Spis treści:
Nużeniec to pasożytniczy gatunek roztoczy, które wywołują nużycę – chorobę skóry, charakteryzującą się obecnością ropiejących krost. U znacznej części pacjentów przebiega ona bezobjawowo. Leczenie objawowej postaci jest kłopotliwe z uwagi na brak jednoznacznego sposobu postępowania terapeutycznego.
Nużyca to choroba dość powszechna, gdyż nosicielami nużeńców jest większość osób dorosłych. Obecność tego pasożyta stwierdza się u 13% dzieci z grupy wiekowej 3–15 lat i u 95% osób powyżej 71 lat. Sprawdź, w jaki sposób może dojść do zarażenia nużeńcem oraz jakie towarzyszą temu dolegliwości. Dowiedz się, na czym polega leczenie nużycy.
Co to jest nużeniec?
Nużeniec (z łac. Demodex) to rodzaj pasożytniczych roztoczy. Gatunkami niebezpiecznymi dla człowieka są nużeniec ludzki (z łac. Demodex folliculorum) i nużeniec krótki (z łac. Demodex brevis). Odpowiadają one za powstanie choroby o nazwie nużyca, znanej też jako demodeciodoza. Nużeniec osiąga około 0,3–0,4 mm długości. Samce są z reguły mniejsze od samic i nie opuszczają mieszka włosowego ani gruczołu łojowego. Zdolność poruszania się mają wyłącznie samice. Poruszają się z prędkością 8–16 mm na godzinę. Roztocza te mają żółtobiały kolor, obły kształt ciała i są okrężnie bruzdkowane. Cykl rozwojowy nużeńca trwa 18–24 dni. Samica jest zdolna znieść od 20 do 24 jaj, z których wylęgają się larwy, a następnie w ciągu miesiąca rozwijają się nimfy i osobniki dorosłe. Nużeniec bytuje w torebkach włosowych i gruczołach łojowych. Odżywia się komórkami nabłonkowymi, wydzieliną gruczołów łojowych i osoczem. Pasożyt ten żeruje nocną porą, a za dnia umiejscawia się w głębszych warstwach skóry. Optymalna temperatura do rozwoju nużeńca wynosi 16–20°C. Temperatury poniżej 0°C i powyżej 37°C są dla nich destrukcyjne.
Jak można zarazić się nużeńcem?
Największy odsetek zarażeń nużeńcem obserwuje się w populacji osób w wieku podeszłym. Nużyca częściej stwierdzana jest wśród kobiet. Odnotowuje się wzrost zakażeń na wiosnę. Do zakażenia nużeńcem dochodzi w wyniku bezpośredniego kontaktu ze skórą osoby chorej lub w sposób pośredni na skutek korzystania z tych samych przyborów kosmetycznych, ubrań, pościeli, koców, kosmetyków. Innym źródłem zakażenia mogą być jaja unoszące się wraz z kurzem. Możliwe jest przenoszenie się choroby ze zwierząt na ludzi.
Jak zapobiegać zakażeniu nużeńcem?
Profilaktyka zakażeń nużeńcem skupia się na utrzymywaniu w czystości ubrań i akcesoriów do pielęgnacji oraz na dbaniu o higienę. Istotne jest oczyszczanie skóry z zaskórników, nadmiaru łoju i obumarłych komórek. W tym celu warto wykonywać peelingi. Nie powinno się też dzielić przyborami do higieny i pielęgnacji z innymi ludźmi, a spośród salonów kosmetycznych należy wybierać te znane z dbałości o dezynfekcję sprzętu.
Jakie są rodzaje nużycy?
W ostatnich latach zaproponowano podział nużycy na:
- postać pierwotną – choroba rozpoznawana jest wówczas, gdy u pacjentów nie obserwuje się zmian zapalnych w postaci trądziku zwykłego, różowatego czy zapalenia okołoustnego. Kolonizacja nużeńcem w obrębie zmian skórnych przekracza 5 osobników na 1 cm2;
- postać wtórną – choroba rozpoznawana jest wówczas, gdy u pacjentów zmagających się z innymi schorzeniami skóry lub patologiami ogólnoustrojowymi następuje wzrost liczby nużeńców. Do grupy ryzyka należą m.in. osoby z zapaleniem okołoustnym, łojotokowym zapaleniem skóry, chorobą nowotworową, cukrzycą, chorobami nerek, wirusem HIV, stosujące miejscowo glikokortykosteroidy, po przeszczepieniu narządów, leczone inhibitorami naskórkowego czynnika wzrostu, w trakcie fototerapii. Zwiększoną skłonność do powstania choroby mogą mieć także osoby z zaburzeniami gospodarki lipidowej lub hormonalnej oraz narażone na chroniczny stres.
