Co to jest badania CEA i kiedy warto je wykonać?

Marker karcinoembrionalny (CEA) to jeden ze znaczników nowotworowych, wykrywanych we krwi osób, u których rozwija się nowotwór. Nie jest to jednak substancja charakterystyczna dla żadnego typu nowotworu złośliwego. Istnieją też stany fizjologiczne, takie jak ciąża i choroby nienowotworowe, w których obserwuje się podwyższony poziom CEA. O tym, czym dokładnie jest CEA, kiedy trzeba wykonać badanie określające jego stężenie oraz jaki powinien być jego poziom, przeczytasz w poniższym artykule. Dowiesz się również, jak przygotować się do badania CEA i na co może wskazywać jego podwyższone stężenie.

Czym jest CEA?

CEA, czyli antygen karcinoembrionalny (ang. carcinoembryonic antigen), to jeden ze znaczników wytwarzanych przez komórki nowotworowe. Można go również wykryć u płodów. W tym przypadku nie wskazuje na żadną z chorób i wkrótce po urodzeniu przestaje być wydzielany. Przez całe życie CEA wytwarzają w małych ilościach narządy, takie jak trzustka, wątroba i jelita. Podobnie jak u nienarodzonych dzieci, jego występowanie nie świadczy o żadnym schorzeniu.

Kiedy pojawia się nowotwór, to poziom CEA znacznie wzrasta na skutek uaktywnienia genów odpowiedzialnych za jego wytwarzanie. Przekraczający normę poziom antygenu karcinoembrionalnego nie zawsze świadczy o chorobie nowotworowej, ale zwykle mówi o wystąpieniu patologii. 

Co to są markery nowotworowe?

Substancje, które znajdują się we krwi, mogą dostarczyć wielu informacji na temat Twojego stanu zdrowia. Kiedy w organizmie zaczyna rozwijać się nowotwór, to jego komórki wytwarzają białka o charakterze antygenów związanych z powierzchnią błony komórkowej, hormonami, lipidami lub enzymami. Ich podwyższone stężenie może sugerować rozwijającą się chorobę. U osób zdrowych stężenie takich substancji jak markery nowotworowe jest praktycznie niewykrywalne albo bardzo niskie.

Większość markerów nie należy do białek specyficznych, co oznacza, że na podstawie ich obecności nie można podejrzewać konkretnego schorzenia. Nie można również powiedzieć, w jakim miejscu znajduje się guz nowotworowy. Dlatego też oznaczanie poziomu markerów nie należy do badań podstawowych. Specjaliści traktują je jako badanie uzupełniające inne badania diagnostyczne w celu oceny skuteczności wykonanego zabiegu operacyjnego lub by stwierdzić obecność przerzutów czy wznowy choroby.

Kiedy warto wykonać badanie CEA?

Badanie CEA najczęściej wykonuje się, gdy u pacjenta podejrzewa się chorobę nowotworową. Stężenie tego białka stanowi punkt wyjściowy. Kolejne oznaczenia stanowią kontrolę procesu leczenia. Jeśli jest ono skuteczne i pod wpływem leczenia guzy nowotworowe się zmniejszają, to poziom CEA we krwi spada. Podwyższone stężenie może z kolei sugerować rozwój choroby, obecność przerzutów lub nawrót raka.

W jaki sposób przygotować się do badania CEA?

Badanie CEA wykonywane jest z krwi pobranej z żyły łokciowej pacjenta. Osoba pobierająca krew zakłada powyżej łokcia opaskę uciskową i dezynfekuje miejsce wkłucia. Pacjent kilkukrotnie zaciska i rozluźnia pięść w celu uwidocznienia żyły. Po pobraniu krwi niewielka rana zabezpieczana jest opatrunkiem. Następnie za pomocą metod laboratoryjnych z krwi izoluje się surowicę, która stanowi właściwy materiał do badania poziomu markerów, w tym CEA.

Do badania pacjent nie musi się szczególnie przygotowywać. Nie musi on być nawet na czczo. Zaleca się jednak, by przed samym badaniem nie jeść, a jedynie pić niewielkie ilości wody. Przed pobraniem krwi pacjent powinien przez mniej więcej 15 minut odpocząć w poczekalni. W większości laboratoriów materiał na badanie CEA pobiera się w godzinach porannych, ponieważ wtedy najczęściej pacjenci zgłaszają się na inne oznaczenia.

Jeśli pacjent pali papierosy, może być poproszony przez lekarza zlecającego badanie, by wstrzymał się od palenia przed pobraniem krwi. Palenie papierosów wpływa bowiem na zwiększone stężenie CEA w surowicy krwi.

Przy podejrzeniu obecności przerzutów narządowych możliwe jest oznaczenie poziomu CEA w płynie mózgowo-rdzeniowym lub w płynie z jamy otrzewnej. Takie badania wykonywane są podczas pobytu w szpitalu, ponieważ obarczone są dużym ryzykiem dla zdrowia i życia pacjenta.

Jakie są normy stężenia dla CEA?

