Czynnik Castle’a: kiedy wykonać badania? - Badania Krwi
4 października 2024

Czynnik Castle’a – kiedy wykonać to ważne badanie?

Artykuł napisany przez: Olga Dąbska
czynnik castle'a

Czynnik Castle’a, zwany również czynnikiem IF, to niezwykle istotna substancja, wytwarzana przez komórki okładzinowe żołądka. Jego podstawową rolą jest umożliwienie przyswajania witaminy B12 z pożywienia. Niedobór tego czynnika może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, takich jak niebezpieczna niedokrwistość złośliwa. Dlatego też oznaczenie poziomu przeciwciał przeciwko czynnikowi Castle’a stanowi kluczowy element diagnostyki w wielu schorzeniach. Przeczytaj, czym dokładnie jest czynnik IF, poznaj przyczyny jego niedoboru i dowiedz się, w jakich sytuacjach warto wykonać badanie na obecność przeciwciał anty-IF.

Czym jest czynnik Castle’a?

Czynnik Castle’a to białko produkowane przez wyspecjalizowane komórki okładzinowe ścian żołądka. Jego podstawową funkcją jest wiązanie się z witaminą B12, którą następnie transportuje do jelita cienkiego, gdzie może być ona prawidłowo wchłaniana. Bez udziału czynnika IF witamina B12 nie może zostać przyswojona przez organizm, co prowadzi do jej niedoboru.

Witamina B12 odgrywa kluczową rolę w funkcjonowaniu układu krwiotwórczego oraz nerwowego. Jej deficyt może mieć zatem bardzo poważne konsekwencje zdrowotne, takie jak:

  • niedokrwistość złośliwa (megaloblastyczna),
  • neuropatie obwodowe,
  • zaburzenia poznawcze,
  • depresja.

Dlatego też prawidłowe wytwarzanie i funkcjonowanie czynnika wewnętrznego Castle’a jest niezbędne dla zachowania zdrowia.

Anemia złośliwa a czynnik Castle’a

Jednym z najpoważniejszych skutków niedoboru czynnika Castle’a jest rozwój anemii złośliwej, zwanej również niedokrwistością Addisona-Biermera. Jest to ciężka forma niedokrwistości, spowodowana brakiem możliwości wchłaniania witaminy B12.

Anemia złośliwa charakteryzuje się:

  • niskim poziomem czerwonych krwinek,
  • powiększeniem objętości krwinek czerwonych,
  • występowaniem objawów neurologicznych, takich jak drętwienie kończyn, zaburzenia równowagi czy pogorszenie wzroku,
  • objawami ze strony przewodu pokarmowego, np. przewlekłym zanikowym zapaleniem żołądka,
  • ogólnym osłabieniem, bladością skóry i śluzówek.

Przyczyny niedoboru czynnika Castle’a

Niedobór czynnika Castle’a może mieć charakter wrodzony lub nabyty. Wrodzone schorzenia, w których organizm nie produkuje czynnika wewnętrznego, są jednak dość rzadkie i najczęściej ujawniają się we wczesnych latach życia. Znacznie częstszymi przyczynami niedoboru czynnika Castle’a są:

  • Resekcja żołądka – usunięcie części lub całości żołądka, np. w wyniku zabiegu chirurgicznego, prowadzi do zmniejszenia liczby komórek okładzinowych, produkujących czynnik wewnętrzny.
  • Zapalenie błony śluzowej żołądka – przewlekłe, autoimmunologiczne zapalenie błony śluzowej żołądka (tzw. atroficzne zapalenie żołądka) może doprowadzić do uszkodzenia i zaniku komórek okładzinowych, a w konsekwencji do obniżenia produkcji czynnika Castle’a.
  • Bypass żołądkowy – zabieg chirurgiczny stosowany w leczeniu otyłości może ominąć część żołądka, w której produkowany jest czynnik wewnętrzny.
  • Leki hamujące produkcję kwasu solnego – długotrwałe stosowanie inhibitorów pompy protonowej (IPP) lub antagonistów receptora H2 może zmniejszać produkcję kwasu solnego i wpływać na produkcję czynnika wewnętrznego.
  • Przewlekłe spożywanie dużych ilości alkoholu może uszkadzać błonę śluzową żołądka, prowadząc do zmniejszenia produkcji czynnika wewnętrznego.
  • Obecność przeciwciał anty-IF – układ odpornościowy może zacząć produkować przeciwciała skierowane przeciwko własnemu czynnikowi wewnętrznemu Castle’a. Takie przeciwciała blokują lub niszczą czynnik Castle’a, uniemożliwiając prawidłowe wchłanianie witaminy B12.

Kiedy badać przeciwciała anty-IF?

Oznaczenie autoprzeciwciał przeciwko czynnikowi Castle’a met. IIF (tzw. przeciwciał anty-IF) jest niezwykle istotne w diagnostyce ciężkiej niedokrwistości – anemii złośliwej – oraz autoimmunologicznego metaplastycznego zapalenia błony śluzowej żołądka (AMAG), które może prowadzić do zaniku komórek okładzinowych i niedoboru czynnika IF.

