Co to jest torbiel zastoinowa? Jak się tworzy i gdzie występuje?

Przegryzając wargi lub policzek, narażasz się na powstanie torbieli zastoinowej w miejscach uszkodzeń błony śluzowej. Nie towarzyszy jej ból ani inne dokuczliwe objawy, ale torbiel wygląda nieestetycznie i może utrudniać np. jedzenie. Sprawdź, jak i dlaczego może powstać torbiel zastoinowa.

Czym jest torbiel zastoinowa?

Torbiel zastoinowa, znana także pod nazwą Mucocele, jest zmianą wytwórczą w postaci kulistego uwypuklenia, guzka powstałego w okolicy ujścia małego gruczołu ślinowego. Najczęściej możesz się jej nabawić w wyniku nawykowego przegryzania wewnętrznej powierzchni policzka, choć częściej pojawia się ona na dolnej wardze ust.

W zależności od przyczyny tworzenia się jej wyróżnia się dwa rodzaje takiej zmiany:

• torbiel zastoinowa śluzowa – jest typem retencyjnym, nazywanym też przewodowym. Powstaje w wyniku niedrożności przewodu wyprowadzającego gruczołu ślinowego;
• torbiel zastoinowa z wynaczynienia, czyli typ pozaprzewodowy, w którym nie stwierdza się wysłania nabłonkowego, tylko otoczkę z tkanki ziarninowej. Z tej przyczyny bywa nazywana torbielą rzekomą. Powstaje w wyniku urazowego przecięcia przewodu wyprowadzającego, powodując gromadzenie się śluzu w tkance łącznej poza jego światłem.

Jak wygląda torbiel zastoinowa?

W zależności od typu torbieli zastoinowej, możesz doświadczyć jej w różnych okolicach jamy ustnej. I choć zwykle obserwuje się ją na dolnej wardze ust, to zdarza się, że może utworzyć się na błonie śluzowej policzka, języka, a nawet podniebienia.

Torbiel zastoinowa ma miękką strukturę. Nie jest twardą, dokuczliwą w dotyku zmianą, ale raczej chełboczącym tworem wypełnionym gęstą, bezbarwną lub półprzezroczystą, szaro-niebieską płynną treścią o śluzowatym lub galaretowatym charakterze.

Torbiel zastoinowa wargi dolnej ze względu na umiejscowienie może pękać np. w wyniku przypadkowego ugryzienia wargi podczas jedzenia, co prowadzi do wylania się jej treści poza granice błony śluzowej, czyli na zewnątrz. Tendencje do perforacji najczęściej mają większe torbiele. Wypukłość, o której mowa najczęściej, dochodzi do średnicy nieprzekraczającej 1 cm (sporadycznie zdarzają się większe, 2–3 cm) [1].

Torbiel zastoinowa jest dobrze odgraniczona od otoczenia, a pokrywająca ją błona śluzowa mocno napięta. Raz wygojona może nawracać. Co więcej, często wybiera ona to samo miejsce, a ponowne ukształtowanie się w nim sprzyja dodatkowo zwiększeniu jej rozmiarów i gęstości, tzw. spoistości, czyli struktury, która wypełnia jej przestrzeń wewnątrz.

Rośnie powoli i nie powoduje żadnych dolegliwości bólowych. Jej obecność jednak możesz odczuć w inny sposób. Może ona bowiem dokuczać podczas mówienia. Dyskomfort możesz także obserwować w trakcie żucia i połykania. Dotyczy to jednak najczęściej dużych, przerośniętych wypukłości.

Torbiel zastoinowa zwykle występuje pojedynczo. Skupiska lub kilka wypukłości w tym samym czasie w różnych okolicach jamy ustnej to rzadkość.

Dlaczego torbiel zastoinowa powstaje w jamie ustnej?

Do wzrostu torbieli zastoinowej dochodzi w wyniku drobnych urazów. Czynnikami ryzyka bywają zwykle autougryzienia, np. takie, jakich można dokonać przez przypadek łapczywym gryzieniem jedzenia. Sprzyja temu także nawykowe podgryzanie lub przygryzanie policzków czy ust. 

Torbiel zastoinowa może także powstać w wyniku podrażnienia błony śluzowej o innym pochodzeniu, np. przez ciało obce. Twoja jama ustna może być narażona na powstanie tej zmiany, jeśli nosisz aparat ortodontyczny lub protezę zębową, zwłaszcza kiedy są one nieprawidłowo dopasowane lub obluzowane. Ciałem obcym, które naraża Twoją błonę śluzową na podrażnienia, a w następstwie tego pojawienie się torbieli zastoinowej, mogą być też fragmenty wypełnień stomatologicznych, odłamki zębów i narzędzi dentystycznych (zwłaszcza po niedawno przebytym zabiegu). Zdarza się, że torbiel zastoinowa powstaje także jako powikłanie obecności innych twardych elementów, np. drewnianej drzazgi, ości lub kości z jedzenia bądź plastikowych odprysków.

