Czym jest kreatynina w surowicy? Prawidłowy poziom kreatyniny i możliwe przyczyny odchyleń od normy

Kreatynina w surowicy jest jednym z częściej wykonywanych badań laboratoryjnych. Ocena stężenia tego związku jest wykorzystywana przede wszystkim w diagnostyce chorób przemiany materii i monitorowania stanu nerek. Sprawdź, jak przebiega badanie kreatyniny w surowicy. Dowiedz się, jakie mogą być przyczyny podwyższonego lub zbyt niskiego jej poziomu.

Co to jest kreatynina w surowicy?

Kreatynina w surowicy to organiczny związek chemiczny, który poza krwią występuje także w moczu. Obok mocznika jest głównym związkiem azotowym obecnym w ciele człowieka. Kreatynina to produkt przemian metabolicznych białka i zachodzącej w mięśniach szkieletowych nieenzymatycznej dehydratacji kreatyny. Związek ten jest usuwany z organizmu przez nerki – wydalany jest razem z moczem. 

Badanie stężenia kreatyniny w surowicy – przygotowanie 

Badanie stężenia kreatyniny powinno być wykonane z rana, najlepiej w godzinach 7–10, co wiąże się z dobową zmiennością stężenia tego parametru. W przypadku kolejnych badań wskazane jest zachowanie przybliżonej godziny pobierania krwi do analizy. Badanie powinno być przeprowadzane na czczo, z zachowaniem przynajmniej kilkugodzinnej przerwy w posilaniu się. Wskazane jest, aby ostatni posiłek przed badaniem został spożyty przynajmniej do godziny 18 dnia poprzedniego. Na 2–3 dni przed badaniem należy unikać spożywania alkoholu i dużych ilości mięsa. Na 2 dni przed badaniem zaleca się ograniczyć forsowne ćwiczenia. Pacjent zgłaszający się na badanie powinien omówić z lekarzem kierującym kwestię przyjmowanych leków. Negatywnie na wynik kreatyniny w surowicy mogą wpłynąć m.in.: niesteroidowe leki przeciwzapalne, chemioterapeutyki, cefalosporyny. W przypadku nieprawidłowego przygotowania do badania uzyskany wynik nie będzie w pełni miarodajny. 

Badanie stężenia kreatyniny w surowicy – przebieg

Materiałem do badania kreatyniny jest krew pobrana z reguły z naczynia żylnego z dołu łokciowego. Pacjent po zajęciu miejsca w specjalnym fotelu opiera rękę na podłokietniku. Osoba przeprowadzająca badanie wyczuwa żyłę, zakłada opaskę uciskową, dezynfekuje miejsce wkłucia i przygotowuje próbki. Po wkłuciu się do naczynia tzw. staza zostaje zdjęta. Po uzyskaniu materiału do badań wyciąga się igłę i nakłada jałowy opatrunek. Pacjent zostaje pouczony o konieczności uciskania miejsca po wkłuciu przez kilka minut i unikania zginania ręki. Nie ma żadnych przeciwwskazań do badania stężenia kreatyniny w surowicy.

Kreatynina w surowicy – norma

Wartości referencyjne stężenia kreatyniny w surowicy dla osób dorosłych przedstawiają się następująco:

• kobiety – od 0,6 do 1,1 mg/dl (53-97 μmol/l),
• mężczyźni – od 0,7 do 1,3 mg/dl (62-115 μmol/l [1].

Należy w tym miejscu wspomnieć, że wynik oznaczenia kreatyniny w surowicy dla pacjentów zazwyczaj wydawany jest z eGFR, czyli szacunkowym współczynnikiem filtracji kłębuszkowej. Parametr ten jest wyliczany na podstawie parametrów typowych dla pacjenta, takich jak: płeć, wiek, rasa, masa ciała, powierzchnia ciała, poziom kreatyniny w surowicy. Z wynikami stężenia kreatyniny pacjent powinien zgłosić się do lekarza kierującego na badanie lub lekarza podstawowej opieki zdrowotnej.

Od czego zależy stężenie kreatyniny w surowicy?

Stężenie kreatyniny w surowicy jest zależne przede wszystkim od takich czynników, jak:

• masa mięśniowa (u mężczyzn są wyższe zakresy referencyjne),
• sposób odżywiania (dieta bogata w białko powoduje wzrost stężenia kreatyniny),
• rasa (u przedstawicieli rasy czarnej obserwuje się wyższe stężenie kreatyniny),
• wiek (stężenie kreatyniny spada wraz z wiekiem, może jednak wzrastać w przypadku obecności chorób nerek),
• przyjmowanie suplementów w postaci kreatyny (zwiększa stężenie kreatyniny),
• filtracja kłębuszkowa (jej spadek powoduje wzrost stężenia kreatyniny),
• leki – niektóre mogą wpływać na stopień wydalania kreatyniny i zmieniać jej stężenie we krwi.

