Co to są cukry redukujące i gdzie je można znaleźć?

Cukry dostarczają organizmowi energii. Można je podzielić na monocukry i wielocukry. Wśród nich można wyróżnić cukry redukujące, które mają zastosowanie w wielu branżach, głównie w spożywczej i kosmetycznej. Do najpopularniejszych cukrów redukujących należą: glukoza, fruktoza oraz laktoza. Dowiedz się, jak wpływają one na zdrowie i czy można je bez obaw spożywać.

Czym są cukry redukujące?

Cukry redukujące to wszystkie węglowodany, które dają pozytywny wynik prób Fehlinga, Benedicta i Tollensa. Należą do nich monosacharydy oraz niektóre disacharydy. Wśród nich należy wymienić cukry, takie jak: glukoza, fruktoza, galaktoza, ryboza, arabinoza, ksyloza, laktoza, maltoza, celobioza. Redukują one inną substancję, samodzielnie się utleniając. 

Właściwości i źródła cukrów redukujących

Monosacharydy, czyli cukry proste, dostarczają organizmowi energii – 1 g dostarcza 4 kcal. Większość z nich ma słodki smak, dlatego są chętnie spożywane. Nadmiar cukrów prostych w diecie może prowadzić do rozwoju otyłości czy cukrzycy typu II. Mogą również rozwinąć się inne choroby cywilizacyjne. Właściwości cukrów redukujących zależą od ich rodzaju.

Glukoza

Jest cukrem najczęściej wykorzystywanym w wielu branżach, w szczególności w spożywczej. Ma postać białego cukru o słodkim smaku. Bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie. Glukoza jest wykorzystywana przez wiele narządów, takich jak: mózg, trzustka, wątroba czy mięśnie. Poziom glukozy we krwi jest utrzymywany przez hormony, w szczególności przez insulinę, kortyzol i adrenalinę. Optymalny poziom we krwi mieści się w przedziale 70–99 mg/dl. Warto regularnie wykonywać badania oznaczające stężenie cukru. Co roku poza podstawową morfologią można wykonać badanie glukozy. W przypadku nieprawidłowych wyników konieczne jest pogłębienie diagnostyki. 

Glukozę można znaleźć w wielu owocach, w szczególności w bananach, jabłkach, figach, winogronach, a także w warzywach – papryce, kukurydzy, cebuli. Znajduje się ona również w miodzie. Glukoza w czystej postaci jest obecna niemalże w każdej kuchni w postaci białego cukru, wykorzystywanego do słodzenia kawy czy herbaty.

Fruktoza

Fruktoza w największej ilości występuje w owocach. W wątrobie jest ona przetwarzana w glukozę, a następnie wykorzystywana przez organizm. Jej przyswajalność jest gorsza niż w przypadku glukozy. Zbyt duże spożycie fruktozy może prowadzić do zwiększonej produkcji kwasu moczowego, a w konsekwencji do rozwoju nadciśnienia tętniczego. Fruktozę można znaleźć w wielu owocach i warzywach oraz w miodzie. Jej źródłami są m.in.: jabłka, gruszki, śliwki, jagody, winogrona, a także pomidory, kapusta, brukselka, cebula i rośliny strączkowe. 

Galaktoza

Galaktoza wchodzi w skład laktozy, czyli cukru występującego w mleku. Po jej spożyciu przekształcana jest w glukozę, a następnie wykorzystywana przez organizm. Wykazuje działanie antyseptyczne oraz eliminuje z organizmu szkodliwe dla niego patogeny. Poza tym, że galaktoza występuje w produktach mlecznych, to można ją również znaleźć w orzechach, roślinach strączkowych, niektórych warzywach, majonezie, ketchupie, podrobach, zbożach oraz niektórych owocach.

Ryboza

Ryboza to cukier prosty, wytwarzany przez tkanki i organy wewnętrzne, a wykorzystywany podczas regularnej aktywności fizycznej. Powstaje m.in. w mózgu, wątrobie i tkance tłuszczowej. Ryboza zwiększa wydolność tlenową i pozytywnie wpływa na funkcjonowanie serca. Ponadto reguluje prawidłowe funkcjonowanie komórek. Wielu sportowców dodatkowo suplementuje rybozę, aby zwiększyć wytrzymałość organizmu. Występuje ona w wielu produktach spożywczych, takich jak: drób, mleko, śledzie, nabiał, grzyby.

Arabinoza

Arabinoza to monosacharyd, który można znaleźć przede wszystkim w gumie arabskiej. Ma mniej słodki smak niż glukoza. Jej podwyższony poziom w badaniach moczu może wynikać z nadmiernego spożycia niektórych owoców lub wskazywać na zakażenie drożdżakami z rodzaju Candida. Naturalnie arabinoza występuje w owocach, takich jak: jabłka, wiśnie, śliwki, winogrona, a także w sokach z nich. 

