Kwasica mleczanowa - objawy i badania

Kwasica mleczanowa to jedno z groźniejszych powikłań cukrzycowych. U diabetyków rozwija się w wyniku innych ciężkich stanów, np. niewydolności wątroby. Za powstanie kwasicy mleczanowej odpowiadać może również zatrucie etanolem i niewydolność oddechowa. W ciężkich przypadkach kwasica mleczanowa to stan zagrażający życiu.

Kwasica mleczanowa to zaburzenie metaboliczne, w którym ma miejsce wzmożona produkcja mleczanów w organizmie. Sprawdź, jakie mogą być objawy kwasicy mleczanowej. Dowiedz się, w jaki sposób stan ten jest rozpoznawany i na czym polega leczenie kwasicy mleczanowej.

Co to jest kwasica mleczanowa?

Kwasica mleczanowa to stan związany z gromadzeniem się w organizmie kwasu mlekowego. Wyróżnia się dwa typy kwasicy mleczanowej, mianowicie:

kwasicę mleczanową beztlenową, tzw. typ A – nie jest charakterystyczna dla cukrzycy, występuje w stanach niedotlenienia tkankowego,
kwasicę mleczanową tlenową, tzw. typ B – występuje z innych przyczyn niż niedotlenienie.

Istnieje wiele możliwych przyczyn, które wywołują kwasicę mleczanową, a u każdego pacjenta może współistnieć ich kilka.

Kwasica mleczanowa związana z cukrzycą

Kwasica mleczanowa, obok kwasicy ketonowej, stanu hiperglikemiczno-hipermolarnego oraz hipoglikemii, jest jednym z ostrych powikłań cukrzycy. Częściej obserwuje się ją u chorych z cukrzycą typu 2. W przypadku osób z cukrzycą typu 1 jej powstanie związane jest zazwyczaj z zaawansowaną mikroangiopatią (zaburzeniami w pracy małych naczyń krwionośnych, zwłaszcza powodujących niewydolność nerek). Najczęściej rozwija się u chorych w stanie spowodowanym głęboką hipoglikemią.

Do powstania kwasicy mleczanowej w cukrzycy doprowadzić może też szereg innych stanów. Do jej rozwoju predysponują m.in.:

niewydolność wątroby,
choroby rozrostowe,
przyjmowane leki (np. nadmierne spożycie salicylanów, leczenie WZW B za pomocą adefowiru, terapia HAART),
zatrucie alkoholem metylowym lub etylowym,
sepsa (rozległa, nasilona reakcja zapalna organizmu w odpowiedzi na zakażenie),
niewydolność serca,
ostra i przewlekła niewydolność oddechowa,
hipoksja tkankowa (niedobór tlenu w tkankach w stosunku do zapotrzebowania).

Co więcej, kwasica mleczanowa w przebiegu cukrzycy może być następstwem niewłaściwego stosowania metforminy i kumulacji leku w organizmie. To doustny lek przeciwcukrzycowy, który zmniejsza stężenie glukozy we krwi. Jest obecnie najczęściej przepisywanym lekiem przeciwhiperglikemicznym. Działanie metforminy polega na hamowaniu wątrobowej produkcji glukozy, czyli glukoneogenezy, i na zwiększaniu wykorzystania glukozy na obwodzie głównie przez mięśnie szkieletowe. Metformina wpływa na insulinowrażliwość tkanek i zmniejsza wchłanianie glukozy z przewodu pokarmowego.

Przyczyny powstawania kwasicy mleczanowej

Przyczyną kwasicy mleczanowej są niektóre choroby genetyczne. Rozwinąć się ona może w przebiegu:

zespołu Fanconiego-Bickela (spowodowanego mutacją w genie kodującym białko błonowe transportujące glukozę – GLUT2),
niedoboru fruktozo-1,6-bisfosfatazy,
zespołu MELAS (złożonej choroby genetycznej, którą opisać można jako encefalomiopatię mitochondrialną z kwasicą mleczanową i epizodami udaropodobnymi),
choroby von Gierkego (spowodowanej brakiem glukozo-6-fosfatazy, czyli enzymu koniecznego w procesie glukoneogenezy).

