Alergia – co to jest? Czym są alergeny?

Badania wykazują, że około 40% Polaków cierpi na różnego rodzaju alergie. Uczulać mogą pyłki kwitnących roślin, sierść zwierząt, produkty spożywcze, materiały, a także niektóre leki. Reakcje organizmu na kontakt z alergenami mogą być różne – od dokuczliwego „cieknącego” kataru, aż po tzw. wstrząs anafilaktyczny, który stanowi zagrożenie życia. Substancje uczulające czają się niemal na każdym kroku, dlatego trudno samodzielnie rozpoznać przyczynę uciążliwych dolegliwości. Pomogą w tym odpowiednie badania, czyli tzw. panel alergiczny, który zidentyfikuje związki organiczne, których nie tolerujesz.

Co to jest alergia? Definicja

Alergia, zwana także uczuleniem lub nadwrażliwością, to określenie, które pochodzi z języka greckiego. Pojęcie to powstało ze złożenia dwóch słów: allos (inny) i ergos (reakcja). Opisuje ono nadmierną reakcję układu odpornościowego na niektóre związki organiczne, które występują w środowisku naturalnym. Organizm zdrowego człowieka ignoruje te substancje, a ich obecność nie powoduje żadnych niepożądanych objawów. Z kolei osoby uczulone mogą spodziewać się szeregu nieprzyjemnych symptomów, takich jak wysypka, katar czy duszności.

Uczulenie daje o sobie znać tylko po bezpośrednim kontakcie z alergenami. Gdy to się dzieje, ludzki organizm uwalnia histaminę – substancję odpowiedzialną za pojawianie się uciążliwych objawów. Alergia może trwać wiele lat, a nawet całe życie. Badania wykazują, że niektóre uczulenia z biegiem czasu łagodnieją, a inne z roku na rok stają się coraz bardziej uciążliwe. Z kolei nietolerancje pokarmowe u niemowląt i małych dzieci często mają charakter przejściowy. Mimo to każdy przypadek warto skonsultować z lekarzem.

Alergeny – co to takiego?

Alergeny, zwane także antygenami, to substancje odpowiedzialne za występowanie reakcji uczuleniowej w organizmie człowieka. Najczęściej są to związki organiczne pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego albo związki chemiczne zawarte w niektórych lekach i jadzie owadów. Na przykład organizm osoby uczulonej na wełnę owczą reaguje na alergen zwany lanoliną, który pokrywa włókna materiału. Z kolei ludzie uczuleni na mleko i nabiał są nadwrażliwi na alergeny w postaci białek mleka krowiego. Obserwacje te prowadzą do prostego wniosku – w środowisku naturalnym alergeny czają się na każdym kroku. Całkowite wyeliminowanie ich z życia codziennego to niezwykle trudne zadanie.

Jakie są rodzaje alergii?

W literaturze fachowej spotkasz trzy podstawowe rodzaje alergii: pokarmową, wziewną i kontaktową. Podział ten wynika bezpośrednio z przyczyn powstawania uczulenia.

Alergia pokarmowa

W przypadku tego rodzaju alergii nieprawidłowa reakcja występuje po spożyciu konkretnego produktu. Do pokarmów, które najczęściej ją wywołują, należą:

owoce i warzywa (np. seler, cytrusy, jabłka, truskawki),
orzechy (nawet śladowa ilość u osoby uczulonej może wywołać wstrząs anafilaktyczny),
białko mleka (nie tylko krowiego, ale także owczego i sojowego),
białko jaja kurzego (zapieczone białko zmniejsza swoje właściwości alergiczne, dlatego osoby uczulone mogą czasem sięgnąć po kawałek ciasta),
ryby (uczulenie na ten produkt bywa bardzo silne).

Leczenie alergii pokarmowej jest dość czasochłonne, ponieważ trzeba w pierwszej kolejności zidentyfikować wszystkie substancje, na które organizm reaguje nieprawidłowo, a następnie wyeliminować je z jadłospisu. Uczulenia tego typu często mają podłoże genetyczne. Jeśli Twoi rodzice nie tolerują orzechów, być może Twój organizm też ich nie zaakceptuje.

Alergia wziewna

Za występowanie alergii wziewnej o różnym stopniu nasilenia odpowiadają substancje krążące w powietrzu. Objawy uczuleniowe pojawiają się w momencie, gdy szkodliwe związki dostają się do Twojego organizmu przez drogi oddechowe. Niektóre alergeny występują sezonowo (pyłki traw, drzew i krzewów), a na inne musisz uważać przez cały rok (kurz, sierść zwierząt). Wyeliminowanie alergenu, który dosłownie unosi się w powietrzu, to trudne zadanie.

Alergia kontaktowa

Ten rodzaj uczulenia pojawia się na skutek bezpośredniego kontaktu skóry z alergenami. Wywołują go na przykład metale znajdujące się w biżuterii, barwniki, substancje zapachowe zawarte w kosmetykach, a także tworzywa sztuczne. Do najczęstszych objawów należą swędzące wysypki oraz zmiany skórne.

Najpopularniejsze objawy alergii

Alergia, bez względu na jej rodzaj, daje szereg charakterystycznych, uciążliwych objawów. Należą do nich:

katar,
częste kichanie,
łzawiące oczy,
kaszel,
duszności,
obrzęk w okolicach oczu,
bóle brzucha i biegunka (głównie w przypadku alergii pokarmowych),
wysypka w postaci niewielkich, czerwonych wyprysków na skórze.

Najgroźniejszym objawem uczulenia jest wstrząs anafilaktyczny. Jest to stan, który może bezpośrednio zagrażać Twojemu życiu. Towarzyszą mu inne niepokojące symptomy, takie jak gwałtowne obniżenie ciśnienia krwi, płytki i „świszczący” oddech, zawroty głowy, wymioty czy obrzęki w okolicach ust i gardła. Oprócz tego może pojawić się lęk oraz silny niepokój. Wstrząs wymaga natychmiastowego podania adrenaliny – alergicy często otrzymują ampułkostrzykawkę od swojego lekarza – i wezwania pogotowia ratunkowego.

Jak radzić sobie z alergią?

Właściwe leczenie uczulenia możliwe jest tylko wtedy, gdy ustalone zostaną jego przyczyny. Na początku alergolog zleca szereg badań, tzw. paneli alergicznych, aby zidentyfikować substancje uczulające. Są to badania krwi lub testy skórne. Na podstawie wyników ustalane jest leczenie. Do popularnych środków farmakologicznych zalecanych na alergię należą leki przeciwhistaminowe oraz steroidy. W przypadku alergii wziewnych wiele osób decyduje się na odczulanie, które daje spore szanse na złagodzenie, a nawet całkowite wyeliminowanie uciążliwych objawów.

Autor: Marta Drzazga

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia

M. Bojanowska i in., Nietolerancje i alergie pokarmowe: przyczyny, diagnostyka i postępowanie żywieniowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego, Lublin 2021.
Ł. Durajski, Alergie. Fakty i mity, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2020.
D. Myłek, Oswoić alergie: skąd się biorą uciążliwe dolegliwości i jak sobie z nimi radzić, Stowarzyszenie Larix, Warszawa 2020.
K. Obtułowicz, Alergologia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2016.
A. Zejfler, Kompleksowa terapia problemów skórnych, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2018.