Czym jest kalcytonina?

Kalcytonina bywa także nazywana tyreokalcytoniną. Powstaje w tarczycy i pełni ważną funkcję w gospodarce wapniowo-fosforanowej organizmu. Dzięki temu kalcytonina odpowiada za stan kości, a także reguluje poziom tych pierwiastków we krwi. Oznaczenie stężenia tego hormonu może być wykorzystywane podczas wykrywania i monitorowania niektórych chorób tarczycy, a także innych narządów. Dowiedz się więcej, jak działa kalcytonina i jakie znaczenie może mieć jej podwyższony poziom. 

Co to jest kalcytonina?

Kalcytonina należy do hormonów wytwarzanych przez tarczycę. Jednak pod wieloma względami znacznie różni się od tyroksyny (T4) i trójjodotyroniny (T3), które również powstają w gruczole tarczowym. W przeciwieństwie do pozostałych hormonów produkowanych przez ten narząd, kalcytonina uwalnia się z komórek C, nie zaś komórek pęcherzykowych. Pełni też zupełnie różne zadania. Kalcytonina wraz z parathormonem reguluje gospodarkę wapnia i fosforu w organizmie. W ten sposób np. wpływa na stan układu kostnego oraz kontroluje wchłanianie tych pierwiastków z pożywienia i ich usuwanie z organizmu.

Kiedy jest produkowana kalcytonina?

Wydzielanie kalcytoniny przez komórki C tarczycy zależy przede wszystkim od poziomu wapnia we krwi. Wysokie stężenie jonów tego pierwiastka pobudza część gruczołu odpowiedzialną za wytwarzanie tego hormonu. Tarczyca produkuje kalcytoninę także w odpowiedzi na: 

• przyjmowanie pokarmu;
• wydzielanie hormonów przez układ pokarmowy tzw. „hormonów jelitowych” – gastryny i cholecystokininy;
• uwalnianie glukagonu, który wraz z insuliną kontroluje gospodarkę cukrów w organizmie;
• wyższy poziom estrogenów, czyli żeńskich hormonów płciowych.

Jakie jest działanie kalcytoniny?

Kalcytonina odpowiada za obniżenie poziomu wapnia i fosforanów we krwi. Hormon pobudza działanie osteoblastów, czyli komórek biorących udział w tworzeniu i przebudowie tkanki kostnej. Jednocześnie hamuje aktywność osteoklastów, które rozpuszczają i niszczą kość. Kalcytonina jest zatem jednym z najważniejszych hormonów odpowiedzialnych za rozwój i przebudowę szkieletu u dzieci, a także dorosłych np. po złamaniach. Hormon pobudza odkładanie wapnia i fosforanów w kościach. Dzięki temu stają się one twardsze i mocniejsze. 

Kalcytonina hamuje także wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego i odzyskiwanie jego jonów w kanalikach nerkowych. W ten sposób zwiększa wydalanie tego pierwiastka z moczem. W wyniku tych wszystkich działań kalcytonina obniża poziom wapnia i fosforanów we krwi.

Kalcytonina a parathormon

Kalcytonina i parathormon (PTH) regulują gospodarkę wapnia w organizmie, a dzięki temu także procesy rozwoju i przebudowy kości. Działają przeciwstawnie do siebie. Kalcytonina odgrywa dużą rolę, gdy poziom wapnia we krwi jest wysoki. Wówczas powoduje przesunięcie jonów do kości. Natomiast niski poziom wapnia we krwi hamuje uwalnianie kalcytoniny i prowadzi do zwiększenia wydzielania parathormonu przez przytarczyce. Hormon PTH działa na:

• kości, ponieważ pobudza uwalnianie z nich jonów wapnia;
• kanaliki nerkowe – zwiększa zwrotne wchłanianie wapnia, co ogranicza wydalanie tego pierwiastka wraz z moczem;
• wytwarzanie witaminy D, która nasila wchłanianie wapnia i fosforanów z kanalików nerkowych oraz przewodu pokarmowego.

Jak wygląda badanie poziomu kalcytoniny?

Badanie poziomu kalcytoniny pozwala ocenić stężenie tego hormonu we krwi żylnej. Sam przebieg pobrania krwi przypomina procedurę stosowaną w przypadku innych badań często zlecanych przez lekarza. Najlepiej zgłosić się do laboratorium rano, między godziną 7 a 10. Przed pobraniem krwi unikaj wysiłku fizycznego i stresu. Pozostań także na czczo, czyli ostatni posiłek możesz spożyć poprzedniego dnia nie później niż do godziny 18. 

Wynik badania zwykle jest dostępny w ciągu 1-4 dni od pobrania krwi do oznaczenia poziomu kalcytoniny.