Badanie przeciwciał anty-IF warto wykonać, gdy występują następujące objawy: 

  • osłabienie, przewlekłe zmęczenie,
  • bladość skóry i śluzówek,
  • przyspieszona akcja serca,
  • neuropatie obwodowe (mrowienie, drętwienie kończyn),
  • zaburzenia neurologiczne (problemy z koncentracją, dezorientacja),
  • trudności w utrzymaniu równowagi, problemy z chodzeniem,
  • objawy ze strony układu pokarmowego (nudności, wymioty, biegunka, utrata apetytu).

Badanie pozwala na wczesne rozpoznanie niedoboru witaminy B12 i wdrożenie odpowiedniego leczenia, zapobiegającego groźnym powikłaniom. Ponadto może być zlecone, gdy w morfologii krwi stwierdzona zostanie makrocytoza – zwiększona objętość krwinek czerwonych – oraz obserwuje się podwyższony poziom kwasu metylomalonowego (MMA) i homocysteiny – te wskaźniki sugerują niedobór witaminy B12.

Badanie poziomu czynnika Castle’a wskazane jest osobom stosującym dietę ubogą w witaminę B12, będącym przez dłuższy czas na diecie wegańskiej lub wegetariańskiej i niespożywającym wystarczającej ilości produktów bogatych w witaminę B12. Warto zbadać poziom czynnika Castle’a, jeśli w rodzinie występowały przypadki niedokrwistości złośliwej lub innych zaburzeń związanych z niedoborem witaminy B12. Ocena tego parametru wskazana jest u osób zmagających się z chorobami autoimmunologicznymi, takimi jak: choroba Hashimoto, cukrzyca typu 1, reumatoidalne zapalenie stawów, które mogą zwiększać ryzyko rozwoju niedokrwistości złośliwej.

Przebieg badania przeciwciał anty-IF

Oznaczenie poziomu przeciwciał przeciwko czynnikowi Castle’a wykonywane jest z próbki krwi żylnej. Nie wymaga ono specjalnego przygotowania poza konsultacją lekarską, na której należy poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach, ponieważ niektóre z nich mogą wpływać na wyniki badania. Na ogół nie ma potrzeby specjalnego przygotowania, np. bycia na czczo, ale zawsze warto zapytać lekarza o konkretne zalecenia.

Proces pobierania krwi:

  • Pacjent zgłasza się do punktu pobierania krwi. 
  • Technik laboratoryjny lub pielęgniarka pobierają próbkę krwi z żyły, zazwyczaj z ramienia.
  • Miejsce wkłucia zostaje oczyszczone środkiem dezynfekującym.
  • Na ramię zakładana jest opaska uciskowa, aby zwiększyć ciśnienie w żyłach i ułatwić pobieranie krwi.
  • Po pobraniu próbki krwi igła zostaje usunięta, a miejsce wkłucia zabezpieczone plastrem lub bandażem.
  • Próbka krwi jest odpowiednio oznaczona i przesłana do laboratorium analitycznego. W laboratorium próbka krwi będzie poddana analizie w celu wykrycia obecności przeciwciał przeciw czynnikowi wewnętrznemu. Najczęściej stosowaną metodą jest test ELISA (enzyme-linked immunosorbent assay), który pozwala na wykrycie i ilościowe oznaczenie przeciwciał w próbce krwi.

Wynik testu interpretowany jest łącznie z innymi badaniami laboratoryjnymi, takimi jak poziom witaminy B12 czy morfologia krwi. Obecność przeciwciał anty-IF, szczególnie w połączeniu z obniżonym stężeniem witaminy B12 i cechami niedokrwistości megaloblastycznej, wskazuje najczęściej na rozpoznanie anemii złośliwej. Lekarz może zlecić dodatkowe badania, takie jak poziom kwasu foliowego, homocysteiny, kwasu metylomalonowego (MMA), a także pełną morfologię krwi, aby potwierdzić diagnozę i ocenić ogólny stan zdrowia.

Warto podkreślić, że negatywny wynik badania przeciwciał anty-IF nie wyklucza całkowicie niedoboru czynnika wewnętrznego Castle’a. Aż u połowy pacjentów z anemią złośliwą przeciwciała te nie występują. W takich przypadkach pomocne może być oznaczenie przeciwciał przeciwko komórkom okładzinowym żołądka. Jeśli wynik badania wskazuje na obecność przeciwciał anty-IF, lekarz może zaproponować dalsze badania diagnostyczne i leczenie.

Opracowanie: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Bibliografia

  1. K. Halczuk, B. T. Karwowski, Witamina B12 – czy jest nam potrzebna?, „Farmacja Polska” 2022, t. 78, nr 9, s. 527–535.
  2. L. Kass. William B. Castle and intrinsic factor, „Annals of Internal Medicine” 1978, t. 89, nr 6, s. 983–991.
  3. K. Okuda, Discovery of vitamin B12 in the liver and its absorption factor in the stomach: A historical review, „Journal of Gastroenterology and Hepatology” 1999, t. 14, nr 4, s. 301–308.
  4. A. Szczeklik, P. Gajewski, Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2022.
Oceń artykuł

O Autorze