Kwasica mleczanowa może wystąpić u osób bez cukrzycy w ciężkich stanach niedotlenienia lub w zatruciach alkoholem.

Kwasica mleczanowa – objawy

Objawy kwasicy mleczanowej stanowią: znaczne osłabienie, ból brzucha, nudności, wymioty, ból brzucha, oddech kwasiczy, zamroczenie z majaczeniem, skurcze mięśni, hipotermia (tzw. wychłodzenie organizmu, temperatura ciała człowieka spada poniżej granicznych 36 stopni Celsjusza), odwodnienie, skąpomocz, hipotensja (tzw. niedociśnienie, obniżenie ciśnienia tętniczego poniżej 100 mm Hg ciśnienia skurczowego lub 60 mm Hg ciśnienia rozkurczowego). W ostateczności rozwija się śpiączka mleczanowa. Objawy kwasicy mleczanowej pojawiają się nagle i nasilają w ciągu kilku godzin. Kwasica mleczanowa ma ciężki przebieg i charakteryzuje się wysoką śmiertelnością – około 50% przypadków.

Rozpoznanie i leczenie kwasicy mleczanowej

Podstawą diagnostyki kwasicy mleczanowej jest ocena poziomu mleczanów w surowicy krwi. U chorych obserwuje się podwyższone stężenie potasu i obniżone stężenie wodorowęglanów we krwi. Badaniem wykonywanym przy podejrzeniu kwasicy mleczanowej jest luka anionowa – różnica stężenia kationów i anionów w organizmie. W kwasicy stwierdzana jest zwiększona przerwa anionowa. Ocenia się stosunek mleczanów do pirogronianów i ustala stopień niewydolności organizmu, wykonując gazometrię podstawową, czyli badanie równowagi kwasowo-zasadowej. Jednym z czynników analizowanych podczas gazometrii jest pH krwi, które w przypadku kwasicy mleczanowej jest obniżone. W razie niepewności diagnostycznej lekarz posiłkować się może dodatkowymi badaniami. Z uwagi na zbliżony obraz kliniczny kwasica mleczanowa wymaga diagnostyki różnicowej m.in. z: kwasicą ketonową, zespołem hiperglikemiczno-hiperosmolalnym, śpiączką wątrobową czy mocznicową.

Kwasica mleczanowa jest stanem wymagającym natychmiastowej pomocy medycznej w warunkach szpitalnych. Podstawą postępowania leczniczego jest usunięcie przyczyny wzrostu stężenia mleczanów we krwi, czyli zwalczanie choroby podstawowej. Pacjenci wymagają:

wyrównania zaburzeń elektrolitowych,
głębokiego nawodnienia, które ma działać przeciwwstrząsowo,
tlenoterapii, w ciężkich przypadkach wentylacji mechanicznej, aby poprawić utlenowanie krwi i leczyć hipoksję,
podawania wodorowęglanu sodu w formie dożylnej celem zobojętnienia kwaśnego pH krwi,
wlewania glukozy oraz insuliny, które hamują dalszą produkcję kwasu mlekowego w organizmie i aby zmniejszyć hiperglikemię,
podawania leków obkurczających krwionośne naczynia obwodowe.

W przypadkach kwasicy mleczanowej związanej z zatruciem lekami należy natychmiast zaprzestać ich stosowania i przeprowadzić hemodializę, czyli usuwanie z organizmu szkodliwych związków.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia

R.K. Murray, F. Kokot, A. Koj i wsp., Biochemia Harpera, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006.
J. Wadełek, Ostra niewydolność oddechowo-krążeniowa z niewydolnością nerek w przebiegu ciężkiej kwasicy mleczanowej z powodu zatrucia metforminą – opis przypadku, „Forum Nefrologiczne” 2018, t. 11, nr 4, s. 263–269.

objawy chorobowe