Spis treści:
Białko C-reaktywne to parametr analizowany w podejrzeniu stanu zapalnego. Badanie wykorzystywane jest w diagnostyce żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej, zatorowości płucnej czy zakrzepicy żył głębokich kończyn dolnych. Podwyższone stężenie białka CRP obserwuje się podczas urazu czy ciężkich infekcji bakteryjnych.
Intensywność wydzielania białka C-reaktywnego znacznie wzrasta w przebiegu procesu zapalnego i w nowotworach złośliwych. Jego produkcja odbywa się w odpowiedzi na działanie cytokin prozapalnych (głównie IL-6), czynnika martwicy guza (TNF) i innych mediatorów stanu zapalnego. Sprawdź, jak bada się poziom białka CRP i jakie są jego normy.
Co to jest białko C-reaktywne?
Białko C-reaktywne (z ang. C-reactive protein, CRP) po raz pierwszy opisane zostało w 1930 roku przez Tilleta i Francisa w Laboratorium Bakteriologicznym Instytutu Rockefellera w Nowym Jorku. Od tego czasu jest powszechnie wykorzystywanym wskaźnikiem procesów zapalnych. Nazwa tego parametru wiąże się z jego zdolnością do łączenia się z wielocukrem znajdującym się w składzie otoczki dwoinki zapalenia płuc, który określany jest literą „C”.
Białko C-reaktywne jest czułym testem diagnostycznym stanów zapalnych. Wykorzystuje się je do oceny skuteczności leczenia, monitorowania i prognozowania schorzeń przebiegających z reakcją ostrej fazy. Pod określeniem tym kryje się grupa białek, których stężenie we krwi zmienia się w wyniku odpowiedzi na proces zapalny.
Mechanizm pobudzania biosyntezy białka CRP nie jest do końca poznany. Za głównych jego stymulatorów uważa się cytokiny, w tym zwłaszcza IL−1, IL−6 i TNF. Białko C-reaktywne wytwarzane jest przede wszystkim w wątrobie i komórkach tłuszczowych, po czym wydzielane jest do krwi.
Podczas procesu martwiczego lub zapalenia następuje szybki wzrost poziomu białka CRP, które ma krótki okres półtrwania (średnio 19 godzin), przez co jego stężenie szybko maleje po ustaniu czynnika sprawczego. W stanach zapalnych poziom białka CRP może być nawet 1000 razy większy.
Jak ocenia się poziom białka CRP?
Aby ocenić poziom białka CRP, wykonuje się badania z krwi z żylnej. Materiał do analizy pochodzi zazwyczaj z żyły łokciowej. Badanie wymaga od pacjenta specjalnego przygotowania. Wykonywane jest na czczo. Ostatni posiłek pacjent powinien spożyć do godziny 18.00 poprzedniego dnia. Badanie białka CRP powinno się wykonywać w godzinach porannych 7.00–10.00 z uwagi na dobowe zmiany stężenia tego parametru. Wskazane jest również unikanie wzmożonej aktywności fizycznej i stresu, mogą one bowiem wpływać na wiarygodność wyników.
Alternatywnym markerem jest OB (szybkość opadania erytrocytów). Jednak CRP jest bardziej czułym i dokładnym wskaźnikiem niż OB w ostrej fazie zapalnej. Jeśli poziomy CRP są podwyższone, poziomy OB nadal mogą pozostawać w normie. Pomiar OB jest za to bardziej czuły w przypadku przewlekłych chorób zapalnych (reumatycznych, autoimmunologicznych, stanów zapalnych tkanki łącznej).
Wskazania i przeciwwskazania do badania białka CRP
Wśród głównych wskazań do badania stężenia białka CRP wymienia się:
- podejrzenie stanu zapalnego,
- ocenę ryzyka sercowo-naczyniowego,
- weryfikację skuteczności podjętej terapii stanu zapalnego.
Nie ma przeciwwskazań do badania białka CRP. Oznaczenie tego parametru można bez obaw wykonywać nawet u osób starszych, z obniżoną odpornością, ciężarnych kobiet czy niemowląt. Do wykonania badania wystarcza bowiem pobranie niewielkiej ilości krwi.
