Spis treści:
Zdrowie i sprawność nerek to kluczowe elementy w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu. Jednym z najważniejszych markerów oceny ich prawidłowego funkcjonowania jest badanie cystatyny C – białka produkowanego przez komórki organizmu. Oznaczenie jej stężenia we krwi dostarcza cennych informacji na temat wydolności nerek i pozwala na wczesne wykrycie ewentualnych nieprawidłowości. Sprawdź, czym jest cystatyna C, jakie są jej prawidłowe wartości (normy) oraz jak interpretować wyniki tego badania.
Czym jest cystatyna C?
Cystatyna C to białko wytwarzane przez wszystkie komórki organizmu, które mają jądro komórkowe. Pełni ono kluczową funkcję w regulacji aktywności enzymów proteolitycznych, takich jak katepsyny, odgrywających istotną rolę w procesach zapalnych. Dzięki tej właściwości cystatyna C wykazuje pośrednio działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze.
Kluczową cechą cystatyny C jest fakt, że jej stężenie we krwi zależy niemal wyłącznie od wydolności nerek. Wraz z krwią trafia ona do kłębuszków nerkowych, gdzie ulega niemal całkowitej filtracji, a następnie jest reabsorbowana i rozkładana w komórkach cewek nerkowych. W związku z tym jej poziom w surowicy bezpośrednio odzwierciedla wydolność filtracyjną nerek, wyrażaną jako współczynnik przesączania kłębuszkowego (GFR).
W przeciwieństwie do kreatyniny stężenie cystatyny C nie zależy od takich czynników, jak płeć, masa mięśniowa czy dieta. Czyni to ją znacznie wiarygodniejszym markerem oceny czynności nerek, zwłaszcza u pacjentów otyłych, niedożywionych lub z chorobami wątroby.
Wskazania do badania cystatyny C
Badanie cystatyny C we krwi wykonuje się przede wszystkim w celu oceny wydolności nerek, do monitorowania przebiegu chorób nerek, a także oceny ryzyka chorób sercowo-naczyniowych i diagnostyki schorzeń współistniejących.
1. Ocena wydolności nerek
Badanie to pozwala na wczesne wykrycie zaburzeń filtracji kłębuszkowej, a tym samym na rozpoznanie przewlekłej choroby nerek, nawet we wczesnym stadium choroby. Ma to kluczowe znaczenie, ponieważ cystatyna C pojawia się we krwi już na bardzo wczesnym etapie uszkodzenia tych narządów, kiedy stężenie kreatyniny wciąż pozostaje w normie.
2. Monitorowanie przebiegu chorób nerek
Systematyczne oznaczanie cystatyny C umożliwia śledzenie skuteczności leczenia pacjentów z rozpoznanymi schorzeniami nerek, takimi jak: nefropatia cukrzycowa (jedno z powikłań cukrzycy typu 2), nadciśnieniowa choroba nerek czy nefropatia zaporowa.
3. Ocena ryzyka chorób sercowo-naczyniowych
Najnowsze badania wskazują, że podwyższone stężenie cystatyny C może świadczyć o zwiększonym ryzyku zachorowania na choroby układu sercowo-naczyniowego, wystąpienia udaru mózgu oraz zgonu.
4. Diagnostyki schorzeń współistniejących
Poza chorobami nerek podwyższony poziom cystatyny C może sygnalizować również inne stany chorobowe, takie jak: nadczynność tarczycy, choroby reumatyczne czy zmiany nowotworowe. W celu potwierdzenia diagnozy tych schorzeń konieczne jest wykonanie specjalistycznych badań.
Kto powinien zbadać poziom cystatyny C?
Badanie poziomu cystatyny C zaleca się w szczególności osobom, które znajdują się w grupie ryzyka występowania chorób nerek, jak również tym, którzy już mają symptomy wskazujące na schorzenie tego narządu. W grupie ryzyka są seniorzy, a także osoby zmagający się z takimi chorobami, jak: cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, choroby autoimmunologiczne (np. toczeń rumieniowaty układowy) i otyłość. Trzeba również pamiętać, że jeśli w rodzinie występowały choroby nerek, ryzyko zachorowania może być wyższe.
Do pierwszych objawów chorób nerek, na jakie trzeba zwrócić uwagę, należą m.in.: zmniejszenie objętości wydalanego moczu, obrzęki, uczucie zmęczenia i osłabienia, utrata apetytu, nudności i wymioty, krwiomocz oraz ból w dolnej części pleców.
Przygotowanie do badania cystatyny C
Badanie stężenia cystatyny C we krwi jest stosunkowo proste i nieinwazyjne. Nie wymaga ono specjalnego przygotowania. Zaleca się jedynie, aby krew pobierana była rano na czczo – po minimum 8–12-godzinnej przerwie od ostatniego posiłku.
Pobranie krwi ma standardowy przebieg: krew pobierana jest z żyły w zgięciu łokciowym. Procedura trwa zaledwie kilkanaście sekund, a po zakończonym badaniu należy przez kilka minut przytrzymać gazik w miejscu wkłucia, aby zminimalizować ryzyko powstania krwiaka. Badanie nie wymaga ograniczeń dotyczących aktywności fizycznej czy palenia papierosów.
Normy stężenia cystatyny C
Prawidłowe wartości cystatyny C we krwi zależą od wieku pacjenta i są wyrażane w jednostce miligram na litr (mg/l). Normy powinny kształtować się w następujących przedziałach:
- dzieci do 1. roku życia: 0,59–1,97 mg/l;
- dzieci i młodzież w wieku 1–18 lat: 0,50–1,27 mg/l;
- dorośli do 50. roku życia: 0,53–0,92 mg/l;
- dorośli powyżej 50. roku życia: 0,58–1,02 mg/l [1].
Należy pamiętać, że uzyskany wynik badania zawsze powinien zostać zinterpretowany przez lekarza prowadzącego, który na podstawie całości obrazu klinicznego pacjenta zdecyduje o dalszym postępowaniu diagnostycznym lub leczniczym.
Interpretacja wyników badania cystatyny C
Powodem do niepokoju jest podwyższone stężenie cystatyny C, natomiast obniżony poziom tego parametru obserwuje się niezwykle rzadko.
Podwyższone stężenie cystatyny C
Wzrost poziomu cystatyny C we krwi wskazuje na spadek wydolności filtracyjnej nerek. Może to być spowodowane:
- ostrą lub przewlekłą niewydolnością nerek;
- nefropatią cukrzycową;
- chorobami nowotworowymi;
- chorobami reumatycznymi (np. reumatoidalnym zapaleniem stawów);
- przyjmowaniem niektórych leków, np. kortykosteroidów.
Ponadto najnowsze badania sugerują, że podwyższone stężenie cystatyny C może być markerem zwiększonego ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, udaru mózgu i zgonu.
Obniżone stężenie cystatyny C
Sytuacje, w których dochodzi do obniżenia poziomu cystatyny C we krwi, zdarzają się niezwykle rzadko i nie mają większego znaczenia diagnostycznego.
Cystatyna C a kreatynina
Badanie stężenia cystatyny C jest często wykorzystywane jako alternatywa dla oznaczania poziomu kreatyniny i do wyliczania na tej podstawie współczynnika filtracji kłębuszkowej (GFR). Wykazuje ono kilka istotnych zalet w porównaniu do tradycyjnych metod oceny czynności nerek:
- cystatyna C jest czulszym i dokładniejszym markerem niż kreatynina, szczególnie u pacjentów otyłych, z niewydolnością wątroby, niedożywionych lub o niskiej masie mięśniowej;
- jej stężenie nie zależy od płci, masy mięśniowej czy diety, co czyni ją bardziej wiarygodnym wskaźnikiem;
- cystatyna C pojawia się we krwi na bardzo wczesnym etapie uszkodzenia nerek, kiedy stężenie kreatyniny wciąż utrzymuje się w normie.
W związku z powyższym oznaczenie cystatyny C jest szczególnie przydatne w wykrywaniu wczesnej choroby nerek, kiedy inne metody diagnostyczne zawodzą.
Cystatyna C u dzieci i kobiet w ciąży
Badanie stężenia cystatyny C we krwi może być wykonywane zarówno u dzieci, jak i u kobiet w ciąży. Procedura przebiega identycznie, jak w przypadku dorosłych pacjentów – polega na pobraniu pojedynczej próbki krwi żylnej.
Cystatyna C u dzieci
Ocena wydolności nerek za pomocą cystatyny C jest szczególnie istotna u najmłodszych pacjentów, ponieważ pozwala na wczesne wykrycie ewentualnych zaburzeń pracy narządu, w tym schorzeń o podłożu onkologicznym. Normy stężenia cystatyny C u dzieci różnią się od wartości referencyjnych dla osób dorosłych.
Cystatyna C u kobiet w ciąży
Wykonanie badania cystatyny C u ciężarnych jest bezpieczne i nieinwazyjne. Może ono mieć zastosowanie w monitorowaniu prawidłowej pracy nerek w przebiegu ciąży, szczególnie u pacjentek z chorobami współistniejącymi, takimi jak cukrzyca czy nadciśnienie tętnicze.
Opracowanie: Marta Drzazga
Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- A. Dembińska-Kieć i in., Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, Wrocław 2017.
- B. Konopska i in., Postępy badań nad użytecznością oznaczania cystatyny C u dzieci, „Diagnostyka Laboratoryjna”, nr 1 (49) 2013.
- A. Więcek, Choroby nerek. Kompendium, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2022.

