DHEA-SO4 – co to jest? Badanie i przyczyny nieprawidłowego poziomu

DHEA-SO4 to hormon androgenowy, podobny do testosteronu i estradiolu, czyli najbardziej znanych hormonów płciowych, dla których pełni on funkcję prekursora. Przeczytaj, kiedy powinno się badać DHEA-SO4. Dowiedz się, jakie objawy obserwuje się przy nieprawidłowym stężeniu tego hormonu. Sprawdź, co może oznaczać zbyt wysoki i za niski poziom DHEA-SO4.

Czym jest DHEA-SO4?

DHEA-SO4 to siarczan dehydroepiandrosteronu, przedstawiciel tzw. męskich hormonów, które w języku medycznym określane są hormonami androgenowymi. DHEA-SO4 występuje zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. W piśmiennictwie naukowym spotkać się można również ze skrótem DHEA-S, stosowanym dla nazwania tego związku.

Jak powstaje DHEA-SO4?

DHEA-SO4 został odkryty przez Étienne’a-Émile’a Beaulieu– francuskiego lekarza i naukowca. Produkowany jest przez korę nadnerczy. To niewielkie narządy układu hormonalnego, które umiejscowione są w górnej części obydwu nerek. DHEA-SO4 powstaje w wyniku przemian dehydroepiandrosteronu, który kryje się pod skrótem DHEA. Jego produkcję regulują prolaktyna i hormon adrenokortykotropowy (ACTH). To hormony wydzielane przez przysadkę mózgową. 

Jaką funkcję pełni DHEA-SO4?

DHEA-SO4 wykazuje niewielkie działania androgenne. W ograniczonym stopniu odpowiedzialny jest zatem za rozwój narządów płciowych i wykształcenie wtórnych cech płciowych. Jednakże w wyniku procesów metabolicznych DHEA-SO4 może zostać przekształcony do estrogenów, czyli żeńskich hormonów płciowych, oraz androstendionu i testosteronu u mężczyzn. Oznacza to, że jest prekursorem dla tych związków, a jego badanie stanowi dobry wskaźnik produkcji hormonów płciowych, szczególnie męskich. 

Na czym polega badanie DHEA-SO4?

Materiałem do badania DHEA-SO4 jest krew. Próbkę pobiera się najczęściej z żyły łokciowej. Sam proces pobierania krwi do analizy nie różni się od tego występującego w najbardziej podstawowym badaniu krwi, czyli w morfologii. Pozyskany materiał przekazuje się do analizy laboratoryjnej, a pacjent informowany jest o terminie i sposobie odbioru wyników. 

Badanie DHEA-SO4 – wyniki

Z wynikami DHEA-SO4 pacjent powinien zgłosić się do lekarza, a najlepiej do specjalisty, który zlecił oznaczenie poziomu tego związku. Interpretując je, lekarz weźmie pod uwagę informacje uzyskane podczas wywiadu medycznego, w ramach badania przedmiotowego, z analizy dostarczonych dokumentów medycznych czy wyników innych badań. Jeśli zajdzie taka konieczność, skieruje pacjenta na dodatkowe badania. Zarówno za wysokie, jak i zbyt niskie stężenie DHEA-SO4 może bowiem oznaczać chorobę, a lista zaburzeń, którym towarzyszą nieprawidłowe wyniki tego związku, jest spora. Nadmiar czy niedobór DHEA-SO4 nie pozwala zatem na rozpoznanie konkretnej choroby, ale jest wskazaniem do rozszerzenia diagnostyki przyczyn zaburzeń hormonalnych. Badanie DHEA-SO4 jest ważne, gdyż nieprawidłowe wartości tego związku mogą prowadzić do zaburzeń gospodarki hormonalnej i związanych z nimi konsekwencji zdrowotnych.

Czy badanie DHEA-SO4 wymaga przygotowania?

Badanie DHEA-SO4 wymaga od pacjenta pewnego przygotowania. Nie ma potrzeby zgłaszać się na nie na czczo. Próbkę krwi do analizy powinno się pobrać w godzinach porannych. Samo DHEA-SO4 nie wykazuje istotnych wahań w ciągu doby, jednak ze względu na nierzadko jednocześnie przeprowadzane oznaczenie poziomu innych hormonów o sporych wahaniach dobowych wskazane jest wykonanie badania z rana. Przed badaniem pacjent nie powinien palić papierosów, spożywać alkoholu. Wskazane jest unikanie narażenia na stres i ograniczenie aktywności ruchowej. Bezpośrednio przed pobraniem krwi pacjent powinien odpocząć przez mniej więcej kwadrans. Dlatego dobrym pomysłem jest nieco wcześniejsze dotarcie do placówki medycznej, w której będzie wykonywane badanie. W przypadku kobiet lekarz wskazać może konkretny moment w cyklu miesiączkowym na przeprowadzenie badania DHEA-SO4. Jeśli pacjent zażywa leki, powinien o tym fakcie poinformować lekarza kierującego go na badanie na wypadek konieczności okresowego odstawienia ich czy zmiany dawek. 

