Dezorientacja – co może ją spowodować?

Dezorientacja to utrata lub zaburzenie orientacji dotyczącej czasu, miejsca, sytuacji lub tożsamości. Występuje w stanach zaburzenia świadomości, np. upojeniu alkoholowym, a także jako objaw psychiczny w chorobach somatycznych, np. chorobie Alzheimera. Może się rozwinąć w każdym wieku, ale najczęściej jest obserwowana w populacji senioralnej. Wiąże się to zwłaszcza z nasilającymi się na starość procesami degradacji układu nerwowego, który odpowiada za procesy poznawcze i świadomość.

Dezorientacja – co to znaczy?

Dezorientacja to inaczej zaburzenie świadomości. To niezwykle złożony problem, który powoduje niemożność odnalezienia się w otoczeniu. Wyróżnia się:

• zaburzenie orientacji autopsychicznej – odnosi się do podstawowych informacji o sobie, takich jak imię, nazwisko, wiek, itp.; chory nie rozpoznaje własnej osoby i tożsamości;
• zaburzenie orientacji allopsychicznej – odnosi się do braku świadomości miejsca, czasu i sytuacji.

Zaburzenia orientacji w istotny sposób mogą utrudniać funkcjonowanie w społeczeństwie i porozumiewanie się z bliskimi, a także przeszkadzać w wykonywaniu obowiązków zawodowych i społecznych. Wystąpienie dezorientacji powinno skłonić do zgłoszenia się do lekarza, bowiem może być ona jednym z objawów poważnych schorzeń.

Dezorientacja w chorobach psychicznych

Zaburzenia orientacji są jednym z częściej obserwowanych objawów w przebiegu chorób psychicznych. Towarzyszą m.in.:

• zaburzeniom urojeniowym, 
• zaburzeniom nastroju, 
• zaburzeniom lękowym,
• zaburzeniom osobowości.

Dezorientację obserwuje się również u osób w czasie upojenia alkoholowego czy po zażyciu środków psychotropowych. Może do niej dojść również w wyniku działania bardzo silnego czynnika stresowego.

Dezorientacja w chorobach somatycznych

Zaburzenia orientacji wpisują się w obraz klinicznych niektórych chorób somatycznych, a w sposób szczególny odnoszą się do chorób otępiennych. 

Zespół otępienny

Dezorientację obserwuje się w zespole majaczenia, zwanym też delirium. To nieswoisty zespół objawów, który rozwija się w wyniku m.in.: zabiegów chirurgicznych przeprowadzanych w znieczuleniu ogólnym, odstawienia niektórych leków lub substancji psychoaktywnych bądź zatrucia nimi, a także w przebiegu ciężkich chorób somatycznych. Czynnikami ryzyka delirium są: wiek senioralny, złamanie szyjki kości udowej, zaburzenia czynności poznawczych i otępienie.

Najbardziej charakterystyczne objawy otępienia stanowią: 

• zaburzenia świadomości – zagubienie, dezorientacja w czasie i przestrzeni, przy czym orientacja allopsychiczna (w czasie i przestrzeni) jest zaburzona w większym stopniu niż orientacja autopsychiczna (dotycząca własnej osoby).
• zaburzenia uwagi – upośledzenie koncentracji, utrzymywania i przerzutności uwagi.

Choroba Alzheimera

Choroba Alzheimera to nieuleczalna i postępująca choroba neurodegeneracyjna. W przeważającej większości (95%) stwierdza się przypadki niezwiązane z występowaniem rodzinnym. Na rozwój choroby wpływ mają zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Ryzyko choroby Alzheimera podnoszą m.in.: nadciśnienie tętnicze, brak kontaktów społecznych, niewydolność serca, mała aktywność fizyczna, cukrzyca typu 2. W zależności od nasilenia objawów stwierdza się stadium:

 

• łagodne – obniżenie sprawności procesów mentalnych i zmiana osobowości, m.in.: odkładanie przedmiotów w inne miejsce i problemy z ich odnalezieniem, wielokrotne pytanie o to samo (np. o datę czy godzinę), trudności z odtworzeniem zdarzeń sprzed kilku godzin, tracenie wątku podczas rozmowy, kłopoty z przypomnieniem sobie nazw przedmiotów, zaburzenia przestrzenne i kłopoty z dotarciem do celu nawet w znanym sobie otoczeniu;
• umiarkowane – m.in. bezcelowe chodzenie, wykonywanie tych samych ruchów, wybuchy złości, urojenia, omamy, halucynacje, nierozpoznawanie członków rodziny i zaburzenia sytuacji (np. chory może postrzegać oglądane w telewizji wydarzenia jako otaczające go);
• zaawansowane – zaburzenia ruchowe, nietrzymanie moczu i stolca, utrata kontaktu z otoczeniem, nierozpoznawanie swojego odbicia w lustrze, całkowity brak orientacji w czasie i miejscu, konieczność objęcia chorego całodobową opieką.

Choroba Parkinsona

Choroba Parkinsona to zwyrodnienie struktur mózgu o nieznanej przyczynie. Uważa się, że za część przypadków odpowiadają uwarunkowania genetyczne. Objawy choroby Parkinsona narastają stopniowo w ciągu kilkunastu lat. Najbardziej charakterystycznymi symptomami są spowolnienie ruchowe (tzw. bradykinezja) i drżenie spoczynkowe. Kolejny objaw choroby Parkinsona to sztywność mięśniowa. Typowe są dla niej ból i trudności w pokonaniu oporu podczas ruchu. U osób z chorobą Parkinsona pojawia się również niestabilność postawy – trudność z utrzymaniem równowagi. U części pacjentów obserwuje się pogorszenie funkcji intelektualnych. Występują pojedyncze dysfunkcje neuropsychologiczne w zakresie: języka, pamięci, uwagi, uczenia się, przetwarzania wzrokowo-przestrzennego i orientacji w przestrzeni osobniczej.

Inne możliwe przyczyny dezorientacji

Do zaburzeń orientacji mogą doprowadzić:

• uszkodzenie mózgu w wyniku urazu,
• udar mózgu – na skutek zaburzonego przepływu krwi do tkanek mózgu, w wyniku ograniczonego światła naczynia krwionośnego przez nagromadzenie zmian miażdżycowych (w ocenie ryzyka miażdżycy i chorób sercowo-naczyniowych dokonuje się pomiaru trójglicerydów),
• nowotwory ośrodkowego układu nerwowego,
• choroba Huntingtona,
• niedotlenienie organizmu,
• atak padaczki – dezorientacja jest pierwszym odczuciem po przebudzeniu się ze snu popadaczkowego, 
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, 
• zapalenie mózgu i inne infekcje mózgu, 
• wstrząsy, w tym wstrząs krwotoczny i septyczny, 
• hipotermia i gorączka,
• zaburzenia elektrolitowe i odwodnienie organizmu, 
• choroby endokrynologiczne, takie jak niedoczynność i nadczynność tarczycy, 
• zaburzenia w poziomie glukozy we krwi, 
• hipotonia, czyli niedociśnienie tętnicze,
• niewydolność nerek,
• zabiegi operacyjne – np. zaburzenia funkcji poznawczych pojawiają się u 31–73% osób po pomostowaniu naczyń wieńcowych.

 

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

 

Bibliografia

 

1. M. Gaweł, A. Potulska-Chromik, Choroby neurodegeneracyjne: choroba Alzheimera i Parkinsona, „Postępy Nauk Medycznych” 2015, t. XXVIII, nr 7, s. 468–476.
2. J. Sobierajewicz, M. Czaińska, Zaburzenie orientacji w czasie – charakterystyka i możliwości rehabilitacji u osób starszych, „Gerontologia Polska” 2019, nr 27, s. 221–226.
3. B. Szyguła-Jurkiewicz, A. Michalak, A. Owczarek i wsp., Zaburzenia funkcji poznawczych u chorych poddanych zabiegom pomostowania naczyń wieńcowych, „Choroby Serca i Naczyń” 2012, t. 9, nr 4, s. 181–191.

 

---