Poziom białka CEA u zdrowego człowieka nie powinien przekraczać wartości 4,0 ng/ml. Jeśli jednak jesteś osobą palącą papierosy, to poziom CEA może wynosić u Ciebie około 10 ng/ml i nie będzie to świadczyć o rozwijającej się chorobie nowotworowej [1].

Nieznacznie podwyższony poziom CEA można spotkać u kobiet w ciąży, u długoletnich palaczy i osób nadużywających alkoholu. Nawet niewielkie podwyższenie stężenia CEA powinno skutkować wizytą u lekarza. Specjalista nie tylko zwróci uwagę na marker, ale również przeprowadzi szeroki wywiad chorobowy. Jeśli stwierdzi realne zagrożenie chorobą nowotworową, to z pewnością zleci rozpoczęcie dalszej, bardziej szczegółowej i specjalistycznej, diagnostyki.

Co oznacza podwyższone stężenie CEA?

Wysokie stężenie CEA zazwyczaj związane jest z rozległą chorobą nowotworową. Im bardziej zaawansowane stadium choroby, tym wyższy jest poziom CEA. Jeśli po leczeniu przeciwnowotworowym stężenie CEA wzrośnie, to prawdopodobnie nastąpił nawrót choroby. Pamiętaj jednak, by samodzielnie nie interpretować takich badań i skorzystać z porady lekarza prowadzącego. Chociaż CEA należy do grupy markerów nowotworowych, nie charakteryzuje się wysoką czułością i swoistością. W początkowym stadium choroby jego stężenie może być nieznacznie podwyższone lub mieścić się w granicach normy. Zdarzają się też przypadki, kiedy stężenie CEA znajduje się w granicach normy mimo toczącego się procesu nowotworowego w organizmie.

Istnieje szereg schorzeń o charakterze nienowotworowym, w których zaobserwujesz podwyższony poziom CEA. Są wśród nich:

• stany zapalne płuc,
• wrzodziejące zapalenie jelita grubego,
• marskość wątroby,
• przewlekły stan zapalny wątroby,
• przewlekłe zapalenie trzustki,
• zapalenie dróg żółciowych,
• wrzody żołądka i dwunastnicy,
• zwyrodnienie gruczołów piersiowych,
• zmiany zapalne piersi,
• zmiany włóknisto-torbielowate piersi,
• dysplazja sutka,
• żółtaczka mechaniczna,
• kamica dróg żółciowych,
• niewydolność nerek.

Marker CEA w rozpoznaniu i monitorowaniu postępów leczenia

Największą wartość ma poziom CEA w przypadku podejrzenia chorób nowotworowych, wśród których wymienić można:

• nowotwór jelita grubego,
• nowotwór odbytu,
• nowotwór trzustki,
• nowotwór piersi,
• nowotwór tarczycy,
• nowotwór płuc i oskrzeli,
• nowotwór żołądka,
• nowotwór wątroby.

Wzrost stężenia CEA jest obserwowany aż w około 70% przypadków nowotworów jelita grubego, w 55% przypadków nowotworów trzustki [2] i w 25% przypadków nowotworów piersi [3].

Badanie CEA nie powinno być stosowane jako jedyne oznaczenie celem potwierdzenia choroby nowotworowej. Zazwyczaj lekarz zleca jego wykonanie wtedy, kiedy inne badania wskazują na obecność choroby nowotworowej. Antygen CEA jest jednak bardzo ważnym parametrem służącym do monitorowania postępów leczenia, czyli po zabiegach chirurgicznych, chemioterapii i radioterapii. Pacjent powinien oznaczać stężenia CEA przed każdą wizytą kontrolną u lekarza onkologa. Jeśli poziom CEA jest wyższy niż przed operacją usunięcia guza, to w organizmie proces nowotworowy toczy się dalej i istnieje ryzyko wystąpienia przerzutów. Jeśli zaś stężenie CEA jest na stałym poziomie lub spada, to rozwój choroby nowotworowej został prawdopodobnie zatrzymany.

U pacjentów, u których w przeszłości wykonany był zabieg usunięcia guza, podwyższone stężenie CEA może wskazywać na nawrót choroby. Dzięki badaniu markera CEA można więc określić w bardzo prosty sposób skuteczność leczenia i uspokoić pacjenta. Można również wykryć bardzo wcześnie nawrót choroby i podjąć odpowiednie leczenie.

Autor: Marta Szarawarska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. A. Dembińska-Kieć i in., Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2010, s. 940–943.
2. J. Jassem i in., Badania kontrolne po leczeniu w najczęstszych nowotworach litych u dorosłych, „Nowotwory Journal of Oncology” 2014, nr 64 (5), s. 415–435.
3. N. Moazzezy i in. Comparative Study of Blood, Tissue and Serum Levels of Carcinoembryonic Antigen (CEA) Detection in Breast Cancer, „The Asian Pacific Journal of Cancer Prevention” 2019, nr 20 (10), s. 2979–2985.
4. A. Soborczyk i in., Markery nowotworowe w praktyce klinicznej, „Choroby Serca i Naczyń” 2007, nr 4 (4), s. 184–189.

---