Za wysokie DHEA-SO4 – możliwe przyczyny

Zbyt wysoki poziom DHEA-SO4 zaobserwować można m.in. w:

• chorobie otyłościowej,
• przeroście tkanek wytwarzających DHEA-SO4,
• zespole policystycznych jajników (PCOS),
• łagodnych guzach nadnerczy,
• złośliwych nowotworach nadnerczy,
• zespole Cushinga niezależnym od ACTH (zespole Cushinga rozwijającym się w wyniku m.in. gruczolakowatości wewnątrzwydzielniczej, gruczolaka nadnerczy, raka nadnerczy),
• chorobie Cushinga (nadczynności nadnerczy związanej z ACTH, która może być wywołana m.in. przez mikrogruczolaki przysadki wydzielające ACTH),
• ektopowym wydzielaniu ACTH przez guzy nowotworowe nieendokrynne (np. w obrębie jelit).

Podwyższony poziom DHEA-SO4 może być skutkiem ubocznym prowadzonej steroidoterapii czy narażenia organizmu na silny stres, jak ten pojawiający się przy schorzeniach o ostrym przebiegu.

Za niskie DHEA-SO4 – możliwe przyczyny 

Zbyt niski poziom DHEA-SO4 może być podyktowany przez rozmaite czynniki. Obserwuje się go m.in. w:

• chorobie Addisona (pierwotnej niedoczynności kory nadnerczy, czyli w stanie, w którym nadnercza nie produkują hormonów),
• wrodzonej hipoplazji, czyli niedorozwoju nadnerczy, 
• obustronnym usunięciu nadnerczy,
• naciekach nowotworowych,
• chorobach autoimmunologicznych,
• infekcjach o podłożu grzybiczym, bakteryjnym (w gruźlicy), wirusowym (w CMV, HIV),
• adrenoleukodystrofii (chorobie Siemerlinga-Creutzfeldta),
• oporności organizmu na ACTH,
• napromienianiu,
• niedoczynności przysadki,
• krwotoku do nadnerczy w wyniku infekcji (wywołanej np. przez meningokoki, Pseudomonas),
• niedoczynności podwzgórza,
• niedoczynności tarczycy.

Obniżony poziom DHEA-SO4 spotykany bywa u osób chorujących na osteoporozę, cukrzycę, zaburzenia otępienne, zespół chronicznego zmęczenia. Do spadku poziomu DHEA-SO4 dochodzi naturalnie w przebiegu ciąży i wraz z wiekiem.

Kiedy powinno się wykonać badanie DHEA-SO4?

Badanie DHEA-SO4 wskazane jest w przypadku wystąpienia następujących objawów:

• przy zbyt wysokim poziomie DHEA-SO4 u kobiet zaobserwować można m.in. występowanie cech męskich, takich jak: nadmierne owłosienie twarzy i innych części ciała (tzw. hirsutyzm), gruby głos, zwiększenie masy mięśniowej, łysienie typu męskiego, zaburzenia cyklu miesiączkowego i związane z nimi zaburzenia płodności, trądzik, 
• przy zbyt wysokim poziomie DHEA-SO4 u mężczyzn nie obserwuje się z reguły żadnych niepokojących objawów,
• przy za niskim poziomie DHEA-SO4 obserwuje się m.in.: spadek libido, osłabienie mięśni, zaburzenia koncentracji, nasilone starzenie się, zaburzenia erekcji u mężczyzn, zanik pochwy u kobiet.

Badanie DHEA-SO4 przeprowadza się w przypadku podejrzenia zbyt niskiego poziomu hormonów płciowych u mężczyzn i zbyt wysokiego poziomu hormonów męskich u kobiet. Oznaczenie tego związku jest przydatne w ustaleniu przyczyny nadmiaru tych hormonów u pań – czy jest nim guz nadnerczy, czy jajnika. Ocena poziomu DHEA-SO4 wskazana jest przy podejrzeniu nieprawidłowej pracy nadnerczy. Dzieciom i młodzieży badanie to zaleca się w zaburzeniach dojrzewania płciowego.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Bibliografia

1. A. Figas, Z. Aurast, K. Mizera i wsp., DHEA-S – nowe kierunki w praktyce klinicznej, „Postępy Biologii Komórki” 2022, t. 49, nr 2, s. 83–100.
2. G. Jarząbek-Bielecka, Znaczenie DHEA w zdrowiu seksualnym w okresie przekwitania, „Farmacja Polska” 2020, t. 76, nr 9, s. 537–540.
3. K. Perżyło, B. Kulik-Rechberger, K. Gałczyński i wsp., Intrakrynologia a dehydroepiandrosteron – nowe spojrzenie na terapeutyczne zastosowanie androgenów w terapii substytucyjnej u kobiet w okresie menopauzy, „Ginekologia Polska” 2011, nr 82, s. 690–695.
4. M. Zaluska, B. Janota, Dehydroepiandrosteron (DHEA) in the mechanisms of stress and depression, „Psychiatria Polska” 2009, t. 43, nr 3, s. 263–274.

Oceń artykuł