Czy podwyższony poziom OB powinien być powodem do niepokoju?

Wysokie wartości odczynu Biernackiego wskazują najczęściej na obecność stanu zapalnego. Może wynikać on z różnych zaburzeń pracy organizmu, np. infekcji bakteryjnych i wirusowych, przewlekłych chorób układowych, obecności nowotworów czy anemii. Często jednak wysokie OB towarzyszy stanom fizjologicznym, np. w czasie ciąży, połogu. Wówczas nie wiąże się on z chorobą mimo znacznie podwyższonej wartości. Badanie odczynu Biernackiego należy do testów profilaktycznych, ponieważ jest tanie i łatwo dostępne. Jego nieprawidłowy wynik może natomiast stanowić wskazanie do wykonania kolejnych, już dokładniejszych testów diagnostycznych. Dowiedz się, jak wysokie OB powinno dawać powody do niepokoju. 

Odczyn Biernackiego (OB) – co oznacza?

Odczyn Biernackiego, czyli OB, to proste i łatwo dostępne badanie profilaktyczne. O wyniku badania świadczy szybkość, z jaką erytrocyty opadają na dno specjalnego naczynia po godzinie od pobrania. Prędkość tworzenia aglomeratów, które wytrącają się i osadzają w dolnej części kapilary, informuje pośrednio o obecności i stężeniu białek, które wpływają na ten proces. Badanie OB jest jednak mało dokładne i nie pozwala precyzyjnie określić, jakie substancje i w jakiej ilości znajdują się w badanej próbce krwi. Z tego powodu nieprawidłowy wynik może stanowić wskazanie do pogłębienia diagnostyki i poszukiwania przyczyny takiego stanu.

Jak wygląda badanie OB?

Badanie odczynu Biernackiego polega na pobraniu krwi od pacjenta do probówki z substancją, która zapobiega powstawaniu skrzepów. Następnie próbka jest odstawiana na godzinę do specjalnego naczynia – kapilary. Należy pamiętać, że badanie trzeba wykonać bezpośrednio po pobraniu, ponieważ składniki krwi są niestabilne. Po tym okresie diagnosta laboratoryjny ocenia, w jakim stopniu krwinki czerwone opadły na dno kapilary.

Jak należy przygotować się do badania OB? 

Badanie OB wiąże się wyłącznie z pobraniem próbki krwi. Z tego powodu nie wymaga ono skomplikowanego przygotowania. Do badania należy podejść na czczo. Dlatego też zaleca się, aby w dniu pobrania powstrzymać się od jedzenia, a ostatni posiłek spożyć poprzedniego dnia nie później niż do godz.18. 

W zależności od laboratorium wyniki można otrzymać tego samego lub następnego dnia. Zwykle rezultaty docierają szybciej, gdy krew do badania zostanie pobrana w godzinach porannych, czyli od 7 do 10.

Na czym polega badanie OB?

Badanie OB polega na ocenie szybkości opadania erytrocytów w kapilarze po pobraniu krwi. Poza organizmem panuje niższa temperatura niż w jego wnętrzu, co sprzyja wytrącaniu się poszczególnych składników. Krwinki czerwone ulegają wówczas „zlepieniu się” dzięki wielu różnym białkom, które występują we krwi. Powstałe kompleksy są większe i cięższe niż pojedyncze jej składniki, dlatego też łatwiej opadają na dno kapilary.

Jakie są prawidłowe wartości odczynu Biernackiego? 

Wartości OB zależą w dużej mierze od wieku i płci badanego. Z tego powodu wyniki badania odczynu Biernackiego należy interpretować, uwzględniając także wymienione czynniki. Wartości prawidłowe OB wahają się w granicach:

• dla kobiet – 3–15 mm/h,
• dla mężczyzn – 1–10 mm/h 
• po 65. r.ż. – dla obojga płci <20 mm/h.

Jakie czynniki mogą odpowiadać za zbyt wysokie OB?

We krwi mogą znajdować się substancje, które sprzyjają zlepianiu się krwinek, i takie, które hamują powstawanie takich aglomeratów. Do pierwszej grupy składników, których podwyższone stężenie zwykle wiąże się z wysokim OB, należą:

• fibrynogen, czyli białko odpowiedzialne za krzepnięcie krwi;
• przeciwciała (immunoglobuliny);
• inne białka ostrej fazy, czyli substancje świadczące o obecności stanu zapalnego w organizmie.

Jakie czynniki mogą odpowiadać za zbyt niskie OB?

Zbyt duża liczba czerwonych krwinek (np. w przebiegu czerwienicy prawdziwej) może odpowiadać za zwolnienie OB. Albuminy z kolei mogą odpowiadać za spowolnienie opadania krwinek czerwonych na dno naczynia. Są to białka, które pełnią funkcję transportową w organizmie. Poza tym hamują powstawanie kompleksów krwinek czerwonych z innymi białkami. Z tego powodu wysokie stężenie albumin w stosunku do innych składników krwi może powodować obniżenie wartości OB.

Kiedy należy wykonać badanie OB?

Badanie odczynu Biernackiego, czyli szybkości opadania krwinek czerwonych na dno probówki, służy przede wszystkim do wykrywania stanu zapalnego w organizmie oraz pomaga kontrolować jego przebieg. Jest ono jednak mało dokładne i zwykle nie dostarcza informacji o przyczynie zaburzenia. Co więcej, wysokie wartości OB wiążą się z występowaniem odczynu zapalnego, jednak wartości prawidłowe nie mogą wykluczyć nieprawidłowości. 

Czy wysokie OB powinno niepokoić?

Wysokie wartości w badaniu OB mogą wskazywać na obecność odczynu zapalnego w organizmie, jednak często towarzyszą też fizjologicznym stanom, takim jak ciąża czy miesiączka. Z tego powodu sam wynik badania, jeżeli nie towarzyszą mu objawy czy alarmujące rezultaty innych testów, nie powinien być powodem do niepokoju. 

Co może oznaczać wysokie OB?

Podwyższone OB najczęściej występuje w przebiegu stanów zapalnych i związanych z nim chorób. Należą do nich np.:

• ostre i przewlekłe zakażenia bakteryjne, wirusowe i grzybicze;
• przewlekłe choroby zapalne, a przede wszystkim układowe choroby tkanki łącznej, które obejmują cały organizm, m.in. reumatoidalne zapalenie stawów i inne choroby stawów, w tym dna moczanowa i reaktywne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy czy zapalenie wielomięśniowe;
• nowotwory złośliwe, a zwłaszcza te, które dotyczą szpiku kostnego, m.in. szpiczak plazmocytowy czy białaczki, a także chłoniaki oraz obecność przerzutów nowotworowych;
• urazy;
• zabiegi operacyjne.

Podwyższone wartości OB mogą pojawiać się także, gdy w organizmie występuje niedobór albumin. Taki stan występuje np. w przebiegu:

• chorób nerek, a przede wszystkim zespołu nerczycowego; 
• marskości wątroby.

Krwinki czerwone mogą opadać szybciej podczas badania także na skutek innych zaburzeń. Wiążą się one np. ze zmianą składu krwi lub niewłaściwą pracą narządów wewnętrznych, jak m.in.:

• niedokrwistość, czyli anemia wynikająca z rozpadu krwinek czerwonych w organizmie, niedoboru żelaza czy zaburzeń pracy szpiku kostnego. W jej przebiegu występuje niedobór erytrocytów, dlatego czynniki powodujące ich „zlepianie się” działają na nie szybciej i bardziej intensywnie;
• zawał serca; 
• zaburzenia pracy tarczycy; 
• zatrucie toksycznymi substancjami, np. metalami ciężkimi (ołowiem).

Podwyższone wartości OB towarzyszą jednak także stanom fizjologicznym, czyli takim, które nie są oznaką żadnej choroby. Zwiększona szybkość opadania krwinek czerwonych pojawia się np.:

• w przebiegu ciąży;
• podczas połogu;
• przy menstruacji.

Jak wysokie OB powinno dawać powody do niepokoju?

Pamiętaj jednak, że mocno lub długotrwale podwyższone OB powinno skłonić do wizyty u lekarza. Szczególnie niepokojący jest wynik badania, który przekracza wartość 100 mm/h. Może on świadczyć o ostrym lub przewlekłym stanie zapalnym, który wymaga dokładniejszego zbadania czynności organizmu. 

Jakie mogą być przyczyny niskiego odczynu Biernackiego?

Spowolnienie opadania krwinek czerwonych sprawia, że obniża się wartość odczynu Biernackiego. Zwykle taki stan występuje w przypadku zmiany składu krwi lub niedoborów czynników, które odpowiadają za „zlepianie się” erytrocytów i tworzenie kompleksów. Obniżona wartość OB może świadczyć np. o obecności:

• objawowych nadkrwistości, w tym czerwienicy prawdziwej, które prowadzą do zwiększenia się liczby erytrocytów;
• niedokrwistości sierpowatej, ponieważ w jej przebiegu występują erytrocyty o nieprawidłowej budowie;
• niedoborów fibrynogenu.

Z kolei leki przeciwbólowe mogą fałszywie wpływać na wartości OB, co prowadzi do maskowania stanu zapalnego.

 

Autor: Monika Nowakowska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia:

1. P. Gajewski i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2013, s. 1850.

 

---