Wskaźnik de Ritisa: co oznacza i jakie są normy?

Wskaźnik de Ritisa jest ilorazem aktywności aminotransferazy asparaginianowej (AST) i aminotransferazy alaninowej (ALT). Opracowany został około 60 lat temu przez de Ritisa, któremu też zawdzięcza swoją nazwę. Przydatny jest w diagnostyce chorób wątroby i dróg żółciowych. Sprawdź, jakie są normy dla wskaźnika de Ritisa. W jakich schorzeniach obserwuje się zbyt wysokie lub za niskie wartości?

Co to jest wskaźnik de Ritisa?

Wskaźnik de Ritisa to współczynnik określający stosunek poziomu (aktywności) aminotransferazy asparaginianowej (AST) do poziomu aminotransferazy alaninowej (ALT). Dla jego określania stosuje się również skrót AST/ALT. Stosunek aktywności AST i ALT w surowicy został po raz pierwszy opisany przez Fernando de Ritisa w 1957 roku. Aminotransferaza asparaginianowa i alaninowa to narządowo niespecyficzne enzymy, które uczestniczą w przemianach białek. W piśmiennictwie medycznym enzymy te określane są jednym wspólnym terminem – występują jako transaminazy. Ich badanie jest powszechnie wykorzystywane w diagnostyce laboratoryjnej chorób wątroby i dróg żółciowych. Aminotransferaza alaninowa to enzym swoisty dla hepatocytów (komórek wątrobowych), z kolei aminotransferaza asparaginianowa występuje również w komórkach mięśni szkieletowych, serca, nerek, mózgu, a nawet w erytrocytach (czerwonych krwinkach).

Wskaźnik de Ritisa – kiedy się go oblicza?

Wskaźnika de Ritisa nie wylicza się każdorazowo przy badaniach enzymów wątrobowych. Jeśli parametry pracy wątroby są w normie – aktywność AST i ALT mieści się w przyjętych granicach, to nie ma potrzeby wyliczania wskaźnika de Ritisa. Specjaliści zwracają uwagę na jego niewielką wartość diagnostyczną przy bardzo wysokim poziomie aminotransferaz (przy ponad 15-krotnym przekroczeniu norm). Wskaźnik de Ritisa ma największą przydatność diagnostyczną przy umiarkowanym przekroczeniu norm aminotransferaz (mniejsze niż 5-krotne). Warto w tym miejscu przypomnieć, że normy dla enzymów wątrobowych wynoszą odpowiednio:

aminotransferaza alaninowa – < 40 IU/l;
aminotransferaza asparaginianowa – < 40 IU/l.

Oznacza to, że wskaźnik de Ritisa oblicza się do momentu, aż powyższe parametry nie przekroczą wartości 200 IU/l.

Wskaźnik de Ritisa – jak wyliczyć?

Aby wyliczyć wskaźnik de Ritisa, konieczne jest zbadanie poziomu AST i ALT. Materiał do badań to krew żylna pobrana najczęściej z naczynia ze zgięcia łokciowego. Pacjentowi zakłada się na rękę specjalną opaskę (tzw. stazę). Wywierany przez nią ucisk ma spowodować napełnienie żył, a tym samym ułatwić pobieranie krwi. Pacjent może zostać poproszony o kilkukrotne zaciśnięcie ręki w pięść i jej rozluźnienie (tzw. pompowanie), co nasila napływ krwi do ręki. Miejsce wkłucia zostanie zdezynfekowane. Pielęgniarka wprowadzi igłę do żyły i zwolni opaskę na ręce pacjenta. Wyciągnie ją po pobraniu odpowiedniej ilości krwi, a miejsce wkłucia będzie trzeba uciskać gazikiem. Tuż po badaniu nie zaleca się zginania ręki z uwagi na ryzyko powstania krwiaka w okolicy wkłucia.

Z uwagi na dobową zmienność ALT badanie musi zostać przeprowadzone w godzinach porannych (najlepiej między 7.00 a 10.00). Pacjent powinien stawić się na badanie na czczo. Zaleca się, by ostatni posiłek został spożyty do godziny 18.00 poprzedniego dnia. Bezpośrednio przed pobraniem krwi należy unikać nadmiernego stresu i wzmożonej aktywności fizycznej. Przed wykonaniem oznaczenia pacjent musi skonsultować z lekarzem wszystkie przyjmowane leki, gdyż mogą one wpływać na wyniki. Na kilka dni przed badaniem pacjent powinien unikać spożywania alkoholu i ciężkostrawnych, tłustych posiłków. Niemniej zaleca się, by sposób odżywiania w okresie poprzedzającym badanie nie odbiegał od codziennej diety. Ocena poziomu AST i ALT wchodzi w skład tzw. prób wątrobowych. Badanie to obejmuje dodatkowo analizę stężenia bilirubiny (barwnik żółciowy będący produktem rozpadu hemu, przede wszystkim z hemoglobiny pochodzącej ze zniszczonych krwinek czerwonych – erytrocytów, powstaje głównie w komórkach wątrobowych) oraz dwóch enzymów związanych z nabłonkiem dróg żółciowych – fosfatazy zasadowej (ALP) i gamma-glutamylotranspeptydazy (GGTP). Ich wyniki interpretowane są łącznie.

Normy wskaźnika de Ritisa

Za prawidłową wartość wskaźnika de Ritisa uznaje się iloraz AST/ALT wynoszący 1. O toczących się w organizmie patologiach świadczy zarówno zbyt wysoki – przekraczający 1 (AST > ALT), jak i obniżony – poniżej 1 (AST < ALT), poziom omawianego wskaźnika. Po otrzymaniu wyniku pacjent powinien się zgłosić do lekarza prowadzącego, ponieważ interpretuje się je w oparciu na występujących u pacjenta dolegliwości, a także wynikach innych badań laboratoryjnych.

Co mogą oznaczać podwyższone wartości wskaźnik de Ritisa?

Wzrost wartości wskaźnika de Ritisa może mieć związek z pozawątrobowymi przyczynami zwiększonej aktywności enzymów. Wskaźnik powyżej jedności może sugerować następujące patologie:

uszkodzenie mięśni szkieletowych;
hemolizę (rozpad erytrocytów, do którego może doprowadzić m.in. zakażenie bakteryjne, choroby śledziony, narażenie na działanie chemikaliów, ciężkie choroby reumatologiczne);
choroby tarczycy.

Podwyższony wskaźniki de Ritisa stwierdza się również w przypadku toksycznego uszkodzenia wątroby. Najczęściej stwierdzane jest uszkodzenie polekowe narządu lub alkoholowa choroba wątroby. Przekraczające normę wartości omawianego parametru mogą sugerować także dokonaną marskość wątroby (bez względu na jej przyczyny, zastępowanie komórek wątrobowych włóknami tkanki łącznej, które zaburzają prawidłową budowę narządów i pełnione przez niego funkcje), ostrą cholestazę zewnątrzwątrobową (stan utrudnionego przepływu żółci lub zmniejszonego jej wytwarzania, najczęściej spowodowany kamicą żółciową), pierwotne nowotwory wątroby oraz przerzuty nowotworowe do tego narządu.

Co mogą oznaczać obniżone wartości wskaźnika de Ritisa?

Obniżenie wartości wskaźnika de Ritisa najczęściej obserwuje się w chorobach miąższu wątroby. Wskaźnik niższy od jedności może sugerować następujące patologie:

ostre lub przewlekłe wirusowe zapalenia wątroby, zazwyczaj typ B i C – w przebiegu ostrego zapalenia wątroby obserwuje się takie objawy jak: utrata apetytu, nudności, wymioty, ciemne zabarwienie moczu, żółtaczka, swędzenie skóry, bóle mięśni. Postać przewlekła zapalenia wątroby ma zazwyczaj przebieg bezobjawowy lub skąpoobjawowy, wiąże się z toczącym się długo stanem zapalnym, który może doprowadzić do marskości wątroby lub choroby nowotworowej;
hemochromatoza – choroba uwarunkowana genetycznie, która charakteryzuje się zaburzeniem metabolizmu żelaza, prowadzi do wzmożonego wchłaniania tego pierwiastka z pożywienia i gromadzenia go w tkankach;
uszkodzenia polekowe i toksyczne;
niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby – przewlekłe zapalenie wątroby, które ma obraz kliniczny do zmian wątrobowych występujących u osób nadużywających alkoholu, jej powstaniu sprzyja m.in. zespół metaboliczny, otyłość brzuszna, podwyższony poziom trójglicerydów;
autoimmunologiczne zapalenie wątroby – choroba charakteryzująca się przewlekłym, postępującym procesem martwiczo-zapalnym wątroby. Nie poznano jak dotąd przyczyny jej powstania. W przebiegu stwierdza się jednak występowanie autoprzeciwciał, przekraczający normę poziom immunoglobulin G, co sugeruje udział układu odpornościowego w jej rozwoju.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia

M. Botros, K. A. Sikaris, The De Ritis Ratio: The Test of Time, „Clinical Biochemist Reviews” 2013, t. 34, nr 3, s. 117–130.
A. Dembińska-Kieć, J. W. Naskalski, B. Solnica, Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, Wrocław 2017.
M. Piechota, Dysfunkcja wątroby. Przyczyny, rozpoznanie, kwalifikacja i intensywne leczenie, Wydawnictwo Makmed, Lublin 2016.
A. Szczeklik, Choroby wewnętrzne. T. 1, Medycyna Praktyczna, Kraków 2005.