Jonogram – co to za badanie?

Jonogram to badanie laboratoryjne, które umożliwia określenie poziomu elektrolitów w organizmie. Elektrolity są cząstkami mającymi ładunek elektryczny, a ich kluczową funkcją jest utrzymanie równowagi wodno-elektrolitowej organizmu. Badanie służy przede wszystkim do oceny ogólnego stanu zdrowia i do diagnozowania różnych schorzeń, które wynikają z zaburzeń w gospodarce elektrolitowej. Sprawdź, jak przebiega badanie i jak interpretować jego wyniki.

Czym są elektrolity – jaka jest ich rola w organizmie?

Elektrolity to substancje, takie jak: sód, potas, magnez, wapń i chlor. Pełnią one wiele ważnych funkcji w organizmie człowieka, m.in.:

• regulują gospodarkę wodną – elektrolity pomagają regulować równowagę płynów między komórkami a przestrzenią zewnątrzkomórkową. Jest to kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania wszystkich organów i tkanek;
• biorą udział w przewodzeniu impulsów nerwowych – sód i potas są niezbędne do przewodzenia impulsów nerwowych. Bez nich niemożliwe byłoby działanie mięśni, w tym serca;
• wpływają na pracę mięśni – elektrolity, takie jak wapń i magnez, odgrywają kluczową rolę w funkcjonowaniu mięśni. Ich niedobór może prowadzić do osłabienia mięśni, skurczu i zmęczenia;
• uczestniczą w transporcie składników odżywczych – omawiane substancje pomagają we wchłanianiu składników odżywczych z przewodu pokarmowego;
• regulują pH – elektrolity pomagają regulować pH krwi i innych płynów ustrojowych.

Warto regularnie sprawdzać poziom elektrolitów, ponieważ ich nieprawidłowe stężenie może negatywnie wpływać na kondycję organizmu i prowadzić do problemów zdrowotnych, takich jak: osłabienie mięśni, odwodnienie, obrzęki, przewlekłe zmęczenie, arytmia serca, nadciśnienie tętnicze, zaparcia czy kamica nerkowa.

Jonogram – na czym polega badanie?

Jonogram jest zestawem badań laboratoryjnych, które pozwalają określić poziom sodu, potasu, wapnia, magnezu, jonów chlorkowych i fosforanowych. Badanie służy do diagnozowania wielu chorób i zaburzeń, np. chorób nerek, nadciśnienia tętniczego, chorób serca, zaburzeń hormonalnych. Wykonuje się je w celu monitorowania leczenia u osób, które przyjmują leki moczopędne lub są poddawane dializom. U pacjentów czekających na zabieg chirurgiczny wykonuje się to badanie w celu oceny ogólnego stanu zdrowia i sprawdzenia, czy gospodarka elektrolitowa działa prawidłowo.

Wskazania do wykonania jonogramu

Istnieje wiele objawów, które mogą sugerować zaburzenia równowagi wodno-elektrolitowej. To właśnie one stanowią wskazania do wykonania jonogramu. Należą do nich:

• zaburzenia równowagi;
• zawroty głowy;
• osłabienie, senność;
• zaburzenia koncentracji;
• obrzęki kończyn;
• bóle i skurcze mięśni;
• zaburzenia rytmu serca;
• nieprawidłowe ciśnienie krwi;
• zwiększone pragnienie;
• odwodnienie z powodu biegunki, wymiotów.

Lekarz zleca jonogram również w przypadku podejrzenia zaburzeń pracy wątroby lub nerek, a także wtedy, gdy podejrzewa choroby metaboliczne lub zaburzenia hormonalne.

Jak się przygotować do wykonania jonogramu?

Na jonogram najlepiej zgłosić się w godzinach porannych, ponieważ badanie powinno być przeprowadzone na czczo. W praktyce oznacza to, że od ostatniego posiłku powinno upłynąć co najmniej 12 godzin. 

W niektórych przypadkach wskazane okazuje się czasowe odstawienie preparatów leczniczych, które mogą wpływać na poziom elektrolitów we krwi i zafałszować wynik. Niekiedy zaleca się unikanie intensywnego wysiłku fizycznego bezpośrednio przed (tj. dzień przed) planowaną wizytą w laboratorium. Ten czynnik również może wpływać na poziom elektrolitów we krwi. Przed badaniem należy pić płyny, aby zapobiec odwodnieniu.

Jonogram – jak przebiega badanie? 

Badanie polega na pobraniu próbki krwi od pacjenta. Najczęściej pobiera się ją z żyły łokciowej, a cała procedura niczym nie różni się od rutynowego pobierania krwi w celu wykonania morfologii krwi czy oznaczenia poziomu glukozy lub hormonów. Badanie jest mało inwazyjne i niebolesne, choć wiele osób określa je jako nieprzyjemne. 

Następnie próbka jest analizowana w laboratorium, gdzie określa się poziom elektrolitów, takich jak: sód, potas, wapń, magnez, jony chlorkowe i fosforanowe. Co ważne, wystarczy jedna próbka, aby zbadać poziom wszystkich najważniejszych elektrolitów. Można też wykonać badanie elektrolitów wyłącznie pod kątem sodu i potasu, tj. elektrolity (Na, K), które są podstawowymi markerami zaburzeń równowagi wodno-elektrolitowej w organizmie.

Interpretacja wyników jonogramu – jakie są normy?

Po przeprowadzeniu jonogramu pacjent otrzymuje wyniki, które interpretuje lekarz na podstawie zakresów referencyjnych oraz indywidualnej historii chorób. Wyniki jonogramu wskazują na poziom elektrolitów w organizmie, stanowią cenną informację o ogólnym stanie zdrowia i mogą sugerować obecność różnych zaburzeń.

Normy przedstawiają się następująco:

• Sód (Na+): 135–145 mmol/l;
• Potas (K+): 3,5–5,0 mmol/l;
• Wapń (Ca2+): 2,2–2,6 mmol/l;
• Magnez (Mg2+): 0,65–1,05 mmol/l;
• Jony chlorkowe (Cl-): 95–105 mmol/l;
• Jony fosforanowe: 0,8–1,5 mmol/l [1].

Pamiętaj, że normy jonogramu mogą nieznacznie się różnić w zależności od laboratorium i wieku pacjenta. Sam jonogram to za mało, aby zdiagnozować konkretną chorobę – potrzebne są dodatkowe badania. 

Produkty wspomagające gospodarkę wodno-elektrolitową

W celu utrzymania prawidłowej gospodarki wodno-elektrolitowej organizmu można sięgnąć po produkty, które są źródłem składników mineralnych. Produkty bogate w składniki mineralne to m.in.:

• woda kokosowa – nie tylko jest bogata w elektrolity, ale także idealna do nawadniania organizmu;
• banany – źródło potasu, który jest istotny dla równowagi elektrolitowej i kwasowo-zasadowej;
• awokado – źródło potasu i magnezu;
• jarmuż – bogactwo wapnia, magnezu i potasu;
• orzechy – zawierają magnez i potas, dlatego warto dodać niewielką ilość do jogurtu, owsianki lub sałatki;
• pestki dyni – źródło magnezu, potasu i wapnia;
• ryby – łosoś, sardynki czy tuńczyk dostarczają magnezu i potasu.

W przypadku uczulenia na wymienione produkty można wspomagać prawidłową gospodarkę elektrolitową organizmu poprzez stosowanie suplementów diety. Przed ich włączeniem warto jednak skonsultować się z lekarzem.

Jak często należy badać poziom elektrolitów?

Ogólnie zaleca się, aby osoby zdrowe badały poziom elektrolitów co najmniej raz w roku przy okazji rutynowej morfologii krwi. W niektórych przypadkach – np. w trakcie leczenia określonych chorób – jonogram należy powtarzać co kilka miesięcy, tygodni, a nawet dni.

Częstotliwość badania poziomu elektrolitów zależy od wielu czynników, takich jak: stan zdrowia (osoby cierpiące na choroby nerek czy przyjmujące leki moczopędne powinny badać się częściej) lub aktualne objawy. Jeśli występują objawy świadczące o poważniejszych zaburzeniach wodno-elektrolitowych, należy skonsultować się z lekarzem i przyspieszyć wykonanie badania. 

Autor: Marta Drzazga

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. A. Dembińska-Kieć i in., Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Wydawnictwo Edra Urban & Partner, Wrocław 2017.
2. B. Solnica, Diagnostyka laboratoryjna, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2019.
3. M. Muller-Frahling, Sole Schusslera. Minerały wzmacniające odporność i procesy samoleczenia, Wydawnictwo Vital, Białystok 2021.
4. M. Hyman, Żywność, czyli co tak naprawdę można jeść. Kompleksowy przewodnik zdrowego odżywiania według współczesnych badań naukowych, Wydawnictwo Vital, Białystok 2021.

Oceń artykuł