Ile wynosi norma białka C-reaktywnego?
Nie określono konkretnego zakresu norm białka CRP. Na jego stężenie wpływa wiele czynników, w tym m.in.: płeć, rasa, palenie tytoniu, masa ciała, wiek, zażywane leki, metoda oznaczania. Stąd też nie ustalono jego standardowych zakresów referencyjnych. Powszechnie przyjęto, że prawidłowe stężenie białka CRP wynosi 0–10 mg/l. Za nieprawidłowe uznaje się wartości wynoszące ponad 10 mg/l [1]. Z wynikami badania białka C-reaktywnego należy udać się na konsultację lekarską, gdyż wartości odbiegające od normy obserwuje się w przebiegu rozmaitych zaburzeń w stanie zdrowia. Wartość białka CRP oznacza się ilościowo – na wyniku będzie podana wartość liczbowa jego stężenia.
O czym może świadczyć podwyższone białko C-reaktywne?
Zwiększone stężenie CRP nie wskazuje na konkretne miejsce (np. narząd) i przyczynę występowania stanu zapalnego. Stwierdza się je w procesach nowotworowych. Duże jego wartości występują zwłaszcza w nowotworach złośliwych, np. w raku piersi, płuc, jajnika, przełyku. Podwyższone stężenie białka CRP uważane jest za czynnik ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego. To czynnik proaterogenny. Uczestniczy w powstawaniu blaszki miażdżycowej, wzmaga gotowość prozakrzepową, przyczynia się do dysfunkcji śródbłonka naczyń krwionośnych.
Duży wzrost stężenia białka CRP we krwi stwierdza się w zakażeniach bakteriami Gram-ujemnymi, które prowadzą do sepsy. Infekcje wywołane bakteriami Gram-dodatnimi i o podłożu grzybiczym powodują mniejszy wzrost tego wskaźnika. Do podwyższonych wartości białka C-reaktywnego przyczyniają się również: zakażenia pasożytnicze, zawał mięśnia sercowego, choroby układowe tkanki łącznej, duże urazy i stany po ciężkich operacjach.
Niewielkie zwiększenie stężenia białka CRP bywa związane z: paleniem tytoniu, nadmierną masą ciała, przewlekłą chorobą nerek, nieprawidłowym stężeniem cholesterolu i lipidów, nadciśnieniem tętniczym krwi, chorobami przyzębia, cukrzycą typu 2, hormonalną terapią zastępczą.
Białko CRP a białko C
Białka C-reaktywnego nie powinno się mylić z białkiem C. To białko obecne we krwi, którego główną rolą jest przeciwdziałanie procesowi krzepnięcia krwi. Związek ten zależy od witaminy K. Niedobór tego białka jest bardzo niebezpieczny z uwagi na podniesienie ryzyka powstania zakrzepu, głównie w krążeniu żylnym. Obniżenie aktywności białka C obserwuje się w takich patologiach, jak m.in.:
- wrodzony niedobór białka C (ilościowy – typ I, jakościowy – typ II),
- nabyty niedobór białka C (ostra zakrzepica),
- choroby wątroby,
- zespół rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego,
- zaburzenia wchłaniania i towarzyszący im niedobór witaminy K,
- stosowanie przeciwciał przeciwko białku C,
- przyjmowanie doustnych antykoagulantów, statyn, fibratów, blokerów receptora angiotensynowego,
- nieprawidłowe odżywianie – dieta ubogowęglowodanowa lub bogata w tłuszcze roślinne i błonnik.
Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska
Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- G. Parol-Baran, K.J. Filipiak, Wartość predykcyjna białka C-reaktywnego jako czynnika ryzyka incydentów sercowo-naczyniowych – perspektywa 2010 roku, „Choroby Serca i Naczyń” 2010, t. 7, nr 4, s. 201–206.
- M. Byrska, A. Stańczak, Białko C-reaktywne jako marker procesów zapalnych. Zastosowanie testów point of care CRP w samokontroli zdrowia (część II), „Lek w Polsce” 2018, nr 6, s. 27–33.