Retikulocyty – co to jest? Normy, badanie

Badanie retikulocytów uważa się za wskaźnik aktywności szpiku kostnego. Nieprawidłowości w jego funkcjonowaniu objawiają się niskim wytwarzaniem retikulocytów. Oznaczenie poziomu retikulocytów wykorzystywane jest również do monitorowania leczenia z użyciem erytropoetyny czy witaminy B12.

Retikulocyty odkryte zostały w 1890 r. przez Paula Ehrlicha. W 1953 r. określono zakresy referencyjne etapów dojrzewania retikulocytów, a w ciągu dziesiątek kolejnych lat badacze pogłębiali wiedzę na temat tych elementów morfotycznych krwi. Sprawdź, czym są retikulocyty i jaką funkcję pełnią w organizmie. Dowiedz się, jakie są wskazania do oznaczenia retikulocytów i co może zaburzać ich prawidłową wartość.

Co to są retikulocyty?

Retikulocyty (RET) najogólniej określić można jako niedojrzałe, pozbawione jądra, młode formy erytrocytów, czyli krwinek czerwonych, które mają co najmniej dwie „kropki” z niebiesko zabarwionym materiałem, odpowiadającym rybosomalnemu RNA. Samo określenie „retikulocyt” wywodzi się od struktury podobnej do siateczki, która staje się widoczna po barwieniu przyżyciowymi barwnikami (np. błękitem metylenowym, błękitem brylantowo-krezolowym). Alternatywnie retikulocyty określane są jako proerytrocyty.

Jak powstają retikulocyty?

Retikulocyty powstają na skutek pozbycia się jądra komórkowego przez erytroblast kwasochłonny, czyli komórkę macierzystą krwinki czerwonej. Z reguły po powstaniu przez 3 dni retikulocyty pozostają w szpiku kostnym, a przez kolejny 1 dzień są obecne we krwi obwodowej. W wyniku usunięcia retikulum endoplazmatycznego retikulocyty w ciągu 4 dni zmieniają się w dojrzałą krwinkę czerwoną.

Cały proces dojrzewania retikulocytów można podzielić na następujące etapy:

stadium 0 – jądro,
stadium I – zwarte retikulum,
stadium II – luźne retikulum,
stadium III – rozproszone retikulum,
stadium IV – niewiele rozproszonych ziarnistości.

W zrównoważonym układzie krwinkowym ponad 90% retikulocytów znajduje się we krwi obwodowej w końcowych stadiach dojrzałości.

Dzięki specjalnemu sposobowi pomiaru retikulocytów, jakim jest fluorescencyjna cytometria przepływowa, możliwy stał się ich podział na trzy etapy dojrzewania w zależności od zawartości RNA. Jej ilość wpływa na intensywność fluorescencji – im wyższa, tym mniej dojrzały jest retikulocyt. Na tej podstawie się wyróżnia:

„dojrzałe” retikulocyty (low-fluorescence reticulocytes – LFR),
„średnio-dojrzałe” retikulocyty (medium-fluorescence reticulocytes – MFR),
„niedojrzałe” retikulocyty (high-fluorescence reticulocytes – HFR).

Jaka jest funkcja retikulocytów w organizmie?

Retikulocyty odzwierciedlają regenerację erytropoezy. To proces namnażania i różnicowania erytrocytów z komórek macierzystych, jaki zachodzi w szpiku kostnym kości płaskich i w nasadach kości długich. Liczba retikulocytów stanowi dobry marker aktywności szpiku, ponieważ odzwierciedla aktualne wytwarzanie i status erytropoezy. Do głównych zadań retikulocytów należy zatem uzupełnianie niszczonych erytrocytów, w tym zarówno tych usuwanych fizjologicznie, jak i na skutek stanów patologicznych, w których erytrocyty są niszczone (np. zimnica, krwotok). Retikulocyty mają za zadanie zapewnić wyrównywanie braków krwinek czerwonych w organizmie.

Retikulocyty – badanie i norma

Poziom retikulocytów określić można w najbardziej podstawowym badaniu laboratoryjnym, jakim jest badanie morfologiczne krwi. Badanie to wchodzi w skład specjalnego pakietu badań opracowanego z myślą o kobietach w ciąży. Materiałem do analizy w morfologii jest krew pochodząca z naczynia żylnego biegnącego w zgięciu łokciowym. Badanie to przeprowadza się na czczo, a ostatni posiłek należy zjeść do godziny 18 dzień wcześniej. Na morfologię pacjent powinien zgłosić się w godzinach porannych z uwagi na możliwe dobowe zmiany niektórych analizowanych w niej parametrów. Przed badaniem nie można podejmować aktywności fizycznej, a na pobranie krwi warto zgłosić się po chwilowym odpoczynku. Wartość retikulocytów podawana jest w tys./µl. Norma retikulocytów w surowicy krwi wynosi od 20 do 130 tys./µl [1]. Po interpretację wyniku pacjent powinien się zgłosić do lekarza kierującego na badanie lub do lekarza podstawowej opieki medycznej.