Wskazania do badania stężenia kreatyniny w surowicy

Kreatynina to marker biochemiczny, który jest wykorzystywany do monitorowania stanu nerek. Oznaczenie jego stężenia jest przydatne w diagnostyce funkcji tego narządu i monitorowania podjętego leczenia schorzeń nerek. Ocena poziomu kreatyniny to zatem częste badanie u osób poddawanych dializom do weryfikacji skuteczności tych zabiegów oraz farmakoterapii z użyciem leków nefrotoksycznych. U pacjentów po przeszczepie nerki badanie służy do monitorowania funkcji przeszczepionego narządu. Wskazaniem do badania poziomu kreatyniny w surowicy jest także podejrzenie chorób przemiany materii. Ocena stężenia kreatyniny jest wymagana przy badaniach obrazowych z użyciem kontrastu. Do badań takich należą m.in.: tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny oraz koronarografia i arteriografia. Środek cieniujący pozwala na dokładniejsze zobrazowanie patologicznych zmian. Jest wydalany z organizmu razem z moczem, stąd jednym z głównych przeciwwskazań do jego użycia są zaburzenia pracy nerek, na które wskazują wyniki badania kreatyniny. Oceny tego parametru dokonuje się w ramach kontroli niewydolności krążenia, nadciśnienia tętniczego krwi i innych chorób, które mogą zaburzać pracę nerek (np. wstrząs, marskość wątroby, niewydolność trzustki). Innymi wskazaniami do badania kreatyniny w surowicy są: objawy zakażenia dróg moczowych, posocznica, choroby przebiegające z wymiotami i biegunką.

Kreatynina w surowicy podwyższona – przyczyny 

Podwyższony poziom kreatyniny w surowicy jest związany przede wszystkim z pogorszeniem się czynności nerek. Może on mieć charakter ostry i przejściowy – mówi się wówczas o ostrej niewydolności nerek, lub być trwały, zwykle postępujący, jak w przypadku przewlekłej niewydolności nerek. Możliwą przyczyną wzrostu poziomu kreatyniny są choroby metaboliczne, w tym cukrzyca. Powikłaniem tej choroby cywilizacyjnej może być nefropatia cukrzycowa lub kwasica ketonowa. Za wysoki poziom kreatyniny obserwuje się dodatkowo w:

• polekowym uszkodzeniu nerek – sprzyja temu długotrwała farmakoterapia z użyciem m.in. sulfonamidów, salicylanów, niesteroidowych leków przeciwzapalnych,
• stanach przebiegających ze spadkiem przepływu krwi przez nerki (odwodnienie, zastoinowa niewydolność krążenia),
• niedrożności dróg moczowych,
• zatruciu związkami organicznymi lub nieorganicznymi, 
• chorobach o zwiększonym metabolizmie białek (np. szpiczak mnogi, akromegalia).

Ilość kreatyniny jest utrzymywana na stałym poziomie, który jest bezpośrednio zależny od masy mięśniowej. Im jest jej więcej, tym więcej jest fosforanu kreatyny i odpowiednio wytworzonej w procesie przemian metabolicznych kreatyniny. Dlatego u osób po intensywnej aktywności fizycznej stężenie kreatyniny w surowicy wzrasta. Czasami podwyższony poziom kreatyniny może wynikać ze zbyt dużych ilości mięsa w diecie, nadmiernego spożycia białka lub też stosowania określonych suplementów diety.

Kreatynina w surowicy obniżona – przyczyny 

Za zbyt niski poziom kreatyniny w surowicy może odpowiadać wiele przyczyn. Jedną z nich jest utrata masy mięśniowej (np. po amputacjach kończyn). Obniżone wartości kreatyniny obserwuje się u kobiet ciężarnych – zwłaszcza w drugim trymestrze. Za niskie stężenie kreatyniny w surowicy występuje u osób niedożywionych i wyniszczonych. Obniżeniu wartości tego parametru sprzyjają również ciężkie choroby wątroby.

 

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

 

Bibliografia

1. Wybrane parametry diagnostyczne w chorobach nerek. Online: https://www.wl.cm.umk.pl/panel/wp-content/uploads/Lab.-10.pdf [dostęp: 13.04.2023].
2. P. Gajewski, A. Szczeklik, Interna Szczeklika – mały podręcznik 2019/2020, Medycyna Praktyczna, Kraków 2019.
3. B. Podślężna, D. Polańska, Kreatynina, kwas moczowy, [w:] T. Francuz (red.), Skrypt do ćwiczeń z biochemii, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Katowice 2014, s. 233–242.
4. A. Teległów, Diagnostyka laboratoryjna i obrazowa dla potrzeb fizjoterapii i kosmetologii, University of Physical Education, Kraków 2020.

---