Spis treści:
Kortyzol jest hormonem wytwarzanym w warstwie pasmowatej kory nadnerczy. Potocznie nazywany jest hormonem stresu. Odpowiada m.in. za reakcję organizmu na stres, reguluje metabolizm, funkcje układu immunologicznego i odpowiedź zapalną w ustroju. Sprawdź, jaki wpływ na zdrowie mają zaburzenia stężenia kortyzolu i kiedy należy zbadać jego poziom we krwi.
Kortyzol – co to jest?
Kortyzol, zwany potocznie hormonem stresu, jest hormonem glikokortykosteroidowym wytwarzanym z cholesterolu w warstwie pasmowatej kory nadnerczy. Jego wydzielanie jest regulowane przez oś podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczową. Produkowany w przysadce hormon adrenokortykotropowy (ACTH) powoduje zwiększenie ekspresji receptorów dla cholesterolu LDL w komórkach, w wyniku czego następuje przekształcenie cholesterolu do pregnenolonu – prekursora kortyzolu.
Większość glikokortykosteroidów krąży we krwi w formie nieaktywnej, związanej z białkami (globulinami wiążącymi kortykosteroidy – CBG – oraz z albuminami). W tkankach następuje przekształcenie ich do formy aktywnej przez enzym – dehydrogenazę 11-beta-hydroksysteroidową.
Funkcje kortyzolu w organizmie człowieka
Z uwagi na obecność receptorów dla glikokortykosteroidów w niemal wszystkich tkankach w organizmie człowieka kortyzol oddziaływuje na większość układów i narządów, a mianowicie na:
- układ nerwowy,
- układ sercowo-naczyniowy,
- układ oddechowy,
- układ immunologiczny,
- skórę i przydatki,
- układ mięśniowo-szkieletowy,
- układ rozrodczy.
Wpływ glikokortykosteroidów na system odpornościowy polega głównie na hamowaniu odpowiedzi immunologicznej – kortyzol powoduje apoptozę (śmierć) prozapalnych limfocytów T, hamuje produkcję przeciwciał przez limfocyty B i zmniejsza gromadzenie się komórek zapalnych w miejscu zapalenia.
Istotną funkcją kortyzolu jest także jego udział w odpowiedzi organizmu na bodźce stresowe, zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne. Jest wydzielany w sytuacjach stresu w korze nadnerczy i odpowiada za pozostawanie organizmu w stanie gotowości do reakcji na działanie stresorów. Jego wpływ na procesy metaboliczne zapewnia odpowiednią ilość energii w przypadku wzmożonego zapotrzebowania.
Kortyzol – badanie, norma
Badanie kortyzolu polega na oznaczeniu jego stężenia w surowicy lub osoczu krwi pobranej najczęściej z żyły łokciowej. Poziom hormonu zmienia się w ciągu dnia, dlatego zaleca się wykonanie badania wcześnie rano lub około godziny 24. Na wynik oznaczenia mają wpływ nadmierne spożycie soli, wysiłek fizyczny i stres, dlatego zaleca się unikanie tych czynników przed pobraniem krwi.
Wartości referencyjne stężenia kortyzolu we krwi zależą od pory dnia, w której dokonano pobrania krwi:
- w godzinach porannych poziom hormonu wynosi około 16 µg/dl, a wartości prawidłowe określa się jako mieszczące się w przedziale 9–32 µg/dl;
- w godzinach popołudniowych średnie stężenie kortyzolu wynosi ok. 10 µg/dl; zakres normy wynosi 7–13 µg/dl. [2]
Wysoki poziom kortyzolu – objawy, przyczyny
Nadmierne stężenie kortyzolu we krwi przez dłuższy czas prowadzi do wystąpienia objawów nazywanych zespołem Cushinga. Jego przyczyny umownie dzieli się na:
- zależne od poziomu ACTH (hormonu adrenokortykotropowego) – w wyniku nadmiernego wytwarzania ACTH następuje wtórny wzrost wydzielania kortyzolu w korze nadnerczy, m.in. w przebiegu guzów przysadki mózgowej lub nowotworów neuroendokrynnych,
- niezależne od poziomu ACTH:
- wynikające z nadmiernej podaży kortykosteroidów w formie doustnej lub pozajelitowej (zastrzyków) u osób leczonych z powodu przewlekłych chorób zapalnych, np. reumatoidalnego zapalenia stawów, tocznia rumieniowatego układowego czy nieswoistych zapaleń jelit (choroby Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejącego zapalenia jelit),
- w przebiegu nowotworów nadnerczy przebiegających z nadmiernym wytwarzaniem kortyzolu.
Objawy zespołu Cushinga zależą od poziomu kortyzolu we krwi i mogą obejmować:
- zwiększenie masy ciała i charakterystyczne rozłożenie tkanki tłuszczowej, szczególnie na twarzy, na karku, między łopatkami i w obrębie jamy brzusznej,
- cukrzycę,
- nadciśnienie tętnicze,
- nadmierne owłosienie u kobiet,
- osłabienie siły mięśniowej,
- patologiczne złamania kości (nieadekwatne do siły urazu) wynikające z osteoporozy.
Skutki obniżenia poziomu kortyzolu we krwi
Obniżenie stężenia kortyzolu we krwi może wynikać z pierwotnej niewydolności kory nadnerczy wywołanej najczęściej przez zapalenie autoimmunologiczne w przebiegu choroby Addisona, rzadziej w wyniku infekcji, nowotworu złośliwego lub krwotoku do kory nadnerczy. Przyczyną wtórnej niewydolności kory nadnerczy są choroby przedniego płata przysadki mózgowej skutkujące niewystarczającym wydzielaniem ACTH i wtórnym obniżeniem poziomu kortyzolu we krwi. Trzeciorzędowa niewydolność kory nadnerczy jest spowodowana brakiem wytwarzania w podwzgórzu kortykoliberyny (CRH) – hormonu stymulującego przysadkę do uwalniania ACTH.
Objawy obniżonego stężenia hormonów kory nadnerczy we krwi, w tym kortyzolu, to:
- zmęczenie, osłabienie,
- zmniejszenie masy ciała,
- obniżenie ciśnienia tętniczego krwi,
- nadmierna pigmentacja skóry.
Niski poziom kortyzolu jest też stwierdzany u osób, u których występuje niedobór globuliny wiążącej kortykosteroidy, przeważnie w przebiegu chorób z nadmierną utratą białka z przewodu pokarmowego lub z moczem oraz z zaburzeniami metabolizmu białek w chorobach wątroby (zespół nerczycowy, marskość wątroby, zaburzenia wchłaniania jelitowego).
Badanie poziomu kortyzolu – kiedy wykonać?
Stężenie kortyzolu powinno zostać oznaczone u każdej osoby, u której występuje podejrzenie choroby nadnerczy, czyli w przypadku stwierdzenia typowych objawów klinicznych nadczynności lub niedoczynności kory nadnerczy, u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym lub cukrzycą, u których przypuszcza się wtórny charakter choroby, i u chorych ze zmianami ogniskowymi w nadnerczach. Każdorazowo interpretacji wyniku powinien dokonać doświadczony lekarz, po zebraniu dokładnego wywiadu i badaniu przedmiotowym pacjenta.
Autor: lek. Agnieszka Żędzian
Bibliografia
- Thau L., Gandhi J., Sharma S., Physiology, Cortisol, StatPearls Publishing, 2021, dostęp online: maj 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK538239/ .
- Neumeister B., Diagnostyka laboratoryjna, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2013, s. 336–339.
Anty-CCP – co to za badanie? Co oznaczają wyniki?
Poprzedni wpis