Jakie są wskazania do badania retikulocytów?

Parametr retikulocytów ma znaczenie nie tylko na etapie badań diagnostycznych, lecz także dla oceny wyników leczenia. Wśród wskazań do pomiaru retikulocytów wymienia się przede wszystkim monitorowanie terapii polegającej na suplementacji żelaza, witaminy B12 i kwasu foliowego. Oceny tych elementów morfotycznych krwi dokonuje się również podczas transplantacji komórek macierzystych i kontrolowania terapii w czasie podawania erytropoetyny. Badanie powinno wykonywać się przy objawach takich jak: szybkie męczenie się, trudność z koncentracją, bladość skóry. Stanowi ono podstawę diagnostyki we wszystkich rodzajach niedokrwistości i formę oceny funkcjonowania układu krążenia. Dlatego warto regularnie wykonywać podstawowe laboratoryjne badania krwi, aby mieć pewność, że organizm funkcjonuje prawidłowo.

Co oznaczają podwyższone i obniżone retikulocyty?

Stan obniżenia odsetka retikulocytów we krwi określany jest jako retikulopenia. Nie ma fizjologicznych stanów, którym mógłby on towarzyszyć. Za to obniżone retikulocyty stwierdza się w wyniku:

uszkodzenia szpiku kostnego, w tym toksycznego czy o innym podłożu, jak wrodzona aplazja (nieprawidłowe wykształcenie się) układu czerwonokrwinkowego,
niedoboru witamin i pierwiastków, w tym zwłaszcza witaminy B12 (kobalaminy) i B9 (kwasu foliowego) oraz żelaza,
leczenia cytostatykami, które prowadzone jest w przebiegu chorób nowotworowych czy niektórych kolagenoz,
niedoboru erytropoetyny, czyli hormonu, który stymuluje proces wytwarzania krwinek czerwony; obserwuje się go m.in. w niewydolności nerek,
wyniszczenia z powodu np. chorób przewlekłych czy AIDS,
niedokrwistości aplastycznej i hipoplastycznej.

Stan podwyższonego poziomu retikulocytów to retikulocytoza. Fizjologicznie wystąpić może u noworodków oraz u osób przebywających przez dłuższy czas na wysokościach powyżej 1900 m n.p.m., gdzie panuje obniżone ciśnienie parcjalne tlenu w powietrzu. Do innych przyczyn podwyższenia poziomu retikulocytów należą m.in.:

hemoliza (przechodzenie hemoglobiny do osocza krwi, wywołane zniszczeniem erytrocytów), która zachodzić może pod wpływem zakażeń wirusowych, bakteryjnych, pasożytniczych krwi, z powodu toksycznego działania niektórych leków, z przyczyn immunologicznych czy mechanicznych (np. przy sztucznych zastawkach serca),
krwotoki,
przyczyny jatrogenne, w tym m.in. splenektomia (usunięcie śledziony), leczenie środkami krwiotwórczymi, żelazem, witaminą B12, kwasem foliowym,
niektóre choroby nowotworowe, w tym m.in. przerzuty do kości, guzy wydzielające czynnik erytropoetyczny,
niedokrwistości regeneracyjne, do których zalicza się niedokrwistości hemolityczne związane ze zwiększonym rozpadem krwinek czerwonych w mechanizmie wewnątrznaczyniowym lub pozanaczyniowo.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

A. Teległów, Diagnostyka hematologiczna – podstawowe badanie: morfologia krwi, [w:] A. Teległów. (red.), Diagnostyka laboratoryjna i obrazowa dla potrzeb fizjoterapii i kosmetologii, University of Physical Education, Kraków 2020, s. 212–221.
A. Adamowicz-Salach, Standardy diagnostyki niedokrwistości, „Pediatria po Dyplomie” 2019, nr 5. Online: https://podyplomie.pl/pediatria/33418,standardy-diagnostyki-niedokrwistosci [dostęp: 25.07.2022].
A. Dmoszyńska, T. Robak, Podstawy hematologii, Czelej, Lublin 2003.
The Expert Panel on Cytometry of the International Council of Standardization in Hematology. ICSH Guidelines for Reticulocyte Counting by Microscopy of Supravitally Stained Preparations. World Health Organization, Geneva 1992.