Nużeniec ludzki – objawy chorobowe
Zakażenie nużeńcem w wielu przypadkach przebiega bezobjawowo lub towarzyszące mu dolegliwości są nieznaczne. W pozostałych sytuacjach w nużycy dochodzi do rozwoju stanu zapalnego mieszków włosowych i gruczołów łojowych. W konsekwencji tego utrudnione zostaje wydzielanie łoju. Dochodzi do rozwoju ropnia, pojawiają się miejscowe dolegliwości bólowe i świąd skóry, który nasila się porą nocna, kiedy roztocza żerują. Objawami nużeńca są zmiany skórne w postaci wągrów (zaskórników) i rumieniowo-grudkowo-guzkowych wykwitów. Odchody nużeńca predysponują do uczulenia i zakażenia bakteryjnego u osób ze współwystępującymi chorobami skóry. Objawy nużeńca najczęściej rozwijają się na skórze nosa, policzków, brody, uszu, czoła, okolicy ust, brzegu powiek. Rzadziej obserwuje się je na skórze brzucha, klatki piersiowej, okolic intymnych, dłoni, stóp i sutków.
U niektórych chorych rozwijają się stany zapalne spojówek i brzegów powiek, którym towarzyszą mankiety keratynowe o charakterystycznym cylindrycznym kształcie. Sprzyjają one wzmożonemu wypadaniu rzęs lub ich wzrostowi w niewłaściwym kierunku. Pacjent skarży się na podrażnienie, zaczerwienienie oczu oraz uczucie piasku pod powiekami. Zakażenie nużeńcem wiąże się też z ryzykiem rozwoju nieprzyjemnych powikłań. Uważa się je za jeden z czynników predysponujących do rozwoju raka podstawnokomórkowego skóry powiek. Mogą one sprzyjać powstaniu zespołu wiotkich powiek (FES) czy zmian rogówkowych.
Na czym polega rozpoznanie i leczenie nużycy?
Rozpoznanie nużycy opiera się na badaniu podmiotowym (wywiadzie z chorym), badaniu przedmiotowym (ocenie występujących u pacjenta objawów) oraz badaniu pod mikroskopem zaskórników lub całych torebek włosowych. Ważne, aby materiał przeznaczony do analizy był wolny od kosmetyków. Po nakryciu szkiełkiem nakrywkowym materiał oglądany jest w odpowiednim powiększeniu i poszukuje się w nim jaj lub dorosłych osobników. Z uwagi na zbliżony obraz kliniczny nużeniec powinien być różnicowany z trądzikiem bakteryjnym, hormonalnym, różowatym.
Nie ma wytycznych dotyczących leczenia demodekozy. Opiera się ono przede wszystkim na farmakoterapii. Wykorzystuje się leki o działaniu miejscowym, takie jak maści z metronidazolem, żółtą maść rtęciową, kremy z permetryną. Do likwidowania nużeńców stosowana jest iwermektyna, zwalczająca zarówno pasożyty wewnętrzne, jak i zewnętrzne. Obserwuje się poprawę zmian skórnych po zastosowaniu antybiotyków z grupy tetracyklin i makrolidów oraz miejscowo stosowanego kwasu azelainowego.
Wspomagającą rolę w leczeniu nużycy odgrywają olejki eteryczne, w tym zwłaszcza olejek z drzewa herbacianego, które mogą być wykorzystane na różny sposób, np. jako dodatek do kąpieli, w formie okładów. W przypadku postaci ocznej okuliści zalecają stosowanie recepturowych leków ocznych i dbałość o higienę brzegów powiek, ciepłe okłady, masaż powiek. Farmakoterapia trwa z reguły kilka miesięcy i wymaga od pacjenta dużej cierpliwości oraz dyscypliny w przestrzeganiu wskazówek lekarza. Dobór odpowiedniej linii terapeutycznej jest kwestią indywidualną.
W każdym przypadku leczenia nużycy zalecane jest zażywanie doustne równocześnie sitosteroli, propolisu oraz wyciągów z jeżówki w celu pobudzenia procesów regeneracji, wzmocnienia układu odpornościowego, uzyskania działania przeciwzapalnego, przeciwbakteryjnego i przeciwwysiękowego. Niezależnie od tego, czy zakażenie nużeńcem jest przyczyną problemów dermatologicznych, czy okulistycznych, pacjenci powinni odbywać częściej dłuższe kąpiele w bardzo ciepłej wodzie, o ile nie jest to przeciwwskazane z innych powodów. Korzystna jest także sauna, ponieważ wysokie temperatury są dla nużeńca śmiertelne.
Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska
Bibliografia
- A. Kaźmierczak i wsp., Demodekoza, czyli prawdziwe oblicze nużeńców, „Polish Journal of Cosmetolgy” 2017, t. 20, nr 2, s. 133–137.
- M. Niedźwiedź, M. Skibińska, Demodekoza – podział, leczenie i występowanie u pacjentów z obniżonym poziomem odpornością, „Forum Dermatologicum” 2019, t. 5, nr 4, s. 117–120.
- A. Sędzikowska, Demodekoza – patofizjologia, leczenie oraz ocena skuteczności terapii z zastosowaniem maści z metronidazolem oraz maści z tlenkiem rtęci, „Ophthatherapy” 2014, t. 1, nr 2, s. 108–113.