Jakie są wartości referencyjne dla badania stężenia kalcytoniny?

Wartości referencyjne, zwane potocznie normami laboratoryjnymi, dla poziomu kalcytoniny we krwi mogą różnić się w zależności od laboratorium. 

W przypadku dorosłych wynoszą one odpowiednio: [1]

• dla kobiet: <10 pg/ml,
• dla mężczyzn: <15 pg/ml.

U dzieci poniżej 3. roku życia prawidłowe stężenie kalcytoniny może być zdecydowanie większe. Wartości zależą wówczas przede wszystkim od wieku małego pacjenta. 

Co może oznaczać podwyższony poziom kalcytoniny we krwi?

Oznaczenie poziomu kalcytoniny odgrywa dużą rolę podczas wykrywania i monitorowania przebiegu niektórych nowotworów, przede wszystkim raka rdzeniastego tarczycy. Wówczas stężenie hormonu oceniane w badaniu przyjmuje bardzo wysokie wartości. Oznaczenie poziomu kalcytoniny znajduje zastosowanie zarówno podczas wykrywania choroby, jak i kontroli jej przebiegu, np. przy obecnych przetrwałych zmianach, w przypadku nawrotu czy do oszacowania obecności przerzutów do węzłów chłonnych i innych narządów. Podwyższone stężenie tego hormonu może występować także w łagodnym przeroście (hiperplazji) komórek C tarczycy. Badanie poziomu kalcytoniny po prowokacji wapniem lub pentagastryną zwiększa skuteczność wykrywania raka rdzeniastego tarczycy oraz hiperplazji komórek C.

Stężenie kalcytoniny może być także podwyższone w przebiegu wielu innych chorób i zaburzeń, np.: 

• drobnokomórkowego raka płuca, 
• raka trzustki, 
• ostrego uszkodzenia nerek i przewlekłej choroby nerek,
• nadczynności przytarczyc,
• autoimmunologicznego zapalenia tarczycy,
• chorób układu pokarmowego,
• chorób płuc,
• podwyższonego stężenia wapnia we krwi (hiperkalcemii).

U osób zdrowych stężenie kalcytoniny podnosi się m.in.:

• w przebiegu ciąży,
• podczas karmienia piersią,
• w wieku dziecięcym, także u niemowląt,
• po intensywnym wysiłku fizycznym.

Jak przebiega rak rdzeniasty tarczycy?

Rak rdzeniasty tarczycy wywodzi się z przypęcherzykowych komórek C tarczycy. Z tego powodu tak ważną rolę w wykrywaniu i monitorowaniu przebiegu choroby odgrywa kalcytonina. U większości pacjentów, zwłaszcza dorosłych, rak pojawia się bez związku z innymi zmianami i nie ma podłoża genetycznego. Niekiedy występuje także w postaci rodzinnej. Jednak u części chorych, zwłaszcza u dzieci, może pojawiać się w przebiegu zespołu mnogiej gruczolakowatości wewnątrzwydzielniczej (MEN) typu 2A lub 2B. Wówczas często zmianom w obrębie tarczycy towarzyszą inne nowotwory, np. przytarczyc, nadnerczy czy nerwiaki.

Nowotwór rozwija się zwykle między 40. a 60. rokiem życia i częściej dotyczy kobiet. Jednak zmiany mogą pojawić się znacznie wcześniej, jeśli rak występuje w przebiegu zespołu MEN. Do objawów raka rdzeniastego tarczycy należą m.in.:

• powiększenie obwodu szyi,
• chrypka,
• trudności w przełykaniu,
• dolegliwości spowodowane wydzielaniem różnych hormonów przez zmianę nowotworową, np. biegunka.

Diagnostyka raka rdzeniastego tarczycy polega przede wszystkim na wykryciu mutacji RET w badaniach genetycznych (w przypadku nowotworów występujących jako część zespołu MEN), ocenie stężenia kalcytoniny we krwi, badaniach obrazowych i badaniu histopatologicznym materiału pobranego podczas biopsji cienkoigłowej gruczołu. Po wykryciu nowotworu, który ma podłoże genetyczne, warto wykonać badania także u najbliższych członków rodziny.

Leczenie raka rdzeniastego tarczycy polega na wycięciu gruczołu.

Autor: Monika Nowakowska

Bibliografia

1. M. Broecker-Preuss, Update on Calcitonin Screening for Medullary Thyroid Carcinoma and the Results of a Retrospective Analysis of 12,984 Patients with Thyroid Nodules, „Cancers” 2023, t. 15, nr 2333.
2. V. Kumar i in., Robbins Patologia, tłum. W.T. Olszewski, Edra Urban & Partner, Wrocław 2019, s. 894–895.

Oceń artykuł