowych krwi, jeśli w wywiadzie zaobserwuje:

• blady odcień skóry, osłabienie siły mięśniowej, trudności z koncentracją czy utrzymujące się zmęczenie mogące świadczyć o rozwijającej się niedokrwistości,[3]
• bóle głowy, parestezje (czucie opaczne), erytromelalgię (rumień kończyn) mogące świadczyć o rozwijającej się nadkrwistości,[4]
• uczucie nadmiernego pragnienia, zawroty głowy, utraty przytomności mogące świadczyć o nasilającym się odwodnieniu.[5]

Jak zbadać HCT?

Hematokryt nie jest analizowany jako parametr izolowany, lecz jako jeden z elementów morfologii. Badanie wykonuje się na czczo. Konieczne jest zachowanie co najmniej ośmiogodzinnego postu. Najlepiej, aby głodówka trwała 12–14 godzin, przy czym ostatni posiłek powinien być lekkostrawny. W praktyce więc w dzień poprzedzający pobranie krwi w laboratorium warto zjeść kolację najpóźniej o godz. 18. Zalecenie co do zachowania postu nie dotyczy niemowląt.

Krew do analizy pobiera się z żyły łokciowej. W przypadku niemowląt i małych dzieci materiałem do badania często jest krew z nakłutego palca, a u noworodków – z pięty.

Przed badaniem istotne jest, aby poinformować o wszystkich stosowanych lekach (nawet tych wydawanych bez recepty), ponieważ mają one wpływ na parametry krwi.

Do laboratorium przyjdź chwilę wcześniej, aby odpocząć. Wysiłek ma wpływ na parametry krwi. Z tego samego względu zrezygnuj z porannego treningu, gdy taki regularnie praktykujesz. Jeśli krew zostanie pobrana niedługo po intensywnej aktywności ruchowej, podważone będą: liczba erytrocytów, hemoglobina i hematokryt. Jest to wzrost rzędu 6–8% już po trzyminutowym intensywnym wysiłku (im mniej wydolny organizm, tym zmiana jest wyraźniejsza). Będzie to wynik niemiarodajny i mało przydatny diagnostycznie.

Jak wynika z badań przeprowadzonych przez Neuhaus i wspólników, taka zmiana to efekt przejściowego odwodnienia i powiązanego z tym zagęszczenia krwi. Natomiast analizy Bruna i wspólników sugerują, że to konsekwencja zwiększonego uwalniania erytrocytów przez śledzionę, ich przemieszczenia się w łożysku naczyniowym oraz otoczenia mięśni przez wodę.[6]

Jakie są normy HCT w morfologii?

Normy hematokrytu są zmienne w zależności od wieku i płci. Ponadto w zależności od metody analizy przyjętej w laboratorium zakresy referencyjne mogą się nieznacznie różnić. Dlatego zawsze należy brać pod uwagę wartości podane na wyniku i do nich odnosić uzyskany poziom hematokrytu. Uśredniony jego zakres, uznawany za prawidłowy, wynosi 37,0–47,0%.[6]

Jak interpretować te wartości? Jeśli hematokryt wynosi 37%, to oznacza, że tylko 37% objętości krwi stanowią erytrocyty. Natomiast hematokryt 45% oznacza, że krwinki czerwone stanowią aż 45% objętości krwi.

Co oznacza obniżony HCT?

Jeśli udział procentowy erytrocytów w objętości krwi jest za niski (hematokryt jest poniżej normy), może być to związane z:

• niedokrwistością (najczęściej w konsekwencji niedoboru żelaza, witaminy B9 oraz B12),
• zmianami patologicznymi w obrębie szpiku kostnego (np. na skutek rozwijającego się nowotworu),
• chemioterapii,
• schorzenia nerek,
• zaburzenia wchłaniania (co jest powiązane z niedoborami żelaza oraz witamin B9 i B12),
• przewodnienia.

Co znaczy podwyższony HCT?

Jeśli udział procentowy erytrocytów w objętości krwi jest za wysoki (hematokryt jest powyżej normy), może być to związane:

• z odwodnieniem,
• z nadkrwistością,
• ze schorzeniami skutkującymi niedotlenieniem tkanek (np. choroby płuc, serca),
• z zamieszkiwaniem terenów wysokogórskich.

Jak zmienia się HCT w morfologii w ciąży?

Podwyższony hematokryt w ciąży nie jest normą. Niemniej częściej jest diagnozowany zwłaszcza w pierwszym trymestrze ze względu na silne wymioty. W przypadku kobiet, u których ta przykra dolegliwość nie występuje, hematokryt pozostaje w normie. Jeśli mimo braku wymiotów jest wysoki, konieczne jest znalezienie innej przyczyny tego stanu (najczęściej oznacza niewystarczające nawodnienie). 

Niski hematokryt wraz z obniżonymi innymi parametrami czerwonokrwinkowymi sugeruje natomiast niedokrwistość. Jest to bardzo poważny problem i jednocześnie bardzo powszechny, ponieważ – jak wynika z szacunków – w momencie porodu aż 30–50% kobiet (obszarów uprzemysłowionych) zmaga się z anemią.

Jeśli choroba towarzyszy kobiecie od pierwszych dni ciąży, rodzi to poważne zagrożenie dla zdrowia płodu. Dlatego tak ważna jest diagnostyka i w razie potrzeby – modyfikacja nawyków żywieniowych oraz wdrożenie odpowiedniej suplementacji.[7]

Autor: Katarzyna Grzyś-Kurka

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. Morfologia krwi, OB, badania hematologiczne, Katedra Analityki Medycznej Wydział Nauk Medycznych Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, https://szp.uwm.edu.pl/sites/default/files/download/202003/morfologia_krwi._2_0.pdf, dostęp: 18.09.2023 r. 
2. D. Wołowiec, Interpretacja wyników hematologicznych badań laboratoryjnych w praktyce lekarza rodzinnego, „Lekarz POZ” 2018, nr 1, s. 8–14.
3. M. Chełstowska, K. Warzocha, Objawy kliniczne i zmiany laboratoryjne w diagnostyce różnicowej niedokrwistości, „Onkologia w Praktyce Klinicznej” t. 2, nr 3, s. 105–116.
4. J. Góra-Tybor, Czerwienica prawdziwa i nadpłytkowość samoistna – diagnostyka i terapia, „Hematologia” 2014, t. 5, nr 2, s. 105–114
5. I. Idasiak-Piechocka, Odwodnienie – patofizjologia i klinika, „Forum Nefrologiczne” 2012, t. 5, nr 1, s. 73–78.
6. A. Teległów, Diagnostyka hematologiczna – podstawowe badanie: morfologia krwi,https://www.researchgate.net/profile/Aneta-Teleglow-2/publication/344692763_DIAGNOSTYKA_HEMATOLOGICZNA_-_PODSTAWOWE_BADANIE_MORFOLOGIA_KRWI/links/5f89c2f8a6fdccfd7b658376/DIAGNOSTYKA-HEMATOLOGICZNA-PODSTAWOWE-BADANIE-MORFOLOGIA-KRWI.pdf, dostęp: 18.09.2023 r.
7. B. Pietrzak, A. Seremak-Mrozikiewicz i in., Niedokrwistość z niedoboru żelaza w położnictwie i ginekologii, „Ginekologia i Perinatologia Praktyczna” 2016, t. 1, nr 3, s. 115–121.

Oceń artykuł