Ksyloza

Ksyloza nazywana jest również cukrem drzewnym. Występuje w gumach roślinnych, jagodach, gruszkach, brokułach i szpinaku. Ma szerokie zastosowanie w przemyśle spożywczym. Ksyloza jest używana do konserwowania owoców oraz w produkcji lodów i wyrobów cukierniczych. Może być stosowana jako polepszacz smaku i zapachu w suplementach diety. Wykazuje również szereg właściwości bakteriobójczych i grzybobójczych, dlatego często znajduje się w produktach do pielęgnacji jamy ustnej.

Laktoza 

Laktoza to cukier mleczny o bardzo dobrej rozpuszczalności. Wspomaga wchłanianie wapnia, czyli pierwiastka ważnego m.in. w profilaktyce osteoporozy. Ponadto w wyniku fermentacji laktozy powstaje kwas masłowy, ważny dla zachowania jelit w dobrej kondycji. Laktoza nadaje słodki smak, w dużej ilości znajduje się w mleku kobiecym. U niektórych po jej spożyciu występują objawy ze strony układu pokarmowego, wskazujące na nietolerancję tego cukru. Osoby takie powinny unikać produktów zawierających laktozę, czyli mleka krowiego, owczego i oślego, a także wszystkiego, co z nich powstaje. 

Maltoza

Maltoza to małosłodki cukier słodowy. Trawiona jest w jelitach przez enzym maltazę. Maltoza ma duże zastosowanie w branży spożywczej. Ponadto jest wykorzystywana do produkcji alkoholu na bazie drożdży. Naturalnie występuje w przyrodzie w zbożach, w roślinach zawierających skrobię oraz w słodzie. Jest cukrem dobrze rozpuszczalnym w wodzie i przyswajanym przez organizm.

Celobioza

Celobioza powstaje w wyniku hydrolizy celulozy, co oznacza, że nie występuje naturalnie w przyrodzie. Może być składnikiem suplementów diety, a także bywa dodawana do żywności. Nie jest jednak tak popularna, jak inne cukry redukujące. 

Jak cukier wpływa na organizm?

Cukier w różnych postaciach jest dodawany niemalże do wszystkich produktów spożywczych, nawet do takich, których się nie spodziewasz. Może być on obecny w wędlinie, jogurtach naturalnych, sosach czy ketchupie. Jego celem jest wzmocnienie smaku. Ponadto słodkie rzeczy są chętniej spożywane. Nadmierne spożycie cukru niesie za sobą wiele konsekwencji, przede wszystkim zdrowotnych. Prowadzi do rozwoju cukrzycy typu II, która jest coraz częściej diagnozowaną chorobą cywilizacyjną. Zazwyczaj jest konsekwencją otyłości, wynikającej ze złej diety i braku aktywności fizycznej. 

Produkty słodzone niekorzystnie wpływają na stan uzębienia i jamy ustnej. Cukier jest odpowiedzialny za powstawanie próchnicy zębów, a także za szybsze odkładanie się płytki nazębnej. Niektóre cukry są jednak dodawane do past do zębów w celach ściernych, ale nie są one przez nas spożywane. Spożycie dużej ilości słodyczy, picie słodkich napojów powoduje zaburzenia w gospodarce lipidowej. Prowadzi do hipercholesterolemii i podwyższonego poziomu triglicerydów. W konsekwencji może być przyczyną chorób serca i miażdżycy. 

Szybsze starzenie się skóry, pojawienie się zmarszczek i utrata owalu twarzy to również konsekwencja dużej ilości cukru. Spożywanie go w nadmiernych ilościach niekorzystnie wpływa na wygląd skóry, przyspiesza starzenie się jej i prowadzi do stresu oksydacyjnego. Cukier może być również odpowiedzialny za powstawanie niedoskonałości skóry, w szczególności zmian trądzikowych i stanów zapalnych. Nie bez znaczenia jest dla ciała. Sprzyja cellulitowi.

Autor: Sylwia Brodniewska

Bibliografia

1. D. Maciejewska, M. Langwald, Chemia organiczna, Oficyna Wydawnicza Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Warszawa 2016.
2. M. Noszczyk, Kosmetologia pielęgnacyjna i lekarska, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2019. 
3. M. Jarosz (red.), Czy wiesz, ile potrzebujesz węglowodanów?, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2019.
4. A. Lebiedzińska, Węglowodany w diecie człowieka, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna”, 2008, nr 3, s. 215–218.

Oceń artykuł