Oprócz urazów mechanicznych torbiel zastoinową powodują przewlekłe i często nawracające stany zapalne w obrębie jamy ustnej. Prowadzą one bowiem do tworzenia się niekorzystnych zmian w okolicy przewodów gruczołów ślinowych. Zwykle w wyniku tego dochodzi do zwężenia światła tych przewodów, co powoduje ograniczony przepływ śliny lub całkowite uniemożliwienie jej uwalniania do jamy ustnej. Drożności przewodów ślinowych nie sprzyjają także blizny po zagojonych wcześniej trobielach. Miejsce takie jest szczególnie narażone na nawroty wypukłości.

U kogo najczęściej występuje torbiel zastoinowa?

Torbiel zastoinowa dotyczy szczególnie dzieci i osób młodych, a zwłaszcza kobiet. Może być to związane z tym, że przygryzania warg oraz policzków dokonują oni na tle nerwowym różnej etiologii, choćby np. w wyniku stresu związanego z nauką, egzaminami czy innymi istotnymi dla nich wydarzeniami w życiu. Torbiel zastoinowa może także dotyczyć seniorów.

Pamiętaj, że długotrwały stres i napięcie emocjonalne sprzyja powstawaniu torbieli zastoinowych, ale także niekorzystnie wpływa na ogólny stan zdrowia. Szczególnie w okresie dojrzewania organizm młodego człowieka jest wystawiony na zaburzenia hormonalne różnego typu. Również okres menopauzalny sprzyja wahaniom hormonalnym i powstawaniu z tego tytułu wielu różnorodnych dolegliwości. I choć huśtawki hormonalne zarówno w młodym, jak i starszym wieku związane bywają często z naturalnymi procesami fizjologicznymi, to warto monitorować ich poziom, wykonując odpowiedni pakiet badań hormonalnych. Dzięki takim testom można ocenić pracę gruczołów dokrewnych, w tym jajników, tarczycy czy nadnerczy, a przez to rozpoznać wiele chorób endokrynologicznych. 

Jak leczyć torbiel zastoinową?

Torbiel zastoinowa najczęściej wymaga chirurgicznej oprawy w celu usunięcia zmiany i zabezpieczenia miejsca po ekstrakcji. Wyłuszczenia dokonuje się zwykle z pewnym marginesem zdrowych tkanek, aby mieć pewność, że zmiana wytwórcza została całkowicie usunięta.

Zabieg przeprowadza chirurg szczękowo-twarzowy, chirurg stomatolog bądź chirurg laryngologiczny. Wskazane jest, aby zebrana torbiel zastoinowa została poddana badaniom histopatologicznym. Umożliwia to ostateczne rozpoznanie charakteru narośniętej tkanki, a tym samym opracowanie dalszej ścieżki leczenia profilaktycznego lub podtrzymującego, jeśli jest to konieczne. W okresie pozabiegowym lekarz może zalecić odpowiednią pielęgnację jamy ustnej i rany powstałej po zabiegu. 

Większym dzieciom i dorosłym najczęściej poleca się płukanie jamy ustnej specjalnymi roztworami, które przyspieszają gojenie. Mniejsze dziecko może potrzebować Twojej pomocy w nałożeniu preparatu miejscowego, w postaci np. żelowej maści czy aerozolu.

Operacja, choć szybko i dokładnie rozwiązuje problem, może nie oznaczać końca leczenia. Jeśli np. torbiel zastoinowa u Twojego dziecka bądź rodzica pojawiła się w wyniku nawykowego przygryzania warg czy policzków, warto zadbać również o to, aby zaprzestali oni wykonywania tej czynności. W tym celu stosuje się różnorodne metody behawioralne.

Autor: Agata Oleszkiewicz

Bibliografia

1. M. Pedowska i in., Mucocele – opis przypadku, „Chirurgia Stomatologiczna” 2020, nr 1.
2. R. Górska, Diagnostyka i leczenie chorób błony śluzowej jamy ustnej, Med Tour Press, Warszawa 2011.
3. L. Kryst, Chirurgia szczękowo-twarzowa: podręcznik dla studentów, PZWL, Warszawa 2007.

A. Strzałkowska, A. Kunc, Wystąpienie torbieli zastoinowej w przebiegu leczenia stałymi aparatami ortodontycznymi – opis przypadku, „Dental and Medical Problems” 2005, nr

Oceń artykuł