Stopę cukrzycową uważa się za jedno z najgroźniejszych powikłań cukrzycy. Wyróżnia się stopę neuropatyczną, niedokrwienną i mieszaną. Każda z nich charakteryzuje się nieco innym obrazem klinicznym. Wszystkie jednak w ostateczności prowadzą do amputacji zmienionej chorobowo kończyny.
Cukrzyca to choroba cywilizacyjna, którą okrzyknięto epidemią XXI wieku. W przebiegu cukrzycy poza zmianami narządowymi rozwijają się liczne zaburzenia w obrębie skóry, wśród których wymienia się właśnie stopę cukrzycową. Jej objawy mogą znacznie obniżać jakość życia i wpływać na codzienne funkcjonowanie chorego. Sprawdź, czym charakteryzuje się zespół stopy cukrzycowej.
Co to jest stopa cukrzycowa?
Wśród definicji stopy cukrzycowej najczęściej przywoływaną i najdokładniejszą jest ta podana przez Międzynarodową Grupę Roboczą ds. Stopy Cukrzycowej. Zgodnie z nią stopa cukrzycowa to „infekcja, owrzodzenie i/lub destrukcja tkanek głębokich, w połączeniu z zaburzeniami neurologicznymi oraz chorobami naczyń obwodowych, w różnym stopniu zaawansowania w kończynach dolnych (poniżej kostki) u chorych na cukrzycę”.
Do najczęstszych przyczyn wystąpienia zespołu stopy cukrzycowej należą:
- upośledzenie makro- i mikrokrążenia,
- deformacja strukturalna stopy,
- obwodowa neuropatia cukrzycowa,
- infekcje,
- modzele,
- urazy lub mikrourazy stopy.
W zależności od patomechanizmu i dominujących zaburzeń wyróżnia się następujące postacie stopy cukrzycowej:
- neuropatyczną – występuje najczęściej, dotyczy około 70% przypadków,
- niedokrwienną – inaczej nazywaną naczyniową, stanowi około 10% przypadków,
- mieszaną – inaczej nazywaną neuropatyczno-niedokrwienną, stanowi 10–20% przypadków.
Neuropatyczna stopa cukrzycowa – objawy
Do pojawienia się objawów stopy cukrzycowej neuropatycznej doprowadza zespół neuropatyczny, za który odpowiada uszkodzenie nerwów obwodowych. Konsekwencją tego jest zaburzenie odczuwania bólu, dotyku, wibracji, czucia głębokiego czy temperatury. Jednocześnie chorzy doświadczają uczucia mrowienia, pieczenia, palenia. To tzw. bóle neuropatyczne, które nasilają się w nocy (w pozycji leżącej). Dochodzi do osłabienia napięcia mięśni i kości, na skutek czego z czasem rozwijają się deformacje i zmiany martwicze. Zmiany neurologiczne powodują zmniejszenie potliwości stóp, wysuszenie skóry i skłonność do pęknięć, które stanowią potencjalne wrota infekcji.
Zespół neuropatycznej stopy cukrzycowej charakteryzuje się występowaniem ciepłej, zaróżowionej skóry z wyczuwalnym tętnem na tętnicy piszczelowej tylnej i grzbietowej stopy. Mogą występować takie zmiany, jak: bezbolesne owrzodzenia, modzele, obrzęk neuropatyczny, zgorzel palców, palce młoteczkowate, wysoki łuk sklepienia stóp. Charakterystycznym objawem stopy cukrzycowej neuropatycznej są zmiany w stawach zwane stawem Charcota. Tzw. artropatia neurogenna charakteryzuje się postępującą destrukcją chrząstki stawowej i nasad kości. Z kolei w tkankach miękkich wokół stawu tworzą się zwapnienia i uszkodzenia ścięgien.
Stopa cukrzycowa niedokrwienna – objawy
Utrzymujący się przewlekle podwyższony poziom cukru prowadzi do uszkodzenia naczyń krwionośnych, a zatem do zmniejszenia ich elastyczności i ryzyka miażdżycy (najczęściej dotyczy to naczyń goleni i małych tętnic stopy). Dlatego ważne jest monitorowanie wyrównania glikemii u chorych na cukrzycę. Przydatne jest w tym oznaczenie fruktozaminy. W niedokrwiennej stopie obserwuje się również wzrost lepkości krwi, co predysponuje do powstawania zakrzepów. Zmiany w układzie krążenia w stopie wiążą się z niedotlenieniem tkanek i pojawieniem się objawów stopy niedokrwiennej.
Pierwsze objawy stopy niedokrwiennej stanowią dolegliwości bólowe w obrębie mięśni kończyn dolnych, pojawiające się w czasie wysiłku. Ból łagodnieje, a u niektórych chorych nawet ustępujące po krótkim odpoczynku. Przypadłość tę określa się mianem chromania przestankowego. Kolejnym typowym objawem jest ból spoczynkowy. Oznacza on ostry lub przewlekły ból, zlokalizowany w obrębie stopy, który ustępuje po ułożeniu kończyny w pozycji przynoszącej ulgę. W stopie niedokrwiennej zachowane jest unerwienie czuciowe, a w niektórych przypadkach wręcz pacjenci odczuwają ból w sposób wzmożony. Jednocześnie stwierdza się zaburzenie ukrwienia.
Stopa niedokrwienna jest zimna, blada, atroficzna, z niewyczuwalnym tętnem w charakterystycznych punktach. Przewlekłe niedotlenienie powoduje, że tkanki obumierają i dochodzi do powstania skrzepów, obrzęku, wrzodów, a finalnie do martwicy. Owrzodzenia najczęściej rozwijają się w obrębie części grzbietowej, na bocznych i dystalnych krawędziach. Objawami stopy niedokrwiennej są dodatkowo: deformacje paznokci, zgorzel palców, „niebieskie” palce, często grzybica paznokci.
Porównanie objawów stopy cukrzycowej neuropatycznej i niedokrwiennej
W tabeli zaprezentowano porównanie objawów stopy cukrzycowej neuropatycznej i stopy niedokrwiennej.
| Objaw | Stopa neuropatyczna | Stopa niedokrwienna |
| Czucie | Zaburzone | Prawidłowe lub przeczulica |
| Wygląd stopy | Ciepła, różowa | Sucha, zimna |
| Tętno na tętnicach stopy | Dobrze wyczuwalne | Niewyczuwalne |
| Chromanie przestankowe | Nie ma | Obecne |
| Hiperkeratoza (nadmierne rogowacenie naskórka) | Obecna | Nie ma |
| Zanik tkanki mięśniowej | Obecny | Nie ma |
| Obrzęk | Obecny | Obecny |
| Odruchy ścięgniste | Osłabienie lub brak | Zachowane |
| Badanie RTG stopy | Cechy osteolizy (procesu rozpadu tkanki kostnej) | Bez zmian |
Stopa cukrzycowa – jakie są objawy ciężkie?
Bez względu na postać stopy cukrzycowej ostatecznymi objawami są: wyniszczenie stopy, ból, trudności w poruszaniu się, podatność na infekcje. Wszystko to razem w istotny sposób obniża jakość życia diabetyków. Jednakże najcięższym skutkiem stopy cukrzycowej jest amputacja. W krajach rozwiniętych zespół stopy cukrzycowej stanowi najczęstszą przyczynę nieurazowej utraty kończyny. Większość przypadków amputację poprzedza owrzodzenie, które łatwo może ulec zakażeniu. Ryzyko powstania owrzodzenia w ciągu całego życia diabetyka szacuje się na 12–25%. Ryzyko amputacji u chorych na cukrzycę jest 30–40 razy większe niż u osób bez cukrzycy.
Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska
Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela
Bibliografia
- A. Korzon-Burakowska, Zespół stopy cukrzycowej – patogeneza i praktyczne aspekty postępowania, „Choroby Serca i Naczyń” 2007, t. 4, nr 2, s. 93–98.
- M. Korzonek, A. Markiel, J. Czarnota-Chlewicka, Zespół stopy cukrzycowej – problem wciąż aktualny, „Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne” 2016, nr 1, s. 1–8.
- A. Popławska-Kita, Stopa cukrzycowa, w: Dermatologia geriatryczna, t. 2, pod red. A. Kaszuba, J. Szepietowskiego, Z. Adamskiego, Wydawnictwo CZELEJ, Lublin 2016, s